خبرگزاری مهرـ گروه فرهنگ و هنر: ماه رمضان همین امسال بود که شبکه مستند سراغ ساخت مجموعه‌ای درباره پشت صحنه سریال‌های رمضانی رفت. برنامه‌ای که بیشتر جنبه نوستالژیک دارد و در صدد است با انتخاب سریال‌های مورد علاقه مردم و گفتگو با تهیه‌کننده، کارگردان، بازیگران و دیگر عوامل آن، به نوعی خاطره‌بازی کرده باشد.
محمد هوشمند سری اول این برنامه با نام «پشت ماه» را برای ماه رمضان تهیه کرد. استقبال از برنامه به تولید مجموعه دوم منجر شد که بر مبنای پشت صحنه سریال‌های جریان‌ساز هفته دفاع مقدس «پشت خاکریز» نام گرفت و ساخته شد و حالا سومین مجموعه با نام «پشت فرات» به سریال‌های محرمی می‌پردازد.
به مناسبت موفقیت این مجموعه که به ساخت 3 سری از آن انجامید، گفتگویی با محمد هوشمند تهیه‌کننده و مهناد کریمان نویسنده، کارگردان و تدوینگر برنامه درباره مستندسازی از پشت صحنه سریال‌ها در خبرگزاری مهر ترتیب دادیم. در این گفتگو بحث به موضوعات مختلف کشیده شد و هوشمند و کریمان از اتفاقات ناخوشایندی سخن گفتند؛ اینکه گرچه بزرگانی در سینما و تلویزیون ایران همچون علی نصیریان، مهدی هاشمی و اکبر زنجانپور در اوج فروتنی و خوش قولی با مجموعه همراهی کرده‌اند و با وجود گرفتاری‌های خاص خودشان، زمانی را برای گفتگو اختصاص داده‌اند، اما هستند بازیگران جوانی که بی‌تعارف بحث پول را پیش می‌کشند و برای حضور چند دقیقه‌ای در استودیوی برنامه و شرکت در گفتگو، مبالغی طلب می‌کنند؛ افرادی که حتی پیش از این نیز باب بوده برای حضور 50 دقیقه‌ای در یک برنامه تلویزیونی قرارداد امضا شده‌ای با مبلغ مشخص بخواهند!
گرچه در کنار این طیف برخی هنرمندان هستند که به طور کلی علاقه‌ای به مصاحبه ندارند و همیشه از رسانه‌ها فراری هستند مثل فردوس کاویانی که متأسفانه در این گفتگو متوجه شدیم در حافظه کوتاه و بلندمدت او خللی ایجاد شده و حالش زیاد خوب نیست.
بخش پایانی گفتگویمان نیز به این اختصاص داشت که ممکن است این برنامه از 3 مجموعه هم بیشتر بشود و 2 مجموعه دیگر یکی برای سریال‌های دهه فجر و دیگری برای سریال‌های نوروز داشته باشد. متن این گفتگو را که در یک بخش منتشر می‌شود در ادامه می‌خوانید:
*گاهی پیش می‌آید عوامل سریال‌های تلویزیونی که با استقبال روبرو می‌شوند، یک قسمت را هم به عنوان پشت صحنه سریال برای پخش آماده می‌کنند. حالا چه شد که شما سراغ مستندسازی از پشت صحنه سریال‌ها و گفتگو با عوامل سریال‌های مطرح افتادید؟
هوشمند: یک ماه و نیم قبل از ماه رمضان بود که دکتر پورحسین پیشنهاد ساخت این مجموعه را به ما دادند. ابراهیمی مدیر طرح و برنامه نیز روی این موضوع تأکید داشتند که ما به سریال‌هایی بپردازیم که از سال 83 یعنی آغاز ریاست مهندس ضرغامی در سازمان ساخته شده‌اند. نزدیک به 40 سریال رمضانی در این سالها ساخته شده بود که ما 25 عنوان را انتخاب کردیم. بعد از «گمگشته» ساخت این سریال‌ها بیشتر مُد شده بود، گرچه قبل از آن هم یکی دو سریال ساخته شده بود. به هر حال این آثار برای مردم جنبه نوستالژیک دارد و پرمخاطب بوده‌اند. برخی «اولین‌ها» نیز در این آثار رخ داده‌اند مثل تکنیک تصویربرداری روی دست که نخستین بار در «اغما» مورد توجه قرار گرفت.
پیدا کردن بازیگران و کارگردان‌ها کار سختی است و ما هم قرار بود در مدت یک ماه و نیم 25 برنامه 60 دقیقه‌ای بسازیم. گرچه کار ما تلفیق آرشیو و تولید بود اما هماهنگی‌های بخش تولیدی‌مان بسیار دشوار بود. ما گروهی تشکیل دادیم که خانم کریمان به عنوان نویسنده و کارگردان به آن پیوست. مجید جعفری مدیر تولید، امیرهادی کمالی نورپرداز و تصویربردار و مریم غفاری هماهنگی برنامه بود. سرانجام هم 23 سریال انتخاب شد چون به 3 سریال در 2 قسمت پرداختیم، از جمله «او یک فرشته بود»، «صاحبدلان» و «اغما». ما دقیقا تا لحظه‌ای که کارمان پخش می‌شد، ضبط هم داشتیم.
*مثل خود سریال‌های رمضانی...
هوشمند: بله دقیقا! آخرین کار ما سریال «مدینه» بود که در روزهای آخر ضبط این سریال ما تازه برای مصاحبه رفتیم.
کریمان: ناگفته نماند که به خاطر عبدالحسن برزیده و گفتگو با او درباره سریال «مثل هیچکس» تا الموت هم رفتیم. او فیلم سینمایی «مزار شریف» را آنجا با حسین یاری ضبط می‌کرد و ما تا آنجا رفتیم که با او مصاحبه کنیم اما یاری با ما مصاحبه نکرد. در بین کارهای محرم هم که پارسا پیروزفر مصاحبه نمی‌کند.
هوشمند: نکته جالب درباره کار ما چیدمان تصاویر در تدوین بود تا بر اساس هر دیالوگی که در گفتگوها بیان می‌شود، ما ارجاعی به صحنه مرتبط سریال داشته باشیم.
*دفاتر برای ترسیم این جزئیات با شما همکاری کردند؟
هوشمند: بسیار زیاد. رضا جودی که فکر می‌کنم جزو پیشکسوت‌ترین‌ها در آثار رمضانی است و 5 سریال داشته، همکاری زیادی با ما داشت. مهدی جودی پسر او که تدوینگر است، خیلی وقت‌ها ما را راهنمایی می‌کرد که فلان دقیقه از قسمت چندم سریال را برداریم.
*یعنی با گذشت این همه مدت از برخی سریال‌ها، هنوز جزئیات را به خاطر داشتند؟
هوشمند: بله به شکلی که ما از جزئیاتی که گفته می‌شد، تعجب می‌کردیم. داود هاشمی، محمدحسین لطیفی، زینب تقوایی و محمدعلی اسلامی همکاری خوبی با ما داشتند.
*مجموعه فارغ از ضعف و قوت‌هایش، این شانس را داشت که ادامه پیدا کند و همین موضوع به جا انداختن آن در ذهن مخاطبان منجر می‌شود و مردم برنامه را به خاطر می‌سپارند. چه شد که بعد از سریال‌های رمضانی سراغ سریال‌های دفاع مقدسی رفتید؟
هوشمند: از آنجایی که طبق اعلام روابط عمومی برنامه با استقبال روبرو شده بود، پیشنهاد ساخت سری جدید با محوریت سریال‌های دفاع مقدسی را به طرح و برنامه دادیم و با طرح موافقت شد. ما هم 10 سریال دفاع مقدسی را انتخاب کردیم و از جمله آنها سراغ «اخراجی‌ها» و «لیلی با من است» رفتیم.
*اتفاقا همان زمان به این موضوع انتقاد شد که «اخراجی‌ها» سریال نیست.
هوشمند: همه فکر می‌کردند «اخراجی‌ها» فقط سینمایی بوده اما این کار در قالب سریال هم روی آنتن رفته و حتی مسعود ده‌نمکی به ما گفت برخی تصاویر را فقط برای سریال ضبط کرده بودند. درباره «لیلی با من است» هم این اتفاق رخ داده بود اما ما نتوانستیم با همه عواملش حرف بزنیم و به خاطر این موضوع تأسف خوردم. چون خیلی دلم می‌خواست با کمال تبریزی گفتگو کنم. پرویز پرستویی هم همینطور.
*با اتفاقی که برای «سرزمین کهن» افتاد طبیعتا امکان این گفتگو ممکن نبود.
هوشمند: بله. برای همین با رضا مقصودی نویسنده سریال و دکتر محمود عزیزی مصاحبه کردیم.
*اما برخی سریال‌ها بودند که بازیگران‌شان با تلویزیون مشکلی ندارند و مدام روی آنتن دیده می‌شوند و حتی عامل شهرت آنها تلویزیون است اما در مستندها خبری از آنها نبود و در برخی سریال‌ها به جای بازیگر نقش اصلی، با بازیگران فرعی گفتگو کرده بودید. علت چه بود؟
هوشمند: درباره این موضوع هم توضیح می‌دهم. افرادی چون شهاب حسینی یا مهدی هاشمی آدم‌های کمی نیستند اما با یک تلفن دعوت ما را قبول کردند و پرسیدند چه روزی باید وقت بگذارند. این افراد آنقدر فروتن بودند که خود من خجالت می‌کشیدم. هاشمی سر سریال «دردسرهای عظیم» بود و ما در روز آخر ضبط آن کار سراغش رفتیم و او نهایت همکاری را با ما داشت. فرهاد اصلانی هم همینطور بود. او در فیلمی سینمایی نقش داشت و با لباس شخصیتی که بازی می‌کرد و خیلی نامرتب بود، با ما گفتگو کرد.
کریمان: او استرس این را داشت که آیا لباس‌هایش در تصویر دیده می‌شود یا خیر.
هوشمند: حضور اکبر عبدی هم برای ما نکته مثبتی بود.
کریمان: ما می‌خواستیم بازیگران را به لوکیشن سریال‌هایی که بازی کرده‌اند، ببریم و آنجا گفتگو را انجام دهیم. درباره گفتگوی یکی دو نفر هم این کار را انجام دادیم اما دیدیم این کار بسیار زمان‌بر است و نمی‌شود آن را به انجام رساند.
هوشمند: ضمن اینکه ناهید دل‌آگاه با برنامه «یک فیلم یک تجربه» این کار را انجام می‌دهد. تیم آنها هم مثل ما عجله ندارند و زمان کافی برای ضبط هر قسمت را در اختیار دارند. البته همانطور که گفتم بسیاری از بازیگران به ما افتخار دادند و همکاری کردند. مثلا علی نصیریان با وجود اینکه پسرش به تازگی از آمریکا آمده بود و سرش شلوغ بود، اما زمانی را به ما اختصاص داد. ضمن اینکه او بسیار خوش قول بود. بازیگران جدید باید این رفتار بزرگترهای‌شان را ببینند. گفتگوی ما با آقای زنجانپور هم به تازگی با لطف و همکاری او انجام شد.
*اما جواب سوال مرا ندادید.
هوشمند: حرف شما هم درست است و هستند کسانی که گرچه تلویزیون آنها را بزرگ کرده و به اینجا رسانده اما به ما که می‌رسند کلاس می‌گذارند. من از سال 82 در برنامه «چشم انداز» شبکه جام جم مدیر تولید بودم و با علیرضا سپهرین کار می‌کردم و از آنجا با خلق و خوی بسیاری از بازیگران آشنا هستم. بسیاری از آنها سالها پیش برای حضور در یک برنامه تلویزیونی قرارداد می‌خواستند و بدون قرارداد حاضر نبودند 50 دقیقه در یک برنامه ظاهر شوند. انگار این چیزها مد شده و برخی کلاس می‌گذارند. اما برخی هم نهایت همکاری را دارند.
*این موضوع را مستقیم به شما می‌گویند؟ مدیر برنامه دارند یا...
هوشمند: نه خودشان می‌گویند. گرچه برخی از آنها هم مدیر برنامه دارند.
*منظورم این است که آنها اصطلاحا شما را آنقدر می‌پیچانند تا خودتان پی ببرید برای آوردن‌شان مقابل دوربین باید هزینه‌ای بپردازید یا نه بی‌تعارف و صریح خودشان موضوع را مطرح می‌کنند؟
هوشمند: از اینکه بخواهند کسی را بپیچانند گذشته است و خیلی راحت موضوع را مطرح می‌کنند. قبلا اینطور بود که شما می‌گفتید، آنقدر زنگ می‌زدیم و هماهنگی صورت نمی‌گرفت تا دوزاری ما می‌افتاد که مشکل از جای دیگری است، اما حالا دیگر انگار رسم شده است.
*درست است. پس همانطور که از خوبی بزرگان سینما همچون نصیریان و هاشمی گفتید پس این موضوع بیشتر بین جوان‌ها شایع است؟
هوشمند: متاسفانه بله. درباره پشت صحنه سریال‌های رمضان هم فردوس کاویانی را داشتیم که بازیگری است که زیاد اهل مصاحبه نیست و البته حالش هم زیاد خوب نیست.
*چرا؟
کریمان: او بخشی از حافظه‌اش را از دست داده است.
هوشمند: ما به بهانه «مرده متحرک» می‌خواستیم با او گفتگو کنیم و از خانواده‌اش خواستیم او حداقل حضور کوتاهی داشته باشد.
*خلیی ناراحت کننده است. وضعیت بیماری و از دست دادن حافظه او چگونه است؟
کریمان: در واقع به علت کهولت سن دچار این بیماری شده است.
*بسیار خب. چه شد که از «پشت خاکریز» به «پشت فرات» رسیدید و سراغ سریال‌های محرم رفتید؟
هوشمند: گرچه زمان پخش «پشت ماه» همزمان با «ماه عسل» بود و بیشتر در بازپخش دیده می‌شد اما «پشت خاکریز» زمان پخش خوبی داشت و خانم عابد روابط عمومی شبکه هم به ما اعلام کرد استقبال خوبی از برنامه صورت گرفته است.
*واقعا در این سالها 10 سریال شاخص محرمی ساخته شده‌اند؟
هوشمند: بله. سریال‌هایی مثل «معصومیت از دست رفته»، «سفر سبز»، «شب دهم»، «بانو» و...
کریمان: درباره سریال «بانو» معلوم شد ابتدا کارگردانی آن را حسن هدایت برعهده داشته و بعد از 2 ماه به دلیل اختلافات مالی و ناهماهنگی با تهیه کننده، پروژه را ترک کرده است. بازیگر نقش اصلی این سریال فریبا کوثری هم خیلی به ما لطف داشت و هم ماه رمضان برای سریال «سقوط یک فرشته» و هم ماه محرم برای «بانو» با ما همکاری کرد. او از حسن هدایت ابراز نارضایتی کرد که اگر قرار بود به واسطه شما سر این کار بیایم باید می‌ماندید. ما دنبال پیدا کردن همین حاشیه‌ها بودیم.
هوشمند: سریال‌هایی چون «یلدا»، «یک تکه زمین»، «خون‌بها» و «رخنه» هم در این فهرست بودند. جا دارد از همکاری محمدحسین لطیفی تشکر کنم. همچنین رضا عطاران که برای «متهم گریخت» با ما همکاری بسیاری کرد. من با او در «ساعت خوش» همکار بودم و او مشاوره زیادی به من داد. حتی این امکان ایجاد شد که ما به لوکیشن‌هایی که سریال در آن ضبط شده بود، برویم. گرچه دوست داشتم خود او هم در برنامه حضور داشته باشد و اگر برای عید مجموعه جدیدمان را بسازیم برای سریال «ترش و شیرین» سراغ او خواهیم رفت. داریوش فرهنگ، امین تارخ، اکبر زنجانپور، رضا رویگری، علیرضا جلالی‌تبار، فریبا کوثری و کاوه خداشناس همکاری خوبی با ما داشتند.
*البته این سریال‌هایی که نام بردید، صرفا زمان پخش‌شان در محرم بود و عنوان سریال مناسبتی محرم، دو سه سالی است که جا افتاده است.
هوشمند: بله. آثاری مثل «معصومیت از دست رفته» تنها زمان پخش‌شان در محرم بود.
کریمان: درباره همین سریال یک نکته جالب وجود دارد مبنی بر اینکه میرباقری ابتدا طرح آن را به عنوان فیلم سینمایی نوشته بود. اما سرانجام به عنوان سریال ساخته و از تلویزیون پخش شد و جالب اینکه در اولین سال پخش یعنی 83 در تلویزیون، 2 بار روی آنتن رفت. شنیدن این حرف‌ها و حاشیه‌ها جذاب است.
*درباره سریال‌های رمضانی، سراغ سریال‌های در حال پخش امسال هم رفتید، اما برای سریال‌های محرم امسال چنین اتفاقی نیفتاد.
هوشمند: می‌خواستیم سراغ سریال‌های محرم امسال هم برویم اما متوجه شدیم آنها دهه دوم پخش می‌شوند که بعد از زمان پخش برنامه ما است و پرداختن به آنها جایی در برنامه‌مان نداشت.
*طبیعتا در گفتگو با عوامل پشت صحنه سریال‌ها که با معضلاتی از جنس گفتگو با بازیگران دچار نمی‌شوید؟
هوشمند: نه آنها استقبال هم می‌کنند. ما در «پشت فرات» سراغ گریمورها و طراح صحنه‌ها رفتیم و مثلا با جلال‌الدین معیریان گفتگو کردیم. ضمن اینکه ما تصمیم گرفتیم چون به «شب دهم» و «مختارنامه» مفصل پرداخته شده، دیگر به این 2 سریال نپردازیم.
*انتخاب اسم برنامه‌ها به چه شکل بود؟ اسامی 2 مجموعه اول زیبا است اما به نظرم اسم مجموعه در حال پخش چندان خوب نیست.
هوشمند: مدیر پخش شبکه آقای زندیه در جلسه یک لحظه فکر کردند و ناگهان «پشت ماه» را پیشنهاد دادند، «پشت خاکریز» هم پیشنهاد او بود. تا برای سری سوم به «پشت فرات» رسیدیم و البته از آن جایی که رودخانه پشت ندارد، امکان تغییر اسم وجود داشت اما سرانجام درباره همین نام به توافق رسیدیم. البته حسین لطیفی هم برای این سری یک پیشنهاد داشت: «یکی بود یکی هست».
*ترتیب پخش قسمت‌های برنامه به ترتیب سال‌های ساخت سریال‌ها است؟
هوشمند: چون پیدا کردن این افراد برای مصاحبه بسیار دشوار است، گرچه دوست داشتیم به ترتیب سال پخش کنیم اما هر قسمت را که آماده می‌شود پخش می‌کنیم.
*کارگردانی این سری برنامه‌ها چقدر به ژانر آثار بستگی دارد. مثلا درباره کارهای رمضانی زمانی آثار ماورایی مد شده بود یا کارهای محرم فضای خاص خودشان را دارند. اینها در کارگردانی شما تاثیر می‌گذاشت؟
کریمان: ما تیم خوبی داریم و هوشمند هم از تیم حمایت می‌کند. حاشیه برای ما از همه چیز مهم‌تر بود. می‌خواستیم ناگفته‌های سریال‌ها را کشف کنیم یا دوست داشتیم بدانیم مردم با کدام سریال‌ها حس نوستالژیک داشتند. مخاطب ما بسیار عاقل و فهمیده است و ما می‌خواستیم سراغ سریال‌هایی برویم که آنها از آن آثار خاطره دارند. مثلا سریال «میوه ممنوعه» را همه دوست داشتند یا آثار عطاران بسیار مورد توجه بودند.
*شما در هر قسمت تنوع بصری دارید و صرفا به استودیو خودتان محدود نیستید. این هم یکی از این نقاط قوت برنامه است.
کریمان: ما حتی در استودیو خودمان هم تنوع قائل می‌شویم.
هوشمند: از طرفی برخی بازیگرها می‌گویند سرکارند و ما سر لوکیشن کارشان می‌رویم اما برخی خودشان به استودیو می‌آیند و همین‌ها تنوع بصری ایجاد می‌کند. ما در این برنامه‌ها چند کشف هم داشتیم؛ مثلا با نگین اوشانره گفتگو کرده‌ایم که بازیگر خردسال «خانه به دوش» بود و حالا خانمی شده است. یا ایلیا شهیدی‌فر که در «سفر سبز» نقش پسر امین تارخ را داشت.
*حالا که مجموعه با اقبال روبرو شده، قطعا برنامه‌ای برای ادامه‌اش هم دارید. قرار است سراغ ساخت پشت صحنه سریال‌های نوروزی بروید؟
هوشمند: صحبت‌هایش شده است باید دید چه اتفاقی می‌افتد. البته پیش از آن سریال‌های دهه فجر را خواهیم داشت و با پرداخت به سریال‌های عید، یک دور کامل در میان آثار مناسبتی تلویزیون زده‌ایم.
گفتگو از مریم عرفانیان