خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب: محمودرضا برازش که دانش‌آموخته رشته مهندسی کشاورزی در مقطع کارشناسی ارشد است و بیش از ۲۰ سال سابقه فعالیت در حوزه‌های مختلف چاپ و نشر را در کارنامه خود دارد، از بیش از یک سال پیش، سکان هدایت دفتر امور چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را بر عهده گرفته است. وی که مسئولیت مدیریت مراکز و موسسات فرهنگی و انتشاراتی از قبیل خانه کتاب، مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی، چاپخانه آستان قدس رضوی و مؤسسه انتشاراتی به‌نشر را در رزومه اجرایی خود دارد، راه‌اندازی رشته چاپ در مقطع کارشناسی ارشد را در دانشگاه امام رضا (ع) مشهد، از مهمترین کارهای خود برای بهبود وضعیت صنعت چاپ در کشور می‌داند.
تاکید و تکیه مدیرکل دفتر امور چاپ وزارت ارشاد هم در این گفتگو، اساساً بر بحث ضعف علمی این صنعت به عنوان یک زیرساخت مهم در آن است. او که صاحب ۴۵ عنوان کتاب تالیفی نیز هست، تقریباً در همه حوزه‌های این صنعت اعم از علمی و نیز اجرایی فعالیت کرده است. همچنین برازش هم در چاپخانه‌ها و انتشاراتی‌های دولتی فعالیت کرده و هم خصوصی و به اصطلاح با چمِ و خمِ کار در حوزه چاپ، کاملاً آشناست و شاید از این روست که مصاحبه با محمودرضا برازش با انتقادهای او از ساختار دفتری که خود مدیریت آن را بر عهده دارد، آغاز می‌شود:
سر تا تهِ اداره چاپ ما یک متخصص ماشین‌آلات چاپ هم ندارد
محمودرضا برازش مدیرکل دفتر امور چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ابتدای این گفتگو با اشاره به اینکه آنچه از سال‌ها پیش در این وزارتخانه در موضوع صنعت چاپ مورد توجه و عمل بوده است، بحث محتوای اثر چاپی است و نه تکنیک چاپ، گفت: وظیفه‌ای که از گذشته بر دوش دفتر امور چاپ گذاشته شده، تنها این است که مثلاً اثری که چاپ می‌شود یا کارِ چاپی روی آن صورت می‌گیرد، مطابق با ضوابط و معیارهای قانونی است یا نه، نه اینکه تکنیک چاپ این اثر، چگونه تکنیکی است. البته حَسَب اضطرار، وزارت صنایع هم گفته حالا که شما [وزارت ارشاد] اداره چاپ دارید، تائید ماشین‌آلات چاپ هم با شما، و حال آنکه سر تا تهِ اداره چاپ ما متخصص ماشین‌آلات چاپ ندارد و اساساً چنین مسائلی برای اداره چاپ وزارت ارشاد تعریف نشده بود.
اگر وظیفه دفتر امور چاپ فقط نظارت است، نام آن را به «اداره نظارت بر محتوای کالاهای چاپی» تغییر دهند!
وی سپس با بیان اینکه من از روز اولی که وارد دفتر امور چاپ شدم، روی این خلاء انگشت گذاشتم، ادامه داد: من گفتم اگر وظیفه ما فقط نظارت است که خیلی راحت می‌شود نام اینجا را عوض کرد به «اداره نظارت بر محتوای کالاهای چاپی» ولی اگر این نیست، پس متولی بقیه بحث‌های امور چاپ مثل بحث‌های تکنیکی، کدام اداره است؟ در واقع یا باید بپذیریم و اعلام کنیم که اینها رها است یا اینکه بگوئیم جایی متولی این مسائل است. بر همین اساس همین الان با وزارت صنعت، مشغول رایزنی‌ها و بحث‌های فشرده‌ای هستیم که اگر قرار است بحث‌های تکنیکی را آنها پیگیری کنند، واگذارشان کنیم به خودشان و وزارت ارشاد صرفاً به موارد محتوایی بپردازد. به هر حال تا همین الان همه فکر می‌کردند که ما هم متولی مسائل تکنیکی حوزه چاپ هستیم و هم مسائل محتوایی در حالی که اینطور نیست.
تصور کنید پاسپورت ایرانی را جعل کنند و به عده‌ای تروریست بدهند. چه اتفاقی می‌افتد؟!
مدیرکل دفتر امور چاپ و نشر با اشاره به رشد روزافزون اهمیت صنعت چاپ به ویژه در بازه زمانی چند دهه اخیر، افزود: زمانی فقط کتاب و نشریه ذیل بحث چاپ قرار می‌گرفتند ولی الان چاپ در همه جا حضور دارد. من فقط یک مثال در زمینه چاپ‌های امنیتی، هویتی می‌زنم که اهمیت موضوع روشن شود؛ شما تصور کنید که کشور، در زمینه چاپ پول، شناسنامه، پاسپورت، کارت ملی، کارت‌های بانکی، هولوگرام و امثالهم بلَنگَد و مثلاً یک چاپخانه در آن طرف مرز ما مثلاً در پاکستان، پول ایرانی چاپ کند، یا پاسپورت ایرانی را در یک جایی از دنیا تقلبی بزنند، به یک عده تروریست بدهند و بعد هم بگویند اینهایی که فلان کار خلاف را کرده‌اند، پاسپورت ایرانی داشته‌اند. واقعاً چه اتفاقی می‌افتد؟ از این هم بگذریم، برویم سراغ صنایع غذایی؛ الان بسته‌ها و پاکت‌های بیشتر از ۸۰ درصد صنایع غذایی ما، وارداتی است و علیرغم اینکه ما مایل نیستیم کالاهایمان را در بسته‌های خارجی عرضه کنیم، ولی چه کنیم؟ شیر را داخل چه بریزیم به مردم بدهیم؟!
برای توتون ۳ مرکز تحقیقاتی داریم آن‌وقت دانشگاه چاپ در یک خانه استیجاری مستقر است!
برازش با اظهار تاسف از اینکه برای حل این مشکل هیچ تشکیلات خاصی در وزارت ارشاد طراحی نشده و یا برنامه‌ریزی ویژه‌ای برای برون رفت از این وضعیت صورت نگرفته است، گفت: من یک بررسی کوچکی انجام دادم و دیدم که برای «توتون» سه مرکز تحقیقاتی در کشور داریم که من به یکی از آنها در تیرتاش بهشهر سر زده‌ام، بسیار مفصل است، یکی دیگر هم در گیلان هست و یکی هم در آذربایجان شرقی. حالا توتون گیاهی است که همه ما می‌گوئیم مُضرّ است، بقیه کالاها [از نظر فعالیت مراکز تحقیقاتی مربوطه] که جای خود دارند. ولی برای چاپ و بسته‌بندی، یک مرکز تحقیقاتی هم در کل کشور نداریم. اتفاقاً چون دیدگاه ما به بحث چاپ، نظارتی بوده نه تکنیکی. و همین واردات چندده هزارتنی محصولات چاپی، نشان دهنده ضعف ماست و این در حالی است که همسایگان ما کشورهایی هستند که از نظر چاپ، قوی نیستند، ما که وسط اروپا نیستیم، بگوئیم آلمان و ایتالیا و فرانسه، همسایه ما هستند. متاسفم که بگویم ما حتی از پاکستان هم محصولات چاپ وارد می‌کنیم!
واردات سالیانه ۸۰ هزارتُن محصول چاپی به ارزش بیش از ۳۰۰۰ میلیارد تومان
وی اضافه کرد: من همان اول که به دفتر امور چاپ آمدم، آمارها را نگاه کردم و دیدم که وضعیت، خوب نیست؛ سالیانه ۷۰ تا ۸۰ هزار تن محصول چاپی به ارزش بیش از ۳۰۰۰ میلیارد تومان وارد کشور می‌شود. بعد شرح وظایف را نگاه کردم، دیدم که شرح وظایف بزرگی است ولی اصلاً ابزاری برای عمل به این وظایف در اختیار ما قرار داده نشده است. خواستم آمار چاپخانه‌های کشور را داشته باشم، دیدم اصلاً آماری وجود ندارد، تفویض اختیاری که قرار بوده به استان‌ها بشود، به رهاسازی بیشتر شبیه بوده است یعنی هر استانی برای خودش مجوز چاپخانه می‌دهد، بدون اطلاع مرکز. دستگاه چاپی وارد شهری می‌شود بعد از آنجا جابه‌جا می‌شود و جایی از این مسئله خبردار نمی‌شود که شما بتوانید آمار واحدی به دست بیاورید. هر کسی به خصوص اگر مسئول باشد، برای انجام تدوین یک برنامه، نیازمند آمار است.
مدیرکل دفتر امور چاپ و نشر گفت: خلاصه کنم؛ ما نه متخصص داریم، نه آمار داریم، نه مرکز تحقیقات داریم ولی در عوض، واردات، زیاد داریم. اسف‌بار است که ما فقط یک دانشگاه علمی - کاربردی داریم که آن هم در یک واحد استیجاریِ یک خانه مستقر است. این به شوخی بیشتر شبیه نیست؟! این وضعیت خوبی برای چاپ کشور نیست که ما فقط تا مقطع لیسانس برای چاپ، امکان تحصیل را آن هم به این شکل فراهم کنیم ولی رشته‌ای مثل کتابداری، ده‌ها سال است که تا مقطع دکتری تدریس می‌شود و این در حالی است که چاپ، به بحث تولید همان کتاب‌هایی که باید توسط فارغ‌التحصیلان کتابداری در قفسه‌ها نگهداری شود، می‌پردازد.
نمی‌گویم که نمی‌شود آماری دقیق و مستند از صنعت چاپ تهیه کرد اما ...
برازش در بخش دیگری از سخنانش با تاکید مجدد بر لزوم گردآوری آماری دقیق و موثق از وضعیت فعلی صنعت چاپ در کشور، تاکید کرد: ما اول باید بدانیم که از چه چیزی می‌خواهیم آمار بگیریم؟ باید بدانیم که دستگاه چاپ چیست؟ بعد، حالا این دستگاه‌های چاپ، کدامشان دیجیتال است، کدامشان کپی، کدامشان به صنعت چاپ متصل است، کدامشان نیست؟ دوم اینکه وقتی می‌خواهیم آمار بگیریم، باید بدانیم که خیلی از دستگاه‌های چاپ اصلاً از ما مجوز نگرفته‌اند و نمی‌گیرند، حالا اینها را چطور وارد آمارمان بکنیم؟ من نمی‌خواهم بگویم که نمی‌شود آماری دقیق و مستند تهیه کرد اما خیلی پیچیده است. سوم اینکه این آمار نباید روی کاغذ باشد، باید روی یک پایگاه اطلاع‌رسانی باشد که اگر جایی مثلاً دستگاه چاپ خودش را به یک واحد چاپی دیگر فروخت، به طور خودکار یک واحد از موجودی دستگاه‌های چاپ اولی، کم و به دومی اضافه شود.
وی درباره اقداماتی هم که تاکنون برای بسترسازی جهت تهیه یک بانک اطلاعاتی جامع از وضعیت صنعت چاپ کشور انجام شده است، گفت: ما از سال گذشته بحث‌های بسیار جدی برای تهیه این آمار داشتیم و بحث‌ها به شخص وزیر کشیده شد و ما گفتیم یا اجازه بدهید سفارش بدهیم این آمار را تهیه کنند یا بخش آی تی وزارتخانه این کار را انجام دهد و دست آخر هم همین بخش آی تی وارد کار شد و اتفاقاً اتوماسیون مربوط به چاپ، در اولویت کارهای مجموعه آی تی قرار گرفت و اوایل سال کار را شروع کردند. قرار بود هفته پیش فاز اول پروژه را تحویلِ ما بدهند و تا خرداد، این کار تمام شود. به هر حال ما تا این لحظه ۱۷ چرخه را در این فازها از جمله تقاضا برای تاسیس واحد چاپ، خرید دستگاه‌های چاپ و ... تعریف کرده‌ایم. ما امیدواریم تا نیمه سال آینده این کار را با یک جای مشخص رسانده باشیم.
تقسیم کار جدید در حوزه چاپ بین دو وزارتخانه
مدیرکل دفتر امور چاپ و نشر در ادامه با اشاره به جلسات متعددی که با وزارت صنعت، معدن و تجارت برای مشخص کردن متولی اصلی بخش‌های مختلف صنعت چاپ که مابین این وزارتخانه و وزارت ارشاد در رفت و آمد است، افزود: در این جلسات، بخش‌های مختلف صنعت چاپ و بسته‌بندی توسط خود صنف، به ۶ مجموعه تقسیم‌بندی شدند؛ چاپ و نشر کتاب که بعد از دو جلسه کلی خودشان آن را به دو زیرمجموعه تخصصی تقسیم کردند؛ زیرمجموعه چاپ کتاب و زیرمجموعه چاپ نشریات، مجموعه دیگر چاپ هویتی، امنیتی است که در هفته جاری جلسه مربوط به آنها با حضور ۶، ۷ چاپخانه متخصص در این زمینه برگزار می‌شود، یک مجموعه دیگر چاپ روی اوراق صنعتی است مثل چاپ روی جعبه و مقوا. یک مجموعه دیگر چاپ هلیوفلکسو است که اعضای کمیته تخصصی آن هم مشخص شده‌اند. مجموعه آخر مجموعه چاپ‌های روی فلز است.
به گفته برازش، جلسات تخصصی این مجموعه‌ها شروع شده و وی نیز به نمایندگی از وزارت ارشاد در جلساتشان حضور دارند و مسائل مربوط به آنها تا جایی که به دفتر امور چاپ برگردد، از طریق این دفتر و در غیر این موارد، از طریق وزارت صنعت، معدن و تجارت حل و فصل می‌شود. البته مطابق بحث اولیه‌ای که با وزارت صنایع صورت گرفته، بحث‌های محتوایی مربوط به کالاهای چاپی همچنان زیر نظر وزارت ارشاد خواهد بود ولی در بحث‌های تکنیکی، ممکن است این انتقال از وزارت ارشاد به وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت بگیرد. پیشنهاد اولیه صنف، البته این بود که صدور مجوزها همچنان با وزارت ارشاد باشد اما کماکان و از طریق این جلسات، این بحث‌ها پیگیری می‌شود که هر کدام از صنوف مختلف زیرمجموعه صنعت چاپ و بسته‌بندی با چه مشکلاتی رو به رو هستند و این مشکلات را کدام یک از این دو وزارتخانه بهتر و زودتر می‌تواند رفع کند؟
توصیه مدیرکل دفتر امور چاپ به اتحادیه‌های حوزه صنعت چاپ و بسته‌بندی
وی همچنین درباره میزان نقش آفرینی اتحادیه‌های حوزه صنعت چاپ و بسته‌بندی در حل مشکلات صنوف چاپ و بالتبع اعضای خود نیز ضمن بیان اینکه تعدد این چاپخانه‌ها به خصوص در تهران، چیز خوبی نیست، تاکید کرد: ما باید بدانیم که کار بزرگ کردن با هماهنگی و همگرایی، شدنی است، ما با هم بزرگ می‌شویم و لذا باید همدیگر را تحمل کنیم. توصیه من به صنف، وحدت و هماهنگی است ولی متاسفانه این هماهنگی بین گروه‌های مختلف صنف چاپ دیده نمی‌شود.
مدیرکل دفتر امور چاپ و نشر در ادامه درباره برنامه این دفتر برای کنترل واردات کالاهای چاپی و در عوض تقویت تولیدات داخلی در این حوزه، گفت: سالیانه حدود ۷۰ هزار تن محصول چاپی وارداتی، از ما مجوز می‌گیرند و متاسفم که بگویم عمده اینها کالاهای چاپی مانند لیبل، قوطی و جعبه خالی، هولوگرام، کارت اعتباری، شییه، لفاف‌های دارویی و غیره است که طیف وسیعی را شامل می‌شوند. بخشی از این محصولات البته در کشور امکان تولید ندارد ولی به نظر می‌رسد بخش عمده آنها در داخل، قابل تولید است. ما نمی‌توانیم جلوی وارد شدن این کالاها را به کشور بگیریم، باید با بالا بردن تعرفه این کار را انجام دهیم.
تعرفه واردات کالاهای چاپی افزایش می‌یابد
برازش افزود: کاری که شروعش با ما بود و خوشبتخانه به سرانجام رسید، این بود که ما اعلام کردیم که این میزان کالای چاپی دارد وارد کشور می‌شود، زمانی بود که لایحه بودجه در مجلس در دست بررسی بود. ما به نمایندگان مجلس این موضوع را اعلام کردیم که تعرفه واردات محصولات چاپی را افزایش دهند که خوشبتخانه این موضوع به تصویب مجلس رسید و حتی به کل محصولات فرهنگی، تسری پیدا کرد و مصوب شد که [در سال ۱۳۹۳] دولت علاوه بر دریافت هر گونه عوارض دریافتی برای واردات کالاها و محصولاتی که به نوعی آثار یا استفاده فرهنگی دارند از قبیل لوازم صوتی و تصویری، لوح فشرده و ...، چهار درصد به تعرفه این کالاها و محصولات اضافه کنند.
وی ادامه داد: این قانون ابلاغ و سقف عوارض هم ۱۰۵ میلیارد تومان تعیین شد ولی تا دستورالعمل اجرایی آن در دولت تنظیم و ابلاغ شد، زمان زیادی طول کشید و رسیدیم به برج ۱۰ (دیماه) و به تازگی هم به گمرکات ابلاغ شده است. برای سال آینده سقف این عوارض ۱۰۰ میلیارد تومان دیده شده است و در دستورالعمل هم قید شده که باید اخذ شود. اجرای این قانون از دو جهت مفید است؛ یکی اینکه هزینه واردات را به میزان ۴ درصد بالا برده‌ایم، دوم اینکه باعث اشتغالزایی در داخل کشور خواهد شد. ما پیشنهادمان این بود که بخش عمده‌ای از عوارضی را که اخذ می‌شود، صرف سرمایه‌گذاری در صنعت مربوطه [در اینجا صنعت چاپ] شود؛ الان کسی با وام بیست و چند درصد، سرمایه‌گذاری نمی‌کند، ما گفتیم مثلاً نرخ سود این وام‌ها را به ۱۰ درصد کاهش بدهیم. ما چند بار این مسئله را به صورت مکتوب به مراجع ذیربط داده‌ایم ولی هنوز که هنوز است به نتیجه نرسیده‌ایم. این هم مانع از واردات می‌شود و هم تولید را تقویت می‌کند.
ارتقای صنعت چاپ؛ هدف جشنواره صنعت چاپ
مدیرکل دفتر امور چاپ و نشر در بخش دیگری از این گفتگو درباره چهاردهمین جشنواره ملی صنعت چاپ و اساساً هدف از برگزاری چنین برنامه‌هایی در شرایط کنونی، تاکید کرد: هدف از برگزاری چنین جشنوارههای علی‌القاعده ارتقای صنعت چاپ است. به عنوان مثال وقتی ما از پیشکسوتان این صنعت تقدیر می‌کنیم، نوعی رضایتمندی شغلی برای آنها ایجاد خواهد شد. یا در بخش مسابقات چاپی، می‌گوئیم که هر کس در این عناوین ذیل، کارهای با شاخصهای بالاتری ارائه دهد، انتخاب می‌شود و به همه اعلام می‌کنیم که این فرد توانایی انجام این کارِ خوب را در صنعت چاپ دارد. این چند معنی دارد؛ اول اینکه این فرد را به عنوان فرد برتر به جامعه صنعت چاپ معرفی می‌کنیم، دوم اینکه به فعالان این صنعت می‌گوئیم که شاخصهای برتر برای تولید محصولات چاپی، چیست و سوم اینکه به مصرف کننده هم می‌گوئیم اگر دنبال کالای خوب هستی، بهتر است کالای مورد نظرت را بر اساس این شاخص‌ها و فراتر از آن، از این شرکت‌ها تهیه کنی.
برازش همچنین درباره هدف از افزودن بخش‌های علمی و پژوهشی به جشنواره امسال صنعت چاپ، گفت: این کار با هدف ارتقای علمی صنعت چاپ صورت گرفته است. ما نیازمند کتاب‌های پژوهشی، پایان‌نامه‌ها و مقالات خوب در موضوعات مختلف صنعت چاپ و بسته‌بندی هستیم. این کار باعث تشویق پژوهشگران به ادامه پژوهش در حوزه‌های متنوع صنعت چاپ می‌شود، همچنین با این کار به دست اندرکاران واحدهای چاپی می‌گوئیم که اگر می‌خواهید واحد چاپی شما در فلان بخش تقویت شود، باید به این پژوهش اتکا کنید. امیدواریم شاخه‌های این مسابقات را هم زیاد کنیم؛ مثلاً صادرکننده نمونه و یا تولیدکننده قطعات و تجهیزات ماشین‌آلات چاپی را هم اضافه کنیم.
داوری جشنواره چهاردهم رو به اتمام است
وی با اشاره به تغییرات امسال جشنواره صنعت چاپ ادامه داد: ما بخش پیشکسوتان را سراسری کرده‌ایم؛ امسال همه استان‌ها افرادی را به عنوان پیشکسوت صنعت چاپ برای تقدیر، معرفی کرده‌اند. در بخش آثار چاپی، کاری که انجام دادیم، این بود که این بخش تا جایی که می‌شد با مسابقات و جشنوارههای خارجی مشابه، مطابقت پیدا کند. در بخش پژوهش هم کارهای خوبی انجام شد و اتفاقاً مشخص شد که ما چقدر ضعف داریم؛ وقتی ما در کشور رشته چاپ را در مقطع ارشد و دکتری نداریم، انتظار دارید چه تعداد پایان‌نامه با موضوع صنعت چاپ تولید شود؟ در حال حاضر داوری بخش پژوهش‌ها و مقالات به اتمام رسیده است. بخش آثار چاپی هم که چندهزار اثر در این بخش به دست ما رسیده، هفته آینده داوری می‌شود. ما البته پیش از داوری هم، نمایندگان اتحادیه‌های مختلف هم دعوت کرده‌ایم که یک بار روند داوری را بررسی کنند و این کار سه‌شنبه هفته آینده انجام خواهد شد.
گفتگو از کمال صادقی