به گزارش خبرنگار مهر، خشکی و خشکسالی از ویژگی های اجتناب ناپذیر و زیانبار اقلیمی کشور ما محسوب می شود که به دلیل گستردگی فضای تحت پوشش و خسارات کوتاه مدت و دراز مدت آن باید بیش از سایر حوادث طبیعی از سوی جغرافیدانان و متولیان مورد توجه قرار گیرد.
البته باید توجه داشت که اکنون دیگر خشکسالی را حادثه طبیعی و غیرمترقبه نمی دانند چرا که قابل پیش بینی و پیشگیری بوده و در این راستا تلاش در جهت برنامه ریزی دقیق و مدیریت به هنگام منابع آبی موجود می تواند تا حد زیادی در کاهش اثرات خشکسالی نقش داشته باشد.
در استان خراسان شمالی در شمال شرق کشور با توجه به اقلیم نیمه خشک و سرد، محدودیت منابع رطوبتی، حاکمیت توده های هوایی خاص منطقه، نوسان های شدید بارندگی طی سال، پراکنش نامناسب فصلی بارش و وجود دوره های خشکسالی، شرایط متغیری از نظر توان تولیدی منابع محیطی وابسته به شرایط اقلیمی ایجاد شده است.
در واقع خشکسالی و ترسالی پدیده هایی هستند که مکررا اتفاق می افتند و گاهی می توان برای آنها یک سیکل منظم در نظر گرفت اما باید در نظر داشت که این سیکل و زمان های پیش بینی شده هر کدام در بسیاری از مواقع از نظم خاصی برخوردار نبوده و گاهی حتی محاسبات دوره بازگشت هم نمی توان برای آنها تعیین کرد اما با این حال هر دو پدیده خشکسالی و ترسالی تا حدود زیادی قابل پیش بینی، پیشگیری و مدیریت هستند.
کاهش هشت درصدی تولید علوفه در مراتع خراسان شمالی
مراتع در کشور همواره بستر تحولات عمیق اقتصادی و اجتماعی ایلات و عشایر بوده و دارای منافع زیادی از جمله حفاظت خاک، تولید و هدایت آب، ذخایر ژنتیکی، استفاد صنعتی و دارویی از گیاهان، تولیدات دامی، ایجاد مناطق تفرجگاهی، حیات وحش، شکار و ... هستند.
اما مراتع در عین حال یکی از مواردی هستند که نوسانات بارندگی از جمله خشکسالی و ترسالی ها تأثیر زیادی بر روی آنها گذاشته و مقدار نزولات جوی می تواند در تولید آنها به طور مستقیم موثر باشد.
گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی دو میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که از این گستره یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار جنگل است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در این زمینه در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار می کند: در نیمه نخست سال جاری میزان متوسط بارندگی در استان ۱۰۵.۹ میلیمتر بوده که نسبت به میانگین دوره آماری سال قبل در همین بازه زمانی افزایش ۳۹ درصدی داشته اما نسبت به دوره آماری بلندمدت با کاهشی معادل هشت درصد مواجه بوده است.
موسی صابری می افزاید: بر این اساس کاهش تولید علوفه در مراتع استان حدودا هشت درصد برآورد می شود که با توجه به مساحت یک میلیون و ۴۱۴ هزاری و ۸۵۰ هکتاری مراتع خراسان شمالی به استثنای عرصه های جنگلی و بیابانی استان، کل علوفه کاهش یافته از مراتع خراسان شمالی در اثر خشکسالی(معادل هشت درصد) نسبت به میانگین دوره آماری بلند مدت بیش از ۱۹ هزار تن بوده است.
به گفته وی از ۱۹ هزار و ۲۲۹ تن کاهش تولید علوفه در مراتع خراسان شمالی به دلیل خشکسالی، ۵۰ درصد آن قابل برداشت بوده است.
صابری اظهار می کند: بر این اساس تولید کل علوفه سالیانه مراتع استان در سال های نرمال بیش از ۲۴۰ هزار و ۳۶۲ تن علوفه خشک بوده که بر اساس خشکسالی حادث شده جاری با کسر بیش از ۱۹ هزار تن علوفه مواجه بوده اند.
وی تصریح می کند: با این حساب میزان علوفه تولیدی مراتع خراسان شمالی در سال جاری بیش از ۲۲۱ هزار تن بوده که میزان قابل برداشت آن ۵۰ درصد کل این علوفه یعنی بیش از ۱۱۰ هزار تن خواهد بود.
نیمی از مراتع خراسان شمالی فقیر هستند
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در ادامه با اشاره به وضعیت مراتع استان اظهار می کند: مراتع خراسان شمالی به سه بخش مراتع متراکم(خوب)، نیمه متراکم(متوسط) و مراتع کمک تراکم(فقیر) طبقه بندی شده اند.
خشکی و خشکسالی از ویژگی های اجتناب ناپذیر و زیانبار اقلیمی کشور ما محسوب می شود که به دلیل گستردگی فضای تحت پوشش و خسارات کوتاه مدت و دراز مدت آن باید بیش از سایر حوادث طبیعی از سوی جغرافیدانان و متولیان مورد توجه قرار گیرد.
وی می افزاید: از مجموع یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار گستره مراتع موجود در خراسان شمالی بیش از ۱۰۶ هزار هکتار معادل ۷.۵ درصد کل مراتع استان جزء مراتع متراکم و خوب طبقه بندی شده اند.
صابری اظهار می کند: همچنین بیش از ۶۱۹ هزار هکتار از مراتع خراسان شمالی شامل ۴۴ درصد کل مراتع استان جزء مراتع نیمه متراکم و متوسط بوده و بیش از ۶۸۹ هزار هکتار آن نیز شامل ۴۹ درصد مراتع استان در زمره مراتع کم تراکم و فقیر طبقه بندی شده اند.
دام مازاد مهم ترین آسیب مراتع خراسان شمالی
یک کارشناس ارشد منابع طبیعی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اثرات کاهش تولید مراتع خراسان شمالی، می گوید: با توجه به سطح ممیزی مراتع استان که تاکنون انجام شده و با در نظر گرفتن این مسئله که هر واحد دامی به دو کیلوگرم علوفه خشک به صورت روزانه و در طول زمان مجاز وابستگی به مراتع طبیعی نیاز دارد؛ لذا در سال جاری به علت وجود خشکسالی ظرفیت چرایی مراتع استان جوابگوی کل دام های موجود در خراسان شمالی نبوده است.
حمید عتباتی با اشاره به این که در خراسان شمالی حداقل بیش از دو میلیون واحد دامی وابسته به مراتع در برخی از مقاطع سال وجود دارد، اظهار می کند: بر این اساس می بایست با اتخاذ تمهیدات و تصمیمات لازم، دام مازاد بر ظرفیت از مراتع استان خارج شود.
وی می افزاید: مساحت مراتع ممیزی شده و سایر عرصه های منابع طبیعی خراسان شمالی قابل بهره برداری که شامل مراتع و بخش هایی از جنگل ها و بیابان های قابل بهره برداری است در مجموع بیش از یک میلیون و ۸۴۰ هزار هکتار وسعت دارد و از طرف دیگر تعداد بهره برداران روستایی و عشایری در این عرصه های ممیزی شده بیش از ۲۷ هزار خانوار با افزون بر یک میلیون و ۹۰۰ هزار واحد دامی هستند که این میزان بهره بردار با ظرفیت عرصه های ممیزی شده استان سازگاری ندارد.
عتباتی می گوید: اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در اجرای ممیزی های مذکور تاکنون بیش از ۱۳ هزار فقره پروانه مرتعداری برای دامداران ذی حق صادر شده و بر اساس این مجوزها معادل یک میلیون و ۱۰۰ هزار واحد دامی به عنوان دام مجاز برای بهره برداری از این مراتع تعیین شده است.
این کارشناس ارشد منابع طبیعی معتقد است: با توجه به تداوم خشکسالی ها لازم است ضمن اتخاذ و اجرای تصمیمات درست در حیطه مدریت منابع آبی استان و کشور برای کاهش اثرات این پدیده، لازم است مدیریت در مراتع خراسان شمالی و شمار دام ورودی به مراتع نیز به صورت جدی تری مدیریت شود چرا که در غیر این صورت مراتع خوب و متوسط استان با سرعت بیشتری تبدیل به مراتع فقیر و کم تراکم خواهند شد.