به گزارش خبرنگار مهر، موضوع کتاب و کتابخوانی در کشور ما سال‌هاست با هشدار کارشناسان و صاحبنظران درباره سرانه مطالعه ناامیدکننده مردم همراه بوده است، کتاب در سبد خانوار ایرانی گم شده و امروزه فضای مجازی است که بشر را به پیش می‌برد و ابزارها و ادوات دیجیتالی در قالب رسانه اگر کاربری به آنها اعتیاد پیدا کند، دیگر یک ابزار رام و مطیع نخواهند بود، موجودات سرکشی می‌شوند که به شیارها و عادات ذهنی کاربر شکل و قاعده می‌بخشند. از جمله ذهن معتاد و کاربر را چنان به تنوع و سرعت گرفتن پیام و تصاویر خود عادت می‌دهند که دیگر چنین ذهنی برایش همنوایی با فضای رسانه کتاب بسیار سخت و دشوار خواهد شد.
جامعه‌ای که باور دارد هرجا پرسشی طرح می‌شود و مسأله رخ می‌دهد، حتما راه حلی در نقطه‌ای که اکنون پدیدار نیست سوسو می‌زند. در زیست بومی که به روی نقد و گفتگو باز است و منزلت افراد به عنوان عاملان موثر و نه مقصر بازشناسی می‌شود، راه حل‌ها در کاستن مشکلات و آلام به تدریج یافته خواهد شد. رشد کتابخوانی محصول چنین زیست بومی خواهد بود و در کهکشان دیجیتال نیز جایگاه رفیعش را حفظ خواهد کرد.
اهمیت کتاب و کتابخوانی، پرورش و تربیتِ خواندن از روزهای اول زندگی و کودکی و در محیط خانه و خانواده شروع می‌گردد و تا آخرین مراحل و عالی ترین تحصیلات دانشگاهی ادامه پیدا می‌کند.
عادت نمودن به کتابخوانی لازم و کافی نبوده و می‌بایست نسبت به تحکیم و تداوم آن عادت نمود که هدف و مقصود مطالعه را تحقق ببخشد و برای تداوم عادتِ خواندن می‌بایست نظام‌‌های دیگر هم به یاری و همکاری نظام آموزش بیایند خصوصا رسانه‌های همگانی و امکانات و ابرازهای ارتباطی فراگیر نقش پیگیر و هماهنگ کننده را در رشد کتابخوانی در جامعه بر عهده بگیرند.
و اکنون وقت آن شده است که این معضل بزرگ عدم کتابخوانی را با جدیت و سخت کوشی هر چه تمام تر از جامعه دور کرد و همه انگیزه‌ها و موانعی که به هر دلیل در زمینه کتاب و کتابخوانی ایجاد شده است کنار رانده و با یاری، کمک، مردانگی و اراده قاطع تصمیم شکست‌ناپذیری گرفته و نسبت به احیای کتاب و کتابخوانی اقدام کنیم.
پایه‌های خواندن و مطالعه در خانه شکل می‌گیرد
پایه‌های عادت خواندن در خانه شکل می‌گیرد. اگر در خانه فضای مساعدی برای تشویق خواندن باشد، کار آموزشگاه و کتابخانه آسانتر می‌شود. فضای عمومی خانه، روش زندگی پدر و مادر و کار آگاهانه آنها با کودک، در نگرش کودک به کتاب و مطالعه تأثیر همه جانبه‌ای دارد. اگر محیط خانواده، آموزشگاه و کتابخانه با یکدیگر هماهنگ و برانگیزاننده باشند، عادت مطالعه به آسانی در کودک پا می‌گیرد و ریشه می‌کند.
کودک خردسالی که از دو یا سه سالگی کتاب تصویری در دسترس دارد و برایش کتاب خوانده‌اند و قصه گفته‌اند، در حقیقت دانه‌های یک عادت پایدار را در او کاشته‌اند. هنگامی که کودک در خانه‌ای بزرگ می‌شود که همه بزرگترها کتاب می‌خوانند و درباره آن گفتگو می‌کنند، کودک با فضای برانگیزاننده مطالعه روبه روست.
پدر و مادر می‌توانند آگاهانه فضای کتاب خوانی خانه را پر جلوه تر کنند. آنان می‌توانند به طور منظم از همان خردسالی برای کودک خود کتاب بخوانند، روزنامه و نشریه بخرند و به خانه بیاورند و آنها را در خانه بخوانند و با کودکان درباره برخی مطالب جالب آن گفتگو کنند.
بسیار خوب است پدران و مادران برای کودکان کتاب بخرند و در مناسبت‌های گوناگون به آنها هدیه بدهند. پدران و مادران می‌توانند در هنگامی که خانواده گردهم هستند، گفتگوهای علمی را پیش بکشند و دیدگاه بچه‌ها را درباره آنها جویا شوند و برای یافتن پاسخ، آنها را به سوی کتاب راهنمایی کنند.
اهمیت دادن به کتاب توسعه فرهنگی است
در قرآن كریم ۳۲۲ بار كتابت در ۳۷ صیغه مختلف به كار رفته است. برای مثال ۲۶۳ بار لفظ كتاب، كتب و مكتوبات در قرآن آمده است. سوره حمد را فاتحه الكتاب می‌خوانند و در ابتدای دومین سوره قرآن نیز لفظ كتاب به كار رفته و باز در جایی از این كتاب عظیم، خداوند متعال وصف كتابت را به خود منصوب كرده است (و كتبنا فی الارواح).
علاوه بر این احادیث متعددی وجود دارد كه مبین اهمیت كتاب و كتابخوانی در سیره معصومین است، تا آن جا كه معصومین(ع) كتابخوانی و مطالعه و تفكر را در حد فریضه برای امت می‌دانند.
فرهنگ، محوری‌ترین برگ هویتی یک ملت محسوب می‌شود و یکی از راه‌های مهم توسعه فرهنگی اهمیت دادن به مسئله کتاب، کتابخوانی و ترویج مطالعه در جامعه، خصوصا در میان جوانان و نوجوانان است. در واقع از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی هر جامعه سرانه مطالعه، میزان تولید و مصرف اطلاعات و کالاهای فرهنگی در آن جامعه است و بنا بر اهمیت این مسئله دولت‌ها و سیاست‌گذاران برنامه‌ریزی‌هایی در این رابطه صورت داده‌اند.
درباره اهمیت کتاب و کتابخوانی این است که با نهادینه کردن عادت به مطالعه در همه تفکرات و اندیشه‌ها و دل‌ها و همگانی کردن شور، شوق و عشق به کتاب و کتابخوانی که در جامعه استمرار داشته باشد. اما جای تاسف دارد که عادت به مطالعه جایگاهی در رشد همه جانبه در همه سطوح اجتماع ما پیدا نکرده است و هنوز عده‌ای از خواندن سرباز می‌زنند که می‌بایست در پیشگیری از توسعه و گسترش بیشتر این آفت به منظور رشد و اعتلای فرهنگ عمومی کوشش و تلاش زیادی نمود.
باید برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی قدم برداشت
بالطبع یكی از راه‌های ترویج فرهنگ كتابخوانی، مردمی كردن و تامین منابع و ایجاد انگیزه در یكایك افراد جامعه است و در راستای تحقق این سیاست فرهنگی و نهادینه كردن فرهنگ كتابخوانی بایستی قدم هایی برداریم که به طور خلاصه به چند مورد از آنها می‌پردازیم.
- برگزاری مسابقات کتابخوانی و خلاصه نویسی کتاب‌ها می‌توانند گرایش افراد را به مطالعه منجر کند و این گونه مسابقات باید از روی اصول و سنجیده برگزار شود که این زمینه‌ساز عده‌ای زیادی از افراد به مطالعه خواهد شد.
- کتاب‌های تازه و جدیدی به مجموعه‌ای کتابخانه‌ها باید افزود که این امر گوارا و دلنشین بوده و حیات و پویایی کتابخانه را تامین و تضمین می‌کند.
- راه ترغیب و علاقمند کردن کودکان به کتاب و کتابخوانی این است همانطور که بزرگترها مطالعه می‌نمایند می‌توانند کتاب‌های کودکانه را گزینش کنند، و در فرصت‌های که کاری ندارند برای کودکانشان آنها را بخوانند که این کار سبب کتاب دوستی و علاقمندی به کتابخوانی می‌شود، و این عشق به تدریج در وجود کودک نهادینه می‌گردد.
- تشويق زنان و مردان متاهل، به كتابخواني از جمله كارهاي بسيار اساسي و مهمي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد. كتاب به عنوان منبعي كه حاوي معارف بشري است و اذهان آنان را براي خوب فهميدن، بهتر انديشيدن و در موضع صحيح تر قرار گرفتن آماده مي‌كند. راهنمايي و آشنا كردن زنان و مردان متاهل با روش‌های صحيح برخورد با یکدیگر و فرزندان شان با استفاده از تجربيات پيشرفته بشری اهميت بسیاری دارد.
تبليغات رنگينِ عجيب و غريب جای تبلیغ کتاب را گرفته است
تشکیل شوراي عالي كتاب و راديو كتاب، يكى از كارهاى بزرگ و مهم در سطح جامعه است كه بدین وسیله تبليغات كتابخوانى همه‌گير می‌شود. امروزه شاهدیم براى كالاهاى كم اهميت كه تأثيرى هم در زندگى انسان‌ها ندارند، تبليغات رنگينِ عجيب و غريبى انجام می‌گیرد و دستگاه‌هاى ارتباط جمعى، مطبوعات، صدا و سيما آنها را پخش مي‌كنند.
در حالى كه آن محصولات ضروری نبوده و يك چيز اضافه در زندگى هستند؛ گاهى بودنشان مفيد است، گاهى بودنشان حتّى مفيد هم نيست؛ شايد مضر هم هست. اما بدون شک محصولى با عظمت كتاب، با ارزش كتاب، درخور اين است كه تبليغ شود؛ تا افراد جامعه به کتاب خواندن تشویق شوند و این فرهنگ به صورت عادت در میان اقشار مختلف جامعه نهادینه گردد.
اسیر شدن در دام فضای مجازی بی حوصلگی در کتابخوانی را به دنبال دارد
بی اقبالی و سردی نسبت به کتاب و کتابخوانی خاصه میان جوانان از ابعاد و عوامل بسیاری برخوردار است. هر کوششی در این میان برای شناسایی این عوامل، گشاینده راهی خواهد شد که بتوان چاره‌های موثری برای رشد کتابخوانی جست و جو کرد. مهم آن است که نباید جامعه فکری و روشنفکری سپر بیندازد و از چاره جویی عقب بنشیند.
جوانی که غرق در بازی‌های رایانه‌ای و رسانه‌هایی مانند وایبر و واتس‌آپ و امثال آن است و کارش در کاربرد این وسایل از تفریح و سرگرمی فراتر می‌رود و به نوعی از اعتیاد و دلبستگی و اشتغال دائم بدل می‌شود، دیگر یک کاربر عادی محسوب نمی‌شود. چنین فردی در جبر و چنبره رسانه‌های مجازی اسیر می‌شود و منطق آنها ذهن مصرف کننده را شکل می‌دهد.
سرعت خواهی و تنوع طلبی ذهن کاربر، قدرت تخیل و توان بازسازی استدلال و دنبال کردن یک موضوع منسجم در زمانی نسبتا بلند را دچار رکود و فرسایش می‌کند. کاربر معتاد به تجهیزات و رسانه‌های دیجیتالی در برابر رسانه کتاب تنگ حوصله است و کتاب برایش جذاب نیست.
اگر چنین شخصی مجبور به تحمل فضایی مانند رسانه کتاب باشد، دچار خواب آلودگی و خمیازه می‌شود. یعنی ارتباطش با محیط کتاب قطع می‌شود.
فضاهای مجازی چالش مهم عدم کتابخوانی هستند
معاون کتابخانه ملی ایران در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: فواید کتابخوانی از تمدن‌های بشری گذشته تا به امروز مطرح بوده است و چالش مهمی که امروزه با آن مواجه هستیم بحث تکنولوژی‌های جدید و فضاهای مجازی است.
غلامرضا امیرخانی ادامه داد: فضاهای مجازی جانشین کتاب‌ها شده‌اند وبا ورود به قرن جدید و آمدن گوشی‌ها و سایر لوازم دیجیتال، بشر از سمت کتاب و مطالعه روی برگردانده است و استفاده از اینترنت مهمترین علت کاهش سرانه مطالعه در ایران و بسیاری از کشورهای جهان است.
وی افزود: امروزه افراد با ورود به اینترنت با انبوهی از اطلاعات و در واقع انفجار اطلاعات روبرو می‌شوند و این انبوه اطلاعات باعث می‌شود انتخاب برای فرد سخت شود و تعمق لازم و کافی را نداشته باشد.
عضو هیئت علمي سازمان اسناد و كتابخانه ملي ايران تصریح کرد: امروز اطلاعات ما را هدایت می‌کنند و با خود پیش می‌برند و افراد خیلی انتخاب ندارند در واقع اطلاعات متنوعی جلو چشم خواننده رژه می‌رود.
معاونت کتابخانه ملی ایران عنوان کرد: فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی اعتیاد آور است و اطلاعات را به شکل یک قاب و فریم در اختیار افراد می‌گذارد و منسجم و هدف دار نیست.
وی ادامه داد: در سیستم سنتی کتابخوانی فرد انتخاب می‌کند و سپس در کتابخانه‌ها به دنبال کتاب مورد نظر می‌گردد و در این مسیر اطلاعاتی را به دست می‌آورد که با تعمق بیشتری همراه است.
امیرخانی در پایان تأکید کرد: باید تدابیر کلی اندیشیده شود تا سنت کتاب و کتابخوانی به فراموشی سپرده نشود و فرهنگ کتابخوانی بیش از پیش ترویج یابد.
..............................
مژگان فرهنگیان