این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، انسانهایی كه همین حوالی در حاشیه های شهر زندگی می كنند همان هایی هستند كه نداری آن ها را واردار به گزینش زندگی در محله ای كرده است كه با دست های خالی بنا شده و اگر سودی هم درمیان بوده برای فروشنده های سودجویی بوده كه قانون را زیر پا گذاشتند تا آجرهای این ساختمان ها بالا برود.
محله «بی سیم» كه در داخل محدوده شهر بنا شده حد فاصل انصاریه تا كوچه مشكی، با خانه های قد و نیم قد و باریكش با كوچه های كوچك و جوی های ظریفی كه از داخل آن عبور می كند، با پیاده روهایی كه شبیه پیاده رو نیستند با انبوهی از جمعیت كه نه پاركی دارند، نه رستوران مناسبی نه فضای سبزی و نه خیلی از امكانات رفاهی دیگر را و یا «اسلام آباد» كه حالا با مغازه های بی شمارش كه اقتصاد خانواده ها را تامین می كند معروف شده و محله «سایان» كه كنار خانه های ویلایی با آلونك های محقر جا گرفته و ویرانی آن ها به نسیمی بند است، همه نمونه هایی از همین غیر رسمی ها هستند.
حاشیه ای که به متن تبدیل شد
منطقه اسلام آباد(صفرآباد) را شاید بتوان تنها نمونه موفق از حاشیه نشینی دانست که با توجه به توسعه شهری زنجان طی دو دهه اخیر توانست از حاشیه به متن تبدیل شود، موقعیت خاص منطقه اسلام آباد موجب شد خیلی زود به منطقه مطلوب برای داد و ستد تبدیل شود و امروز اگر یک تحلیل منصفانه صورت بگیرد این منطقه به عنوان منطقه تاثیرگذار در اقتصاد بازار شهر و حتی استان زنجان مطرح می شود.
هرچقدر هم غیر رسمی ها به گذشت زمان و بنا به ضرورت تثبیت شوند باز یك چیزی كم است چرا كه اصولی و برنامه مدار بنا نشده اند، آن ها حاشیه هایی بوده اند ارزان تر از متن.
اینجا پر از انسانهای هایی است كه بیكاری و نداری روستا واداراشان كرده به امید یافتن كار و ادامه تحصیل فرزندانشان به شهر بیایند، حالا گیریم كه شهر در حاشیه باشد.
موقعیت خاص منطقه اسلام آباد موجب شد خیلی زود به منطقه مطلوب برای داد و ستد تبدیل شود و امروز این منطقه به عنوان منطقه تاثیرگذار در اقتصاد بازار شهر مطرح می شودمشكلات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بسیاری در این حاشیه ها عیان است. اعتیاد، كم سوادی، رشد یك بعدی، طلاق و... كه اصل ناآگاهی، فقر فكری و اقتصادی است.
ساكنان سكونت گاه های غیر رسمی مقصر نیستند، همه آنانی كه باید شرایط را برای زندگی امن و آرام فراهم می كردند باید پاسخگو باشند، حالا كه آن ها مهاجرت را بر قرار ترجیح داده و آمده اند باید توانمند سازیشان در اولویت باشد.
شهرداری و خواسته های اهالی حاشیه نشین
یکی از اهالی منطقه فاطمیه(مال دره) که به گفته خودش از سال ۶۸ در این منطقه ساکن است از عدم رسیدگی مسئولان به مشکلات اهالی این منطقه گلایه می کند و می گوید به رغم پیگیری های متعدد و مستمر از دستگاه های مرتبط تاکنون جواب روشن و قانع کننده ای دریافت نكرده ایم.
خلیل تاران با بیان اینکه شهرک فاطمیه فاقد راه رسترسی مناسب است و این امر موجب وقوع تصادفات متعدد شده، می گوید: متاسفانه شهرداری زنجان به هیچ یک از درخواست های اهالی در این زمینه رسیدگی نمی کند.
به گفته او کوی فاطمیه فاقد مدرسه، نانوایی و راه مناسب است و از کمترین حقوق و امکانات یک منطقه شهری برخوردار نیست و می گوید: حتی یک روستا دارای امکانات بیشتری نسبت به کوی فاطمیه است.
تاران همچنین می گوید: متاسفانه مسئولان شهری اجازه نوسازی به واحدهای فرسوده در کوی فاطمیه را نمی د هند و عملا نمی توانیم واحدهای ساختمانی خود را با داشتن قباله و قولنامه بسازیم.
فاطمه محبی شهروند ساكن سایان هم می گوید: در این محله ها از هیچ امكانات رفاهی و آموزشی بهره مند نیستیم. من علاقمندم در كلاس های فرهنگی و آموزشی شركت كنم اما به آنها دسترسی ندارم، كودكان ما از یك پارك مناسب بی بهره اند.
یکی از ساكنان محله سایان می گوید: در این محله ها از هیچ امكانات رفاهی و آموزشی بهره مند نیستیم. من علاقمندم در كلاس های فرهنگی و آموزشی شركت كنم اما به آنها دسترسی ندارم، كودكان ما از یك پارك مناسب بی بهره انداین شهروند زنجانی به وضعیت نامناسب در زمینه تردد ساکنین در این منطقه اشاره می کند و قرار گرفتن شهرک سایان در محدوده جاده قدیم و همچنین آزادره زنجان- قزوین را یادآور می شود و می گوید: به رغم تردد وسایط نقلیه بین راهی از این منطق کوچکترین ضریب ایمنی برای عابرین پیاده و همچنین وسایط نقلیه ساکنین منطقه سایان در نظر گرفته نشده است.
حسن محمدی ساكن محله بی سیم هم می گوید: بی سیم سال هاست شكل گرفته اما هنوز معابر واقع در خیابان اصلی آ ن به درستی تعریف نشده است.
هفت سکونتگاه غیر رسمی در زنجان
فرماندار زنجان پیش از این از وجود هفت سکونتگاه غیر رسمی در این شهر خبر داده و گفته: سکونتگاه های غیر رسمی در زنجان باید به صورت مناسب و کارشناسی ساماندهی شوند. رشد فزاینده جمعیت شهر زنجان و گرانی مسکن مهمترین عامل در بروز حاشیهنشینی است.
وی با بیان اینکه سکونتگاه های غیر رسمی رو به گسترش به عنوان یکی از زمینه های ناپایداری توسعه شهری است ادامه داد: رشد فزاینده جمعیت شهر زنجان به واسطه مرکزیت، ارایه خدمات رفاهی نسبتا مطلوب و گرانی مسکن در داخل شهر زمینه ساز افزایش حاشیه نشینی و اسکان در مناطق غیر رسمی است. دستگاههای خدماترسان و دستگاههای حوزه اجتماعی از قبیل شهرداری و بهزیستی موظفاند برنامهریزیهای خود را در راستای ساماندهی این مقوله تدوین کرده و اعتبارات مشخص را پیشبینی کنند
فرماندار شهرستان زنجان با اشاره به وجود حاشیه نشینی در روستاهای مجاور شهر زنجان واقع شدن روستای شورجه در داخل بافت شهری زنجان را یادآور شد و ادامه داد: برخی از روستاهای زنجان همچون دو اسب، پایین کوه و دیزج آباد با معضلات حاشیه نشینی روبرو هستند و این امر در صورت عدم توجه به عنوان یک چالش اساسی مطرح خواهد شد.
اسکان ۲۰ درصد جمعیت شهر زنجان در سکونتگاه های غیر رسمی
رییس اداره کمیسیون های تخصصی اداره کل راه و شهرسازی استان زنجان گفت: ۲۰ درصد از جمعیت ۴۰۰ هزار نفری شهر زنجان در سکونت گاه های غیر رسمی زندگی می کنند.
حمیدرضا حمیدی در گفتگو با خبرنگار مهر، افزود: سکونتگاه های غیر رسمی در شهرهای زنجان و ابهر که توسعه یافته تر از سایر شهرها هستند شکل گرفته است که در ابهر تا کنون این محل ها تعیین محدوده و مطالعه نشده است.
وی اسلام اباد، بی سیم، کوی فاطمیه، خان در، مهدیه، سایان، بویوک آباد، را از جمله سکونتگاه های غیر رسمی زنجان برشمرد و ابراز کرد: اسلام آباد با ۲۸ هزار نفر جمعیت بزرگترین سکونتگاه غیر رسمی زنجان است.
حمیدی بیان داشت: اسلام آباد و بی سیم اکنون جزو مناطق تثبیت شده هستند و داخل محدوده شهر قرار گرفته اند.
وی، در خصوص دلیل ایجاد سکونتگاه های غیر رسمی اظهار کرد: این محل ها عمدتا در کل کشور پس از اصلاحات ارضی و در پی آن، به صرفه نبودن کشاورزی رخ داد، مهاجرت از روستا به شهر و نبود برنامه ریزی برای ساماندهی و کنترل این امر منجر به این شد که افرادی که توان خرید خانه در محدوده شهر را ندارند در حاشیه ها سکونت کنند.
این محل ها عمدتا در کل کشور پس از اصلاحات ارضی و در پی آن، به صرفه نبودن کشاورزی رخ داد، مهاجرت از روستا به شهر و نبود برنامه ریزی برای ساماندهی و کنترل این امر منجر به این شد که افرادی که توان خرید خانه در محدوده شهر را ندارند در حاشیه ها سکونت کنندبه گفته این مسئول ، در زنجان برای سکونتگاه های غیر رسمی طرح هایی تهیه شده و به عنوان پایلوت برای محله های مهدیه، سایان، اسلام آباد و بی سیم، چند طرح عمرانی، فرهنگسرا و طرح های توانمند سازی تهیه شده است که از جمله آن ها ساخت درمانگاه اسلام آباد است که کارگاه اجرایی آن تجهیز شده است.
حمیدی خاطر نشان کرد: از سال ۸۹ برای دستگاه های مختلف اعم از بهزیستی، علوم پزشکی و شهرداری پروژه هایی تعین شده که در در سکونتگاه های غیر رسمی اجرا کنند اما عملکرد هیچ گدام از آن ها جز علوم پزشکی که برنامه های اموزشی مناسبی داشته رضایت بخش نبوده است.
وی یادآور شد: ستاد سکونتگاه های غیر رسمی استان به ریاست استاندار است که متاسفانه آنچنان که شایسته است فعال نبوده است. البته ستاد شهرستانی آن به ریاست فرماندار زنجان و دبیری شهردار به تازگی فعال شده است.
وی با اشاره به مشکلات متعدد سکونتگاه های غیر رسمی متذکر شد: مشکلات اجتماعی و اقتصادی از جمله بیکاری در این مناطق بیشتر مشاهده می شود. ناپایداری سکونتگاه های غیر رسمی از دیگر مشکلات این محله ها است و وضعیت اقتصادی نامناسب و نبود اسناد رسمی برای این ملک ها مانع بهسازی و نوسازی آن و در نتیجه استحکام پایین و خطر پذیری بالای بناها شده است.
وی با اشاره به اینکه ساماندهی سکونتگاه های غیر رسمی در زنجان شروع شده است اظهار کرد: با توجه به کاهش مهاجرت از روستا به شهر و وجود فضای لازم برای جادادن مهاجران جدید در داخل محدوده شهری و همچنین نظارت بیشتر شهرداری امکان گسترش سکونتگاه های غیر رسمی کاهش یافته است.البته در محله سایان امکان گسترش این حاشیه نشینی وجود دارد که باید با اعمال نظارت دقیق از سوی شهرداری مانع آن شد.
وی در خصوص وضعیت زیر ساخت های سکونتگاه های غیر رسمی زنجان اظهارکرد:محله های اسلام آباد و بی سیم که تثبیت شده اند از همه امکانات بهره مند هستند اما در کوی فاطمیه، خان دره و بخش هایی از سایان به دلیل اینکه معابر رسمی ندارند امکان گاز کشی نبوده است.
حمیدی تصریح کرد: ما با ندادن امکانات برای مقابله با گسترش سکونتگاه های غیر رسمی موافق نیستیم و تاکید داریم باید سرانه های این سکونتگاه ها که حالا دیگر در محدوده شهر قرار گرفته اند با سرانه سایر نقاط شهر در تعادل باشد و با ایجاد امنیت در این سکونتگاه ها آرامش و امنیت بیشتری برای بازسازی و بهسازی برقرار شود.
وی ابراز کرد: متاسفانه سرانه های آموزشی، بهداشتی، رفاهی در سکونتگاه های غیر رسمی اندک است؛ گرچه در طرح تفضیلی پیش بینی شده اما هنوز عملیاتی نشده است.
ارتقاء خدمات در روستاها مانع حاشیه نشینی می شود
یك عضو شورای اسلامی استان زنجان نیز حاشیه نشینی را از تبعات مهاجرت دانست و گفت: در صورتیكه خدمات در روستاها و شهرهای كوچك تقویت شود مهاجرت و به تبع آن حاشیه نشنی كمتر خواهد شد.
عباس راشاد در گفت و گو با خبرنگار مهر با بیان اینكه حاشیه نشینی در سراسر كشور وجود دارد ابراز كرد: این مشكل را می توان با همكاری نهادهای مختلف اعم از جهاد كشاورزی، منابع طبیعی، شهرداری، راه و شهرسازی، دادگستری و ... مدیریت كرد.
وی خاطر نشان كرد: حاشیه نشینی تبعات منفی فراوانی در حورزه اجتماعی، اقتصادی، رفاهی و فرهنگی برای شهرها در پی دارد.
این عضو شورای اسلامی شهر با بیان اینكه دبیرخانه سكونتگاه های غیر رسمی در اداره كل راه و شهرسازی مستقر است افزود: مسئول ساماندهی سكونتگاه های غیر رسمی مشخص است و می توانند برای رفع مشكلات موجود تلاش كنند.
راشاد ادامه داد: دو نوع سكونت گاه غیر رسمی در شهرها وجود دارد یكی تثبیت شده مانند محله های بی سیم و اسلام آباد و دیگری تثبیت نشده همچون محله های سایان، خان دره، كوی وحدت كه در ضلع جنوب غربی زنجان قرار دارند.
آسفالت، هدایت آب های سطحی، پوشش و اصلاح كانال و نصب سطل زباله و بازگشایی برخی معابر از جمله خدمات پیش بینی شده برای سكونتگاه های غیر رسمی تثبیت شده بود كه بخشی از آن امسال اجرایی شد و بخشی در بودجه ۹۴ شهرداری مد نظر استوی اظهار كرد: منظور از سكونتگاه غیر رسمی تثبیت نشده سكونت گاه هایی است كه محدوده آن ها مشخص نشده و احتمال توسعه آن وجود دارد همانگونه كه در فاطمیه و سایان طرح ها لكه گذاری شده اما مالكیت قولنامه ای است و همواره بین شهرداری و مالكان برای ساماندهی مشكل وجود دارد.
این عضو. شورای شهر زنجان مشاع یا نسخ بودن سند های سكونتگاه های غیر رسمی تثبیت نشده را مشكل بزرگی برشمرد و یادآور شد: پارسال برای سكونتگاه های غیر رسمی كه تثبیت شده اند اعتبارات عمرانی مناسبی در نظر گرفته شد تا فاصله خدمات عمرانی این مناطق با سایر مناطق شهر در تعادل باشد.
راشاد، گفت: آسفالت، هدایت آب های سطحی، پوشش و اصلاح كانال و نصب سطل زباله و بازگشایی برخی معابر از جمله خدمات پیش بینی شده برای سكونتگاه های غیر رسمی تثبیت شده بود كه بخشی از آن امسال اجرایی شد و بخشی در بودجه ۹۴ شهرداری مد نظر است.
وی، ندادن امكانات به سكونتگاه های غیر رسمی را راه مناسبی برای رفع این مشكل ندانست و تصریح كرد: رفع مشكلات حاشیه نشینی مستلزم حساسیت نهادهای ذی ربط است.
راشاد تاكید كرد: در صورتیكه سكونتگاه های غیر رسمی ساماندهی شوند و عوارض شهرداری را بپردازند می توان با تعیین اعتبارات مناسب طی چند سال متوالی خدمات بهتری ارائه كرد.
وی تصریح كرد: با بالا رفتن سطح سواد و آگاهی در روستاها مردم تمایل دارند در جایی ساكن شوند كه خدمات مناسبی داشته باشد بنابراین مهاجرت برای یافتن كار بهتر و برخورداری از خدمات مطلوب تر صورت می پذیرد.
ایجاد ۱۰ پایگاه و ۳ مرکز سلامت در سکونتگاههای غیر رسمی زنجان
در تراكم مشكلات بسیار سكونتگاه های غیر رسمی این علوم پزشكی است كه فعالتر از سایرین پا پیش گذاشته و در حال بهبود سرانه های بهداشتی درمانی این مناطق است به گونه ای كه سرپرست مرکز بهداشت شهرستان زنجان از ایجاد ۱۰ پایگاه و ۳ مرکز سلامت در سکونتگاههای غیر رسمی شهر زنجان خبر داد.
محمود حریری افزود: این طرح با هدف افزایش دسترسی ساکنان سکونتگاههای غیر رسمی به خدمات بهداشتی و ارتقای وضعیت جسمی و روانی افراد در این محیط‌ها است.
وی با اشاره به ایجاد پایگاه‌ها و مراکز سلامت تصریح کرد: هر پایگاه ۶ تا ۱۵ هزار نفر را زیر پوشش خدماتی قرار داده و ارائه خدمت خواهد کرد.
این مقام مسئول با اشاره به ایجاد ۱۰ پایگاه و سه مرکز جامع سلامت در سکونتگاههای غیر رسمی شهر زنجان اظهار کرد: این تعداد پایگاه می‌تواند ۹۴ هزار و ۹۲ نفر را زیر پوشش قرار دهد.
سرپرست مرکز بهداشت شهرستان زنجان به آموزش نیروهای به کار گرفته شده در این طرح و ادامه داد: اجرای این طرح هم‌اکنون در مرحله عقد تفاهم‌نامه با بخش خصوصی است.