خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: «ماهی‌ها در سکوت می‌میرند» عنوان مستندی تکان دهنده درباره سیستان و بلوچستان است. همان مستندی که یوسف اباذری سخنان جنجالی خود درباره درگذشت مرتضی پاشایی را با اشاره به آن آغاز و کم توجهی مردم و اصحاب رسانه به محتوایش را نکوهش کرد.
جالب اینکه از میان تمام اظهارات جنجالی این جامعه‌شناس کمتر کسی کنجکاو یافتن و تماشای این مستند که تنها یک نوبت از طریق برنامه تلویزیونی ثریا روی آنتن رفته بود، شد و غالباً ترجیح دادند سرگرم حواشی باقی بمانند!
این مقدمه از آنجا برای این گزارش لازم بود که بدانیم جشنواره «شعرانقلاب» امسال فرصتی فراهم آورد تا جمعی از شاعران انقلاب سرزمین ماهی‌هایی که در سکوت می‌میرند را از نزدیک ببینند. با پایان یافتن این جشنواره و عزیمت شاعران به شهرها و استان‌های خود، جای طرح این سوال وجود دارد که این فرصت مغتنم چه تأثیری در بازنمایی بهتر دغدغه‌‌های اهالی خون گرم و مهمان نواز استان «محروم» سیستان و بلوچستان در جریان شعر انقلاب خواهد داشت؟
محرومیت صرفا کمبود راه و خانه نیست!
محمدحسین جعفریان مستندساز و شاعر شناخته شده که از چهره‌های همراه با این دوره از جشنواره «شعر انقلاب» بود در این زمینه به خبرنگار مهر می‌گوید: فکر می‌کنم خجسته‌ترین اتفاق درباره جشنواره چهارم شعر انقلاب هم زمانی آن با هفته وحدت بود. اتفاقی که برگزاری این جشنواره در استان سیستان و بلوچستان را هم بیشتر معنادار کرد.
جعفریان تصریح کرد: زمانی که ما درباره مناطق محروم صحبت می‌کنیم این صرفا به معنای راه‌سازی کمتر و خانه‌سازی کمتر نیست. در حوزه هنر و ادبیات هم همواره این مشکل نمود دارد و هر چه به استان‌ها و شهرهایی که به پایتخت نزدیک‌تر هستند سفر می‌کنیم مسائلی مانند چاپ کتاب و رفت و آمد چهره های ادبی پررنگ‌تر از شهرهایی است که به تعبیر شما رسانه‌ها «اقصی نقاط» خوانده می‌شوند.
این شاعر که در افتتاحیه جشنواره چهارم «شعر انقلاب» شعرخوانی کرد، در ادامه افزود: در چنین شرایطی برگزاری رویدادهای فرهنگی در شهرهای محروم راهی است تا لااقل در طول سال موعدی پیش بیاید و چهره‌های جوان شعر استان بتوانند چهره‌های شاخص این عرصه را از نزدیک ببینند و بتوانند با آنها تبادل تجربه داشته باشند.
جعفریان تأکید کرد: بنده به استمرار این رویداد خوش‌بین هستم منتهی منوط به اینکه تمهیداتی اندیشیده شود که این جشواره‌ها محدود به جمع‌ها و نشست‌های شعرخوانی نشود و کارگاه های آموزشی هم در حاشیه آن برگزار شود.
شاعر می‌تواند مسئولان را موآخذه کند
وی درباره اینکه آیا می‌توان انتظار داشت مشاهدات شاعران از کیفیت زندگی مردم در استان محروم سیستان و بلوچستان در آثار آینده آنها بازتاب داشته باشد؟ می‌گوید: این اتفاق می‌تواند یک بازخورد دوطرفه داشته باشد؛ از سویی این مشاهدات می‌تواند تبدیل به دغدغه‌ای در شعر شاعران شود. از سوی دیگر برگزاری این جشنواره‌ها در ارتقا کیفیت جریان شعر استان هم موثر خواهد بود و شاعران جوان همین خطه هم می‌توانند به این واسطه دیده شوند و پیشرفت کنند.
جعفریان در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان برای شاعر انقلابی چنین رسالتی قائل بود؟ تأکید کرد: قطعا اینگونه است و شاعر حتی می‌تواند مسئولان و مدیران را موآخذه کند.
وی افزود: استاد عباس باقری که شاعر سرشناس این استان است هم بخش عمده‌ای از سروده‌هایش بیان محرومیت و مشکلات این سرزمین است. اگر عباس باقری با این میزان توانمندی در شعرگویی در تهران بود، مطمئن باشید حال و هوای شعرهایش متفاوت از امروز می‌شد. حالا که دوستان این شاعر پیشکسوت به این استان آمده‌اند، آنها هم بهتر می‌توانند این سروده‌ها را درک کنند و کمک کنند که این محرومیت‌ها بیشتر به گوش مسئولان برسد. شعر می‌تواند در این مورد نقش رسانه را ایفا کند تا محرومیت‌های استان به گوش مسئولان و حتی مردم دیگر نقاط ایران برسد.
نادیدن ما به معنای نبود ظرفیت‌ها نیست
کمال شفیعی دبیر اولین دوره و از بانیان شکل گیری جشنواره «شعر انقلاب» درباره تأثیر این سفر بر جریان شعر انقلاب نگاه تحلیلی‌تری دارد. او معتقد است: هرچقدر جوامع از ادبیات دورتر باشند به همان میزان محروم‌ترند. البته این به معنای آن نیست که جوامع محروم از ادبیات بی‌بهره‌اند بلکه به معنای فاصله افتادن میان جریان جدی ادبیات که متأسفانه در ایران مرکزنشین است با استان‌هایی است که خصوصا به دلیل نزدیکی به مرزها از این جریان محرومند. گویا تصور بر این است که هرچقدر از مرکز دورتر هستید باید ادبیات تان هم ضعیف‌تر باشد.
شفیعی می‌افزاید: جوامعی پیشرفته هستند که دارای ادبیات غنی هستند. تولید خبر، شکل‌گیری تقاضا و تولید اندیشه در هر جامعه‌ای با ادبیات اتفاق می‌افتد و جوامعی که دارای این شاخصه‌ها هستند طبیعتاً مترقی هم خواهند بود.
وی تصریح کرد: وقتی ادبیات و فرهنگ به‌عنوان دغدغه یک جامعه محسوب می‌شود اعضا جامعه متقاضی می‌شوند و هم امکانات شهری طلب می‌کنند و هم می‌توانند از ابزار قلم به خوبی استفاده کنند. با این مقدمه باید اذعان داشت که برگزاری جشنواره شعر انقلاب در استان سیستان و بلوچستان لازم بود. چراکه این استان پتانسیل فوق‌العاده غنی و قوی در حوزه ادبیات دارد و به دلیل کم‌توجهی‌ها احساس می‌کردیم که چنین ظرفیتی وجود ندارد در حالی که ندیدن ما دلیل بر نبودن نیست.
شفیعی معتقد اشت: حضور این جشنواره در استان نشان داد که می‌توان به ظرفیت‌های ادبی این استان توجه بیشتری داشت. مونولوگ شاعران این استان و مونولوگ جاری در تهران و دیر نقاط کشور می‌تواند تبدیل به یک دیالوگ شود تا فرصت برای دو اصل فراهم شود اول آشنایی زدایی و کشف استعدادها و دیگر معرفی هرچه بیشتر جوانان این استان به جوامع ادبی. این اتفاق مبارکی بود که در همین دوره هم شاهدش بودیم.
شاعر نمی‌تواند بی‌تفاوت باشد
دبیر اولین جشنواره «شعر انقلاب» درباره تأثیر حضور شاعران در سیستان و بلوچستان گفت: جایی درباره تأثیرگرفتن شاعران گفته بودم که وقتی یک شاعر از یک گیاه و یا یک سنگ می‌تواند الهام بگیرد طبیعی است وقتی به چنین استانی می‌آید هم اگر انسانیت، اخلاقیات و نوع دوستی را ملاک قرار دهد و نخواهد بی‌تفاوت باشد، که شاعران عمدتا اینگونه هستند، طبیعتاً می‌توانند سفیران فرهنگی خوبی برای انعکاس واقعیت‌های موجود در این استان باشند.
وی افزود: می‌توانم بگویم سیستان و بلوچستان یکی از معدود استان هایی که از مردم تا مسئولانش تا این اندازه خون گرم و مهمان نواز بودند و از برگزار جشنواره استقبال کردند. قطعاً در کنار خاطره خوش این استقبال افسوس و تإسفی در ذهن شاعر تهرانی و یا مثلاً اصفهانی می ماند که در قیاس با امکاناتی که ما در اختیار داریم مردم این استان تا چه اندازه در محرومیت و تنگنا زندگی می کنند. این قطعاً تلنگری جدی به ذهن شاعران حاضر در این جشنواره خواهد بود.
اولین‌بار بود به سیستان و بلوچستان آمدم
رسول پیره از شاعران و برگزیدگان جشنواره چهارم شعر انقلاب هم درباره این سفر به خبرنگار مهر گفت: بنده اولین بار است که به استان سیستان و بلوچستان سفر می‌کنم. آنچه به ذهنم می رسد این است که شاعران این استان هم راغب به شعرخوانی هستند و هم شعر شنیدن. به همین دلیل برگزاری چنین جشنواره‌هایی کمک می‌کند تا این شاعران با آثار دیگر استان‌ها آشنا شوند و متقابلاً شاعران دیگر استان‌ها در جریان آثار شاعران سیستان و بلوچستانی قرار بگیرند.
شعرخوانی رسول پیره در افتتاحیه «شعر انقلاب»
وی با اشاره به اینکه در همین بستر تعاملاتی هم شکل می‌گیرد که می تواند حتی در فضای مجازی استمرار داشته باشد که این بسیار موثر است افزود: جدای از این مباحث احساس می‌کنیم جشنواره «شعر انقلاب» هنوز شکل جدی به خود نگرفته اما شروع آن می‌تواند مفید باشد. در این دوره شاعران سیستان شعر محلی خواندند و این بسیار جالب بود و برای من نوعی که تاکنون با این زبان آشنا نبودم فرصتی بود تا با زبان و اصطلاحات آنها بیشتر آشنا شوم.
مردم را از نزدیک ببین!
رسول پیره افزود: اتفاقا همین امروز یکی از دوستان شاعر پیامکی به من داد و نوشت: «برو مردم سیستان و بلوچستان را از نزدیک ببین.» این دیدن از نزدیک بسیار برای ما می‌تواند قابل توجه باشد. ما می‌توانیم آنچه پیشتر در قاب‌های عکس دیده بودیم را اینجا از نزدیک لمس کنیم و از آنجا که شعر انقلاب اساسا شعر متعهد است، بایستی برای مردم سروده شود و دغدغه ها و دردهای آنها را منعکس کند.
وی ادامه داد: به شخصه در همین چند روز چند ایده برای سرودن به ذهنم رسیده است که چند خطی هم درباره آنها نوشته ام و تنها باید فرصت به دست بیاورم تا آن را کامل کنم. دیدن مردمی که اینچنین با رنج زندگی می کنند از نزدیک، برای همه مفید است و می توانیم به این واسطه آثار بهتری را ارائه دهیم.
شعر سادهترین و کم هزینه‌ترین ابزار فرهنگی است
علی داوودی دبیر جشنواره چهارم شعر انقلاب که اتفاقا در اختتامیه جشنواره امسال خبر از انتخاب سیستان و بلوچستان به‌عنوان پایتخت شعر انقلاب داد هم درباره حضور کاروان شاعران در استان محروم سیستان و بلوچستان به خبرنگار مهر گفت: یکی از شعارهای محوری و کلیدی انقلاب اسلامی بحث عدالت اجتماعی بود چراکه تا پیش از انقلاب شهرها و استان‌های بسیاری در شرایط «محرومیت» به سر می‌بردند. پس از انقلاب این گستردگی دیگر وجود ندارد و بخش عمده ای از آن اصلاح شده اما کماکان هستند استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان که به لحاظ بافت جغرافیایی و قومیتی همچنان دچار محرومیت و گسست فرهنگی هستند.
داوودی افزود: تلاش جمهوری اسلامی این بوده که در دوران زندگی مدرن این گسست و فاصله را از بین ببرد و در بسیاری از موارد هم موفق بوده است. برای افرادی مانند استاد جواد محقق که بیش از ۲۰ سال پیش هم به این منطقه سفر داشته‌اند این تغییر کاملاً مشهود است. البته هنوز و در قیاس با دیگر نقاط کشور فاصله زیاد است.
وی معتقد است: در مجموع ما در این منطقه با موضوعات پراکنده فرهنگی مواجهیم که در این میان شعر به‌عنوان سادهترین و کم‌هزینه‌ترین ابزار فرهنگی می‌تواند در بازتاب این شرایط و پیشنهاد یک مدینه فاضله به‌راحتی ورود داشته باشد.
داوودی تأکید می‌کند: هر چند هنرهایی مانند سینما موثرتر می‌تواند باشد اما شعر هم در نوع خود می‌تواند برای خواص و عوام ایجاد حساسیت بکند. اساسا مقوله‌ای مانند محرومیت در ذات خود هم جذابیت‌های ادبی برای پرداخت از نگاه شاعران دارد و از این حیث طرح این مضامین جای طرح ویژه در زبان شعر دارد.
جشنواره را باید تبدیل به رویدادی مردمی کنیم
دبیر چهارمین جشنواره شعر انقلاب تصریح کرد: بزرگترین هدیه‌ای که می‌توان برای یک هنرمند داشت «دیدن» است. وقتی آدم‌های مختلفی را می‌بینید که خود به خود ذوق و سلیقه‌ای دارند، این ذوق و سلیقه با توجه و دیده شدن توسعه و تنوع پیدا می‌کند. در چنین شرایطی این قبیل حلقه‌های جمعی و ارتباطات شاعران می‌تواند مکمل پیشرفت‌هایی باشد که در جریان کلی ادبی شعر انقلاب هم موثر خواهد بود.
داوودی در پایان درباره استمرار برگزاری جشنواره «شعر انقلاب» در استان محروم سیستان و بلوچستان و اینکه آیا این انتخاب دوره‌های آتی جشنواره را با دست اندازهای مالی مواجه نمی‌کند؟ گفت: اصل این موضوع درباره آینده جشنواره شعر انقلاب قابل پیش‌بینی نیست. اما اگر این رویداد را به سمت مردمی شدن ببریم تا جایگاهی اجتماعی در میان مردم استان پیدا کند این بهترین تضمین برای آینده آن است.
دبیر چهارمین جشنواره شعر انقلاب تصریح کرد: این جشنواره اگر تبدیل به برند این استان شود مردم آن را بخشی از هویت خود می‌پندارند و پای کار می‌آیند و نمی‌گذارند کارش بر زمین بماند.
جشنواره شعر انقلاب دوشنبه شب به پایان رسید و روزگذشته هم کاروان شاعران و اصحاب رسانه حاضر در این رویداد راهی شهرها و استان‌های خود شدند، باید دید برکات این رویداد چه زمان شامل حال استان محروم اما سربلند سیستان و بلوچستان خواهد شد؟ دیار شاهنامه و زادگاه «رستم» امروز چشم به راه توجه و دیده شدن است.
------------------------
گزارش: محمد صابری