به گزارش خبرنگار مهر، این مجموعه با پخش در روزهای گوناگون نوروز در ساعت ۲۱ تلاش دارد تا با بررسی آیین های جوانمردی در ایران از پهلوانان اسطوره ای تا عیاران و فتوتیون و لوطیان و حضور آنها در بزنگاهای تاریخی و تاثیرِ حکمت و اخلاقِ جوانمردی در زمان بحران هویتی و اخلاق که در پی اشغال دامن جامعۀ ایرانی را فرا گرفته است، بپردازد.
قسمت اول «اهل فتوت» با نام پهلوانان و پهلوانی دوم فروردین ساعت ۲۱ روی آنتن می‌رود؛ پهلوانی از منابع فرهنگی، اخلاقی و اجتماعی فتوت است. پهلوان در فرهنگ ایرانی ابرانسان است. ابرانسانی که حافظ دین و وطن است. پهلوانی ریشه در اسطوره و تاریخ دارد. آنچه از فرهنگ پهلوانی در ادبیات و تاریخ ایران گفته شده، الگویی برای جوانمردان در دورههای بعد شده است. پهلوانانی که حتی اگر نشان شاهی داشتند، بیشتر به جهت پهلوانیشان شهره بودند. در این میان کاوه آهنگر و رستم با وجود آنکه شاه نبودند، به عنوان پاسداران دین و وطن مشهورترند.
قسمت دوم این مستند عیاری نام دارد و چهارم فروردین پخش می‌شود؛ عیاران یکی از گروه‌هایی هستند که در جامعه ایران به جوانمردی شهره هستند. عیاران که از بقایای نظامیان ساسانی بودند، در ابتدای ورود اسلام به ایران، به صفوف مجاهدان مسلمان پیوسته و در مرزهای دارالاسلام و دارالکفر میجنگیدند. با توقف جهاد و تبدیل خلافت اسلامی به خلافت عربی توسط امویان و عباسی، عیاران که بیشتر در مناطق شرقی بودند، به نیروهای ضد خلافت پیوستند. به طوری که جنبشهای مختلفی علیه امویان و عباسیان سامان دادند. مهمترین جنبش عیاری که به تشکیل حکومت انجامید، جنبش یعقوب لیث صفاری است.
قسمت سوم «اهل فتوت» با عنوان سازمان فتوت ۶ فروردین روانه آنتن می‌شود؛ فتوت به عنوان یک سازمان اجتماعی با مرام اخلاقی پس از اشغال کشور توسط اعراب به مقابله با بحران اخلاقی حاصله از انحراف در خلافت اسلامی رفت. فتوت در ابتدا شامل اصناف بازار میشد و مشاغل محدودی را شامل میشد. پس از اشغال ایران توسط مغولان با تحولی که در فتوت ایجاد شد، هم فتوت با تشیع، تصوف، درویشیگری، پهلوانی و عیاری پیوند خورد و هم اصناف بیشتری در سازمان فتوت جای گرفتند. همین تحول بود که در جنبش سربداران علیه مغولان کارآیی خود را نشان داد.
قسمت چهارم این ساخته داریوش یاری با نام لوطیان ۹ فروردین پخش می‌شود؛ لوطیان از میراثداران فتوت تحول یافته هستند. گروهی اجتماعی که با تحولاتی که در جامعه ایرانی رخ داد، از جمله تحولات دوره صفوی مانند کنارگذاشتن قزلباشان و توسعه شهرهای ایران، یک نیروی اجتماعی حاشیهای اما مهم به نام لوطیان به وجود آمد. این نیروی اجتماعی در دوران هرج و مرج شاهمرگی ایفای نقش میکرد و در جنبشهای سیاسی اجتماعی دوره قاجار و بعدها پهلوی در دو سوی جبهه حضور داشت. جاهلها یا کلاه مخملیها شکل تحول یافته لوطیان در دوره پهلوی هستند.
قسمت پنجم این مجموعه مستند زورخانه است که ۱۱ فروردین روی آنتن می‌رود؛ ورزش زورخانهای از جنبههای فرهنگ جوانمردی در جامعه ایرانی است. ورزشی که از اعتقادات، اخلاقیات، تاریخ و اسطوره ایرانی نشأت میگیرد. ورزشی که در گذشته و حال نمادهایی چون پوریای ولی و غلامرضا تختی دارد. ابزار و رفتار زورخانه دارای نمادها و نشانههایی است که بر اخلاق و جوانمردی تکیه دارند.
قسمت ششم «اهل فتوت» نیز ۱۳ فروردین پخش می‌شود و جوانمردی در فرهنگ و هنر نام دارد؛ اخلاق جوانمردی در فرهنگ و هنر ایرانی قابل ردیابی است. بخشی از ادبیات جوانمردی در کتابهای خاص این مرام با عنوان فتوتنامهها آورده شده است. بخشی هم در کتابهای ادبیات عامیانه ذکر شده است. فتوتنامههای اصناف هم ناظر بر روابط صنفی براساس اخلاق جوانمردی است. علاوه بر این، بزرگان فرهنگ و ادب ایران همچون فردوسی، سعدی و حافظ در آثار خود به مناسبت بر این فرهنگ تأکید کردهاند. این فرهنگ در زمانهای مختلف توسط نقالان، پردهخوانان، عاشیقها و دیگر هنرمندان به تودهها منتقل شده است. از همین رو قهوهخانهها در فرهنگ ایرانی نه فقط محلی برای جمع شدن و سرگرمی که یک پاتوق فرهنگی برای انتقال چنین میراثی بوده است.