به گزارش خبرنگارمهر، در فرهنگ غربی، از قرن دوازدهم میلادی و شاید هم اندکی جلوتر، افرادی چون فارابی، ابن سینا، غزالی و ابن رشد مورد توجه بوده اند و سهم آنها را در تحولات فرهنگ علمی و فلسفی آن دیار نمی توان نامعتبر تصور کرد. البته نام سهروردی در غرب تا اوایل قرن بیستم میلادی برده نشده و آثار و افکار او تا این اواخر در آنجا کاملا ناشناخته مانده است، ولی در عین حال و البته به نحوی متفاوت با فلاسفه بزرگی که نام بردیم، جایگاه سهروردی برای فهم سیر تاریخی فلسفه در ایران و مقایسه آن با سیر همین تاریخ در ممالک غربی، استثنایی و درخور تامل است و از این رهگذر به نکاتی می توان دست یافت که اهمیت آنها بیش از آن چیزی است که در وهله اول تصور می رود:
اولا سهروردی به نحوی از تقابل فلسفه اسلامی با آنچه قبلا در ایران رایج بوده است کاسته و استمرار و اتصال فرهنگ و تمدن ایران را به طور طبیعی محفوظ و یک دست نگه داشته است.
ثانیا سهروردی بیش از آنچه معمولا تصور می شود، خواه ناخواه، یکی از حلقه های نهایی سنت افلاطونیان متاخر است و برای فهم درست این سنت نه فقط در ایران بلکه در کل خاورمیانه و حوزه های مدیترانه شرقی اهمیت فوق العاده دارد. نباید فراموش کرد که تفکر سهروردی از یک طرف با جذب گرایش های هرمس مثلث، سنت مصری که در فرهنگ دوره یونانی مآبی ادغام شده بود و اعتقادات سریانی و حرانی را نیز انعکاس می داد، به گنجینه بزرگی از معارف دنیای کهن دست یافته است. از طرف دیگر او با جذب سنت منطقی و بعضی از اصول اخلاقی رواقیان در مسیری قرار گرفته که در طول بیش از بیست قرن انتقال ارثیه فرهنگ علمی و فلسفی جهان را میسر ساخته است.
از این لحاظ تفکر سهروردی به اندازه ای گستردگی بالقوه داشته است که امروزه به سهولت شباهت هایی میان بعضی از گفته های او و بسیاری دیگر از متفکران ممالک مختلف اروپایی می توان یافت. از این لحاظ واقعا تشابه و قرابت بعضی از نظرات او با افکار فیچینو، متفکر ایتالیایی، بنیانگذار «آکادمی فلورانس» در نیمه دوم قرن پانزدهم میلادی، شگفت انگیز است. افکار سهروردی بسیار بیشتر از هر متفکر دیگر ایرانی، بدون اینکه نام او به صراحت برده شود، در خاورمیانه، خاصه در دیار بکر، آناطولی، عراق، شام، دمشق، حلب و غیره رواج داشته است. از این لحاظ، شهاب الدین سهروردی تعلق به خانواده بسیار بزرگی از متفکرانی دارد که همگان از وراث فرهنگی جهان قدیم بوده اند، یعنی وارث فرهنگ های ایران، کلده، مصر، حران، یوانان و تمام اقوامی که به مدت بسیار طولانی در متصرفات امپراطوری رومی زندگی کرده اند.
ثالثا جنبه های صرف و بدیع ایرانی تفکر سهروردی را نیز نمی توان انکار کرد. اعتقادات ادیان باستانی ایران و در درجه اول فرهنگ مزدایی در آثار او انعکاس دارد، خاصه موقعی که او عقول سنت مشایی را با رجوع به (امشاسپندان) فرشتگانی که در ضمیر ناخود آگاه ایرانیان همیشه فعال بوده اند، توصیف و تبیین می کند. شهاب الدین سهروردی همچنین از شاهنامه فردوسی استفاده های زیادی کرده است و نادرست نخواهد بود اگر بگوییم او حماسه پهلوانی فردوسی را به نحوی تبدیل به حماسه عرفانی کرده است. او در بعضی از رساله های خود از قهرمان هایی چون زال، رستم، اسفندیار و کیخسرو و سرنوشت و اعمال آنها در جهت تصویر افکار خود بهره برده است؛ مظهر سیمرغ در آثار او جایگاه ویژه ای دارد و بر امکان ارتقای روحی انسان دلالت می کند.
رابعا همچنین نباید فراموش کرد که سهروردی خواه ناخواه بیش از تمام فلاسفه دیگر در ایران، قرابت نزدیک و همدلی روحی با عرفا و متصوفه ایران اسلامی داشته است، به نحوی که بعضی از متخصصان بیان کرده اند فلسفه اشراق او در واقع بیان خاصی از همان عرفان سنتی ایرانیان است که مجهز به تاملات فلسفی شده و به صورت عقلانی و استدلالی مطرح گردیده است؛ او شناخت بحثی را با مهارت با شناخت ذوقی نه الزاما برابر، بلکه همسو کرده است. در آثار سهروردی نه فقط می توان اسامی افراد زیادی از اهل تصوف و عرفان را مشاهده کرد، از جمله سلمان پارسی، جنید، حلاج، تستری، ابوسعید ابوالخیر و غیره ... بلکه شاید همچنین بتوان – از رهگذر آثار او – تحت تاثیر سکوت خاص آنها قرار گرفت و متوجه شد که آنها به سر بزرگی پی برده بوده اند، ولی چون آن سر به سهولت به دیگری منتقل نمی شود، هرکس برای آشنایی با آن باید شخصا کمر همت ببندد و بیش از پیش در این مهم راسخ باشد.
زندگینامه شهاب الدین سهروردی و مشکلات شناخت آن، آثار شهاب الدین سهروردی، افکار شهاب الدین سهروردی، حکایات تمثیلی شهاب الدین سهروردی، آیا از سرگذشت حماسی کیخسرو به نحوی که فردوسی آن را سروده است، می توان یک تحلیل اشراقی به سبک شهاب الدین سهروردی کرد؟، شهاب الدین سهروردی و فرید الدین عطار، تاملی در منابع فکری شهاب الدین سهروردی، سیاست فرهنگی ایلخانان ایران و افکار سهروردی، سرنوشت حکمت اشراق پس از فوت شهاب الدین سهروردی، شهاب الدین یحیی سهروردی در مغرب زمین، از جمله موضوعات و مباحثی است که نویسنده در این کتاب بدانها پرداخته است.
کتاب «سهروردی و افکار او» با عنوان فرعی تأملی در منابع فلسفه اشراق نوشته دکتر کریم مجتهدی، برای نوبت اول امسال در ۴۰۲ صفحه از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است.