کارگاه « آشنایی با مبانی روایتپژوهی» ویژه دانشجویان و علاقه مندان به پژوهش در حوزه میان‌رشته‌ای ادبیات داستانی تحلیل گفتمان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار خواهد شد. مدرس این کارگاه دکتر حسین صافی، دكترای زبانشناسی همگانی و عضو هیات علمی پژوهشكده زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی است.
توضیحاتی درباره كارگاه:
کارگاه «آشنایی با مبانی روایتپژوهی»، چنانکه از نامش پیداست، نخست به منظور معرفی چارچوبی نظری برای شناسایی متون روایت‌گونه از متون غیرروایی، و سپس به قصد تعریف مفاهیم لازم برای تحلیل گفتمان روایی و روششناسی چنین تحلیلی برگزار خواهد شد.
در این راه با نیم‌نگاهی به مکاتب گوناگون روایتپژوهی، سیر تحول این حوزه مطالعاتی را تا سرچشمه‌های زبانشناختی اش در اوایل قرن بیستم میلادی پی خواهیم گرفت. در شرح تأثیرات عمیقی که روایتپژوهی در مسیر تطور خود از نظریه‌های زبانی پذیرفته است، پیوند پیچیده میان زبان و جهان را با تحلیل پاره روایتهای طنزآمیز فارسی در چارچوب ساختارگرایی سوسوری تا رسیدن به این نتیجه بر خواهیم رسید که «روایت» نیز مانند «زبان» مفهومی است منتزع از بازنمودهای گوناگونِ یک نظام نشانه‌ای واحد؛ نظامی به نام «بوطیقای روایت» که همچون دستور زبان، به سازه‌های متن پیوستگی ساختاری می بخشد و شناسه‌های لازم برای روایت‌گونگی متن را فراهم می کند.
در سنت ساختارگرای سوسوری، دستگاه زبان پس از تعریف سلبی نشانه‌های کلامی و چینش بعضی از آنها در پی یکدیگر، مدلولهای معینی را در کالبد یک متن مستقل گرد می‌آورَد و از وحدت مضمونی متن در برابر شرایط ناپایدار بافتی محافظت میکند. در حال حاضر بسیاری از منتقدان عرصه ادبیات متأثر از زبانشناسی سوسوری و به پیروی از بوطیقای ساختارگرا، نقد ادبی را برابر با سخنکاوی اثر در راه تأویل آن به مقصود آفریننده‌اش می پندارند.
در خلال این کارگاه اما به جای کوششی بی‌فرجام برای وصول به فلان مدلول در بهمان اثر سترگ ادبی، به چندوچون در این باره خواهیم پرداخت که اساساً متنیت اثر ـ خواه ادبی باشد و مستطاب، یا نامستطاب و حتا غیرادبی ـ از کجا(ها)ی زبان مایه میگیرد و چرا نمیتوان فرایند خوانش متن را به روالهای مکانیکی سخنکاوی فروکاست و هدف از نقد ادبی را نیل به مضمونی بی بدیل انگاشت؛ مضمونی که با کشف و اقامه آن بتوان خوانشپذیری ذاتی متن را به سود یکپارچگی و استقلال اثر برای همیشه سرکوب کرد. در تبیین دلالتمندی پردامنه متن و کرانگشودگی خوانش، چند نمونه متن ناهمگون (از جمله شعر، مقاله و داستان) را فراتر از نقدهای سخن‌کاوانه، بر پایگاه رویکردهای خواننده مدار تحلیل خواهیم کرد تا سرانجام به الگوی تازه ای از نقد ادبی دست یابیم ـ الگویی در این مایه که هرچند سخن سنجی اثر برای تأویل آن (کشف یگانه مضمون موعودش) کافی است، اما این سنجه را تنها یکی از شرایط لازم برای تبیین متنیت و خوانشپذیری متن باید دانست.
در راه چنین تبیینی همچنین باید عوامل متنیت هر اثر را با توجه به شبکه‌ای از روابط بینامتنیاش تحلیل کرد و این تحلیل را هم باید از شناسایی انواع تقابلهای پنهان در پوسته‌ای از روابط مجازی و استعاری آغاز کرد. اما به منظور تعریف روایت‌گونگی متون مختلف، سازوکار دستگاه دولایه روایت را به پیروی از روایت‌شناسان ساختارگرا نخست با تمرکز بر ساختار رویدادهای داستان و سپس با توجه به شگردهای گفتمان‌پردازی روایی خواهیم سنجید. هدف از بررسی توالی رویدادها در سطح داستان، پاسخ‌جویی برای این مسئله خواهد بود که چرا گاهشماری رویدادها بدون توجه به پیوستگی منطقی‌شان به خودی خود برای تشخیص گفتمان روایی از متون غیرروایی کافی است؛ غرض از مقایسه روایت با دستگاه نشانه پرداز زبان و تحلیل داستان در چارچوب زبانشناسی ساختگرا نیز پافشاری بر این مهم است که نه روایت‌گونگی و نه هیچکدام از دیگر مبانی بوطیقای روایت را نمیتوان به بهانه کهنگی تعریفی که روایت‌شناسان سنتی از این مفاهیم بنیادین به دست داده اند، از دایره روایتپژوهی بیرون گذاشت.
به این دو منظور، چند نمونه از متون روایی را در جستجوی اصلیترین سازه‌های روایت و روابط ساختاری حاکم بر آنها، به‌رسم ساختارگرایان تحلیل خواهیم کرد؛ ولی به رغم ساختارگرایان بر این نکته تأکید خواهیم کرد که روایت‌گونگی در عین پیروی از کلان ساختار متون روایی، در هر داستان به شکل و شدتی دیگر پدیدار میشود و اما در مراحل پایانی کارگاه، به جای بررسی سازوکار داستان جدا از شیوه بازنمایی آن در متن، و نیز به جای تعیین روایت‌گونگی یا سنجش روایتمندی در مقیاس داستان (محتوای گفتمان روایی)، تحلیل روایت را بار دیگر به همان روالِ آغازین، یعنی با تمرکز بر نقش گفتمان در داستان‌پردازی پی خواهیم گرفت.
در این راه با معرفی شیوههای گفتمان‌پردازی روایی و تشریح ساختار متن در چند نمونه داستان فارسی، به پاسخ‌جویی برای این مسئله بر خواهیم آمد که کاربرد ترفندهای داستان‌پردازی تا چه اندازه درونمایه را دستخوش گفتمان میکند. در پاسخ به چنین مسائلی ابتدا با شیوههای زمانبندی (گاهشماری رویدادها در گفتمان) آشنا خواهیم شد؛ سپس روشهای کارگزاری (فراگویی یا اجرای روایت) را خواهیم شناخت؛ پس از آن به بررسی شگردهای کانونی‌سازی (بازنمایی رویدادها از دیدگاهی خاص) و گفتگوپردازی (واداشتن شخصیتها به کنش کلامی) خواهیم پرداخت؛ و سرانجام، سازوکار داستان‌سرایی (همجوشی آنچه از نظر شخصیت میگذرد و آنچه به زبان راوی می‌آید) را به بحث خواهیم گذاشت.. در این كارگاه سعی خواهد شد مهارت‌های زیر به كارآموزان منتقل شود؛
ـ بازنگری در پایگاههای زبانشناختی لازم برای روایتپژوهی
- بررسی ساختار رویدادها در لایه داستان (محتوای متن روایی)
- بررسی چگونگی بازنمود داستان در لایه گفتمان روایی
- تحلیل انتقادی گفتمان روایی به قصد واسازی آن
سرفصل جلسات كارگاه:
1ـ مروری بر پیشینهی روایتپژوهی
2ـ معرفی پایگاههای زبانشناختی لازم برای روایتپژوهی
3ـ بررسی سازوکار دستگاه زبان با توجه به طنزآوری کلامی در گفتمان روایی
4ـ آسیب‌شناسی روایتپژوهی کلاسیک در نگاهی نقادانه به ساختارگرایی سوسوری
5ـ جایگزینی سنت تأویل اثر با نقد خواننده‌مدار
6ـ شناخت روشی برای سخن‌سنجی روایت پیش از تحلیل نقادانه آن
7ـ تحلیل انتقادی چند نمونه متن روایی و غیرروایی در چارچوبی متشکل از دیدگاههای رولان بارت و کریستین متز
8ـ آشنایی با دو لایه زمانی داستان و گفتمان در ساختار روایت
9ـ معرفی سازه‌ها و قواعد ساختاری حاکم بر لایه داستان
10ـ ساختارشناسی داستان در چند نمونه از روایتهای فارسی
11ـ معرفی سازه‌ها و قواعد ساختاری حاکم بر سطح گفتمان روایی
12ـ تحلیل گفتمان با توجه به شگردهای داستان‌پردازی در چند نمونه از روایتهای فارسی
ثبت نام:
این كارگاه در 6 جلسه (12 ساعت) در روز سه‌شنبه هر هفته از 11 آذر ماه لغایت 16 دی‌ماه 93 ساعت 16 الی 16 برگزار میشود. هزینه ثبت نام این کارگاه برای عموم 800.000 ریال تعیین شده است كه دانشجویان با ارائه کارت معتبر 600.000 ریال پرداخت خواهند كرد.
مهلت ثبت نام تا تاریخ 8 آذر 1393 تعیین شده است و متقاضیان می‌بایست با مراجعه به سایت پژوهشگاه فرم ثبت نام كارگاه‌ها را دریافت و پس از تکمیل، به همراه كپی كارت ملی و فیش واریزی (شماره حساب 5109789213 بانك ملت (شعبه سرچشمه كد64394) به نام درآمدهای اختصاصی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی) به صورت حضوری به دفتر آموزش‌های آزاد تخصصی مدیریت تحصیلات تکمیلی واقع در پل کریم خان، مابین خیابان شهید قرنی و خیابان ایرانشهر، پلاک 178، طبقه چهارم، اتاق 7 تحویل یا اسكن مدارك خود را به آدرس ایمیل workshop.ihcs@gmail.com ارسال نمایند. لازم به ذكر است در صورت ارسال مدارك به صورت الكترونیكی ارائه اصل فیش در روز كارگاه الزامی است.
به تمامی شرکت کنندگان گواهی معتبر شرکت در کارگاه آموزشی ارائه خواهد شد. متقاضیان جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند با شماره تلفن 88490213 تماس حاصل فرمایند. محل برگزاری کارگاه در بزرگراه کردستان، نبش خیابان 64 غربی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سالن اندیشه خواهد بود.