به گزارش خبرنگار مهر، بافت تاریخی و ارزشمند گرگان سال ها است که به دلیل تخریب های متعدد و نبود قانون و ضابطه مناسب دیگر رنگ و بوی تاریخ را ندارد و ابنیه تاریخی آن هر لحظه انتظار تخریب را می کشند. این بافت که در سال ۱۳۱۰ به شمار ۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، طی سال های گذشته به شدت مورد تخریب دستگاه های دولتی و بخش خصوصی قرار گرفته است.
یک کارشناس ارشد مدیریت شهری در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره اهمیت این بافت گفت: بافتهای تاریخی و فرهنگی شهرها آثار گرانبهایی از فرهنگ، دانش معماری و شهرسازی بومی اند و به عنوان جزئی از هویت اجتماعی هر قوم و كشوری تلقی می‌شوند.
محسن محمدی افزود: بافتهای تاریخی و فرهنگی به عنوان هسته قدیمی و تاریخی دارای قابلیت‌های بالفعل و بالقوه‌اند كه در صورت عدم پیش‌بینی تمهیدات لازم، موجب آسیب‌های جبران‌ناپذیر و اتلاف سرمایه‌های فرهنگی می‌شود.
بخش های قدیمی شهرها حامل روح اجتماعی و فرهنگی شهر است
وی بیان کرد: از آنجا که بخش های قدیمی شهرها حامل روح اجتماعی و فرهنگی شهر است حفظ هویت شهرها كه اغلب در مركز شهر و بافتهای تاریخی قرار دارند بهترین روش برای بیان تاریخ و هویت ملی هر كشور است.
وی تصریح کرد: هر گونه تعریفی از بافت تاریخی باید دیدگاه معماران و شهرسازان را مورد توجه قرارداد. از سویی دیگر روند فزآینده بافت های تاریخی در کشور نگران کننده است؛ این معضل ممکن است دلایل گوناگونی داشته باشد که بی شک نبود منابع مالی مناسب برای بهسازی، عدم جذب مشارکت ها و همچنین سودهای سرشار اقتصادی حاصل از ساخت و ساز در محدوده بافت های قدیم و تاریخی از مهم ترین دلایل این مشکل است.
این کارشناس تصریح کرد: در حوزه مسائل مرتبط با بافت قدیم، بافت تاریخی، فضاهای کهن و حتی بافت های قدیمی که فرسودگی کالبدی آنان کاملاً آشکار است دو گرایش و دیدگاه عمده وجود دارد، کارکردگرایی و فرهنگ گرایی.
محمدی خاطرنشان کرد: در دیدگاه کارکردگرایی اولویت با مقولات اقتصادی بوده و محتوای فرهنگی از جایگاه مناسبی برخوردار نیست و در دیدگاه فرهنگ گرایی برعکس، شرایط و ارزشهای فرهنگی عامل غالب در شکل دهی فضا تلقی می شوند.
دیدگاه کارکردگرا با نگاه دگرگونی به فضاهای شهری کهن می نگرد
وی ادامه داد: دیدگاه کارکردگرا فضاهای شهری کهن را از دید مصرفی نگریسته، پس به دگرگونی آن اعتقاد دارد، در حالی که دیدگاه فرهنگ گرا امر به حفاظت می کند.
وی خاطرنشان کرد: دیدگاه کارکردگرا معمولاً با انقطاع گرایی، به معنای قطع روند تاریخی و دیدگاه فرهنگ گرا با تداوم گرایی، به معنای ادامه این روند همراه است. به نظر می رسد در بافت تاریخی گرگان حتی با تلفیق دو دیدگاه فوق و اتخاذ رویکردی بینابین و مبتنی بر واقع گرایی هم می توان به نتیجه ی مطلوبی دست یافت.
این کارشناس شهری اظهار کرد: بافت تاریخی گرگان نیز در دهه های گذشته تجربه های تلخی را پشت سر گذاشته و موضوعاتی چون تخریب برخی خانه های تاریخی باارزش، ساخت بناهای ناهگون با بافت، نوسازی غیرعلمی و کنار نهادن برخی از سیاست های مبتنی بر بهسازی در برخی از نواحی، نقض حریم برخی از آثار ثبت شده ملی در محدوده بافت تاریخی و ... از مهم ترین موضوعات و مسائل قابل بحث و بررسی در حوزه بافت تاریخی گرگان است.
در سال های اخیر اقداماتی برای حفاظت از بافت تاریخی گرگان انجام شده، اما آن چه انجام شده در برابر آنچه باید می شد بسیار ناچیز است و به جای این که بافت را به عنوان یک مجموعه زنده و پویا مدنظر قرار دهد بیشتر نگاه به سمت تک بناها بوده.
در ادامه، یک فعال میراث فرهنگی و پژوهشگر تاریخ گرگان با تاکید بر اهمیت بافت تاریخی گرگان گفت: بعداز موج هایی که از سال ۱۳۸۸ با تکرار نام و حفظ بافت تاریخی گرگان به وجود آمد بسیاری از مسئولان به ارزش آن پی بردند و در اظهارات خود اشاره ای هم به این اثر بارزش می کنند.
شهرداری و میراث نباید از مسئولیت خود شانه خالی کنند/ ناآگاهی عامل اصلی تخریب ها
محمود اخوان مهدوی در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان این که بافت تاریخی گرگان یک بافت زنده است و این موضوع، ارزش بافت را بالا می برد، تصریح کرد: باید در قبال این بافت قدرشناس باشیم ولی متاسفانه مشخص نیست چه دغدغه ای مهمتر از آن وجود داشته که حفاظت از بافت به حاشیه رفته است.
وی خاطر نشان کرد: شهرداری نمی تواند در خصوص بافت تاریخی شهری که در سال ۱۳۱۰ ثبت می شود بگوید به من ربطی ندارد و این وظیفه سازمان و اداره میراث فرهنگی است.
اخوان تصریح کرد: هر کدام از مسئولین به هر دلیلی که از زیر بار مسئولیت شانه خالی کنند به فرهنگ و میراث این مملکت خیانت کرده است.
وی ادامه داد: دو عامل باعث آسیب بافت تاریخی شده که اولین آن نا آگاهی است. بسیاری واقعا نمی دانند که ارزش بافت تاریخی چقدر است.
وی ادامه داد: این ناگاهی در اقشار مختلف متفاوت است ولی مالکین مقصرترین در تخریب بافت تاریخی هستند. حال ممکن است مالک بخش خصوصی باشد یا بخش دولتی باشد.
این فعال میراث فرهنگی با بیان اینکه باید ما باید آگاهی بیشتری به مالکین بدهیم، افزود: مالک هایی داریم که می توانند این کار را کنند ولی می گویند میراث فرهنگی آن را ثبت کرده و منتظرند تا میراث فرهنگی کاری انجام دهد و این ها بهانه ای است که پذیرفته نیست و باید بعدا جوابگو باشند.
میراث فرهنگی مجموعه بافت را رها کرده است
وی ادامه داد: اوقاف و شهرداری دو ارگان مهمی هستند که در حفاظت بافت تاثیر گذارند، شهرداری همه چیز را واگذار کرده است و مسئولیت بافت را به میراث فرهنگی سپرده است و فقط استعلام می کند که اگر جواب مثبت باشد تخریب می کند و قدرت تشخیص در این زمینه ندارد.
وی با بیان اینکه قبول دارم مسئولیت ها واگذار شده است، افزود: میراث فرهنگی به عنوان مستقیم ترین مسئول بافت تاریخی است، ولی بافت تاریخی را رها کرده و به جز چند تک بنا چیزی دیگری برای میراث به عنوان بافت شناخته شده نیست.
اخوان تصریح کرد: ما به عنوان حامیان بافت تاریخی کارمان فرهنگ سازی است و نقش رابط را بین مردم و ارگان های دولتی به ویژه میراث داریم آن طور که باید آگاه سازی نکرده ایم ادامه داد: شاید ما هم نتایج این کار رابرای مردم روشن نکردیم و شاید همیشه گارد گرفتیم.
وی اظهار کرد: اما وقتی ما صدای خود را در جهت حفظ بافت تاریخی بلند کردیم برای اینکه صدای ما را خفه کنند بعضی از مسئولین ما را به بازی گرفتند.
اخوان با تاکید بر اینکه اگر در این حوزه اتفاقی بیفتد قابل بازگشت نیست، گفت: کسانی که از روی مسئولیت شانه خالی می کنند در آینده در تاریخ اینجا نامشان به خوبی نخواهد بود.
بدون همکاری دستگاه های دیگر حفاظت از بافت غیرممکن است
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان در گفتگو با خبرنگار مهر، با بیان این که میراث برای حفاظت و تملک بافت نیازمند همکاری ارگان های دیگر است، افزود: تا زمانی که دستگاه هایی مانند شهرداری و اوقاف پای کار نیایند و با میراث همکاری نداشته باشند نمی توان به بافت تاریخی گرگان سروسامانی داد.
قربان عباسی خواستار فرهنگ سازی حفاظت از بافت برای عموم شد و گفت: نباید اتفاقات گذشته را ندانم کاری یا کوچک شمرد، به جای این موارد اگر دنبال اصلاح امور هستیم باید برای حفاظت از میراث راهکار ارائه دهیم.
عباسی با تاکید بر این نکته که منابع مالی میراث فرهنگی محدود است، اظهار کرد: برای خریداری تمامی بناهای قدیمی هزینه زیادی لازم است که این سازمان به تنهایی قادر به تامین آن نخواهد بود.
وی ضمن اشاره به اینکه دولت با کمبود بودجه مواجه است، افزود: در زمانیکه پول هست و مدیریت درستی نیست می توان ایراد نگرفت نه مانند اکنون که بودجه کافی در اختیار دستگاه های اجرایی از جمله میراث قرار نمی گیرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان با اعلام این مطلب که در این شرایط سخت بهتر است به راحتی مدیریت را زیر سوال نبریم، گفت: املای ننوشته هم بی شک بدون غلط است؛ شاید فعالیت میراث در این مدت جامع و کامل نبوده اما تا جایی که در توان بوده انجام داده است.
نمی توان بر روی تمام اقدامات میراث خط قرمز کشید
یک دکترای رشته معماری با تاکید بر نقش مردم در حفاظت از مجموعه های تاریخی گفت: نمی توان بر روی تمام اقدامات میراث خط قرمز کشید اما مواردی مشخص است که انتقاداتی به مدیریت فعلی و عملکرد آن وارد است.
بهنام قلیچ خانی در گفتگو با خبرنگار افزود: مدیریت میراث فرهنگی کاری تخصصی است و باید شیفتگی هم داشت، بدون این دو آیتم کار در میراث کامل نخواهد بود.
وی انتقاد خود از مدیریت میراث گلستان را نبود این دو آیتم عنوان کرد و گفت: مدیریت میراث به جای علمی، مدیریت محفلی است و خط و نشان تصمیمات مشخص نشده است.
وی با انتقاد از روند مرمت خانه باقری گفت: تا کنون یک ورق کار کارشناسی برای این موضوع نشده است در صورتی در گذشته برای مرمت این خانه، کمیته فنی میراث نامه تشویق نوشتند.
بناهای تاریخی گرگان حریم ندارند
وی بیان کرد: موارد زیادی وجود دارد که کار غیر اصولی انجام شده است، کار زیربنایی یعنی برای بناها حریم مشخص کنیم که نشده است.
قلیچ خانی ادامه داد: کار زیربنایی یعنی در مرمت و حفاظت از کسانی که صاحبنظر هستند استفاده شود، یا حداقل از آن ها سوال پرسیده شود و در کمیته فنی حضور داشته باشند.
وی اظهار کرد: مدیر فعلی هیچ اشرافی به موضوع میراث فرهنگی و بناهای تاریخی ندارد و کارشان چیز دیگری است؛ با ادامه این روند نام خوبی از مدیران این دو دوره باقی نخواهد ماند.
وی از ارائه مجوز برای تخریب بناهای تاریخی در بافت و ساخت و ساز در آن اظهار نارضایتی کرد و گفت: با این روند بناهای تاریخی یکی پس از دیگری از بین رفته و در چند سال آینده چیزی برای نشان دادن هویت به نسل آینده را نخواهیم داشت.
این کارشناس معماری خاطرنشان کرد: تخریب بافت تاریخی گرگان در زمان رضا شاه آغاز شد ولی تا ۸ سال پیش بسیاری از آثار وجود داشت. اما طی ۸ سال گذشته به انداز ۸۰ سال تخریب صورت گرفت و ادامه این روند چیزی برای بافت باقی نمی گذارد.
به گزارش خبرنگار مهر، با توجه به مباحث مطرح شده در ابتدا باید سمت پیکان انتقادات را به سوی میراث فرهنگی گرفت زیرا نه تنها برنامه ای برای حفاظت از مجموعه بافت تاریخی ارائه نکرده، بلکه با مرمت غیر اصولی تک بناها را هم آسیب زده است. از سوی دیگر با توجه به مدیریت چند گانه در مجموعه میراث و حضور شهرداری و اوقاف این انتظار می رود که دستگاه های دیگر هم برای حفاظت از بافت برنامه ریزی داشته باشند که در عمل مشاهده می کنیم نه تنها این اتفاق رخ نداده بلکه در بسیاری از موارد خود این ارگان ها دست به تخریب زده اند و میراث فرهنگی هم با آن ها همسو شده است.