به گزارش خبرنگار مهر، سال ها است که هنرمندان خراسانی ذوق و سلیقه خود را با عناصر بر گرفته از طبیعت آمیخته و گنجینه‌ای از فرهنگ و تمدن خلق کرده اند که هر گردشگری را برای خرید و سوغاتی به وجد می آورد.
زعفران یا طلای سرخ، انواع فرش و گلیم، محصولات ابریشمی، نمد، پیکره‌های سنگی، سنگ فیروزه و بسیاری از محصولات دیگر از جمله گیوه، چاروق، انواع مهر و تسبیح و بافته های مربوط به نشانه‌ها و پرچم های مذهبی از معروفترین سوغات و هدایای سرزمین خورشید است.
بسیاری از مسافران و زائرانی که تاکنون به خراسان رضوی سفر کرده اند بدون شک خاطره نقش و ترکیب فرش های کاشمر، زینت آلات فیروزه و عقیق نیشابور، مصنوعات سنگى مشهد، کلوچه زنجبیلی و گیاهان دارویی سبزوار، زعفران تربت حیدریه، ساغری و پوستین قوچان و قالی و قالیچه تربت جام را به یاد دارند.
کشمش و چادر شب کاشمر، زیره و خربزه تایباد، عسل چناران، گیوه و انار برداسکن، قروت و محصولات لبنی درگز همگی از جمله تولیداتی است که خرید آنها به شیرینی خاطرات سفر زائران و گردشگران می افزاید.
پوستین دوزی
پوستین دوزی از زمره صنایع دستی مشهد و شهرستان قوچان است که می توان با خرید آن ضمن به یادگار بردن نقش خاطرات هنرمندان خراسانی سخت ترین زمستان ها را در پوشش این محصول به گرمی گذراند.
پوستین دوزی در شهر ییلاقی شاندیز و در فاصله ۳۶ کیلومتری و در شهر قوچان در فاصله ۱۲۰ کیلومتری مشهد بسیاری از استادکاران حاذق پوستین دوز را به خلق این صنایع دستی وا داشته است و شما با حضور در یکی از فروشگاه های دایر در این دو مکان می توانید از نمایشگاه و فروشگاه های اثار صنایع چرم و پوست این مراکز دیدن کنید.
فن پرورش و نمک زدن، تراش و آماده کردن پوست برای جلیقه، پوستین و زیرانداز، دارای سابقه ای هزار ساله است.
پیش از این بسیاری از پوستین‌دوزها در محله نوغان گردهم می‌آمدند که اصلیت آنها کابلی بود.
امروزه پوستین‌دوزی از هنرهای مردم شاندیز محسوب می‌شود که در کنار کار کشاورزی و دامپروری به این حرفه نیز روی آورده‌اند و به تولید انواع سجاده، پادری، دایره‌های کفشی، دستکش و غیره اشتغال دارند.
سماورسازی
از جمله مصنوعات دستی در مشهد مقدس سماورسازی است که تولیدات آن بسیار معروف است. این سماورها با نقش و نگار آراسته گردیده و گاهی با ورشو آبکاری می‌شود.
سماور یک واژه روسی به معنی خودجوش است و برای اولین بار در دوره سلطنت شاهرخ نوه نادرشاه افشار از روسیه وارد ایران شد و تا دوره قاجار نیز کالایی وارداتی محسوب می شد.
بعدها صنعت سماورسازی در شهرها و روستاها و در میان عشایر رونق گرفت و دواتگران از آن پس انواع سماور و وسایل مربوط به آن از جمله جام، لگنچه و پارچ می‌ساختند.
ارغوان بافی
از به هم تنیده شدن تار و پود ترکه‌های نازک حاصل از درختچه‌های ارغوان، هنری سنتی و بومی ایجاد می‌شود که به «ارغوان بافی» معروف است.
این هنر دستی با ترکه‌های ارغوان، گیاهی طبیعی و خودرو از دره‌های منطقه مایان طرقبه انجام می‌شود و برداشت ترکه‌های ارغوان به طور معمول در اواسط بهار آغاز و تا اواخر پايیز ادامه دارد.
پس از جمع‌آوری ترکه‌ها آنها را در محیطی خیس و نم‌دار خوابانیده و آماده کار مینمایند و با بافتن ترکه‌های ارغوان به یکدیگر سبدها و اقلام تزيینی تولید و به بازار فروش عرضه می‌کنند.
برای خرید و تهیه این محصول کافی است سری به فروشگاه شهر های ییلاقی طرقبه و شاندیز بزنید تا شاهکار هنرمندان و دسترنج خراسان را به نظاره بنشینید.
گلیم بافی
هنر گلیم بافی دستاوردی است که از قرون گذشته بر اثر کار مشقت بار در پای دارهای بافندگی ساده روستایی و ایلیاتی پدید آمده است.
اگرچه پیشینه این هنر به دوران تاریخی و قبل اسلام می‌رسد اما در طول دوران اسلامی ذوق و سلیقه کویرنشینان، روستايیان و بومیان موجب بروز خلاقیت‌های هنری و شکوفايی آن با الهام از طبیعت پیرامون بوده است.
امروزه زنان روستایی اوقاتی از زندگی روزمره خود را به بافت گلیم اختصاص می‌دهند.
گلیم‌ها دارای نقوش متنوع حیوانی و طرح‌های هنری است که از انواع آن میتوان به گلیم سوماک و گلیم سوزنی اشاره کرد.
«هرکاره» تراشی
دیگ‌ها و ظروف سنگی که در اصطلاح عامه مردم مشهد «هرکاره» نامیده می‌شود از قرون گذشته یکی از مهمترین سوغات مخصوص مشهد به شمار می‌آید.
از ویژگی‌های این سنگ که نوعی «سرپانتین» است نرم و مقاوم بودن آن در برابر آتش است که به دلیل طبخ ملایم، غذا را لذیذ می کند.
امروزه هرکاره تراشی جایگاه خود را به عنوان هنر سنتی و سوغات حفظ کرده است و گردشگران و مسافرانی که به مشهد سفر می کنند می توانند سری به شهر توس و یا بازارچه کوهسنگی بزنند تا ظروف دلخواه خود را با سنگ هایی که هنرمندان خراسانی آن را نقش و حجم داده اند خریداری کنند.
تولیدات نمدی
امروزه گردشگرانی که به سوی تفرج‌گاه‌های طبیعی مشهد از جمله شاندیز تردد می کنند این‌گونه تولیدات را در فروشگاه‌های عرضه محصولات متنوع و سوغات مشاهده می‌کنند که در اندازه‌ها و رنگ‌های گوناگون وجود دارند.
نمد از پشم گوسفند تنیده شده، به صورت کلاه و زیرانداز تولید می‌شود که مراحل ایجاد آن کارگاهی است.
قالی مشهد
از جمله دلایل رونق این هنر سنتی در مشهد وجود مضجع پاک و شریف حضرت رضا(ع) و مهاجرت هنرمندان قالی‌باف از مناطق مختلف به این شهر بوده است.
امروزه موزه‌های دنیا آراسته به قالی مشهد به ویژه از عصر صفویه است و شهرت فرش مشهد را باید در رنگ و نقش و نحوه بافت آن جستجو کرد.
برای بازدید از فرش های نفیس می توانید به سری به موزه فرش آستان قدس رضوی زده و برای خرید دسترنج هنرمندان مشهدی با عزیمت به بازار فرش مشهد می توانید از این سوغات گرانبها و ماندگار بهره ببرید.
انگشتر و زینت‌آلات فیروزه و عقیق
فیروزه تراشی و عقیق تراشی در استان خراسان رضوی از اهمیت و جایگاه والايی برخوردار بوده و زینت‌آلات ساخته شده با نگین این سنگ‌ها امروزه در زمره سوغاتی است که زايرین و مسافران شهر مشهد به تیمن و تبرک به شهرهای خود می‌برند.
فیروزه یکی از قدیمی ترین سنگ های شناخته شده در دنیاست و زیبایی اش در طول تاریخ آن را در زمره سنگ های پررمز و راز قرارداده و افسانه ها در مورد آن نسل به نسل و سینه به سینه ساخته شده است.
مشهدمقدس به دلیل نزدیکی به نیشابور از گذشته محل تراش و عرضه فیروزه بوده و یادمان باشد که تراش فیروزه در ایران همچون فیروزه اش مرغوبترین نوع تراش در دنیا محسوب می شود و بسیاری فیروزه تراشی را نسل به نسل به یکدیگر آموختند و این پیشه را کسب خانوادگی خود می دانند.
کهن‌ترین سنگ فیروزه در یک کاوش باستان‌شناسی در نیشابور کشف شد که قدمت آن ۵ هزار و ۵۰۰ سال قبل برآورد گردیده و این امر نشان می‌دهد سنگ فیروزه هزاران سال پیش مورد استفاده جوامع قدیم بوده است.
محصولات فیروزه بر طبق کیفیت و رنگ نام‌های مختلفی دارد که مرغوبترین آنها دارای رنگ آبی روشن است و از این سنگ انواع گردنبند، انگشتر و سایر زیور آلات ساخته و به بازار عرضه می‌شود.
قدمت تراش روی عقیق نیز به سه هزار سال پیش می‌رسد که پس از برش سنگ آن را تراش داده و سپس جلا می‌دهند. انواع عقیق عبارتند از ایرانی، عینی و هندی.
زعفران و زرشک
زعفران از ارزشمندترین محصولات کشاورزی ایران است که امروزه کشت آن در مناطق مرکزی و جنوبی خراسان متمرکز شده است.
زعفران یکی از اصلی‌ترین سوغات‌های شهر مشهد به شمار می‌رود که گردشگران و زائران از بازارهای شهر آن را تهیه می‌کنند. معمولاً خرید زعفران همراه با زرشک صورت می‌گیرد.
امروزه زعفران به صورت سرگل (ریز) یا پوشال نگین (درشت) و با ریشه عرضه می‌شود و زرشک نیز انواعی دارد که مهمترین آنها اناری و پفکی یا همان مجلسی است.
استان خراسان رضوی با حدود سهم ۷۵/۵ درصدی از تولید این محصول، مقام اول را در کشور داراست.
انواع خشکبار
خشکبارها از جمله تنقلاتی است که از دیر زمان در فرهنگ و ذائقه ایرانی وجود داشته و از ارزش غذايی فراوانی نیز برخوردار است.
بخشی از تنوع سوغات شهر مشهد به خشکبار اختصاص یافته که میتوان از آلو بخارا، آلوچه، لواشک، برگه هلو، انجیر خشک، توت خشک، نخود و کشمش و انواع تخمه نام برد.
شهرستان طرقبه و شاندیز به عنوان یکی از مراکز سیاحتی و ییلاقی مشهد به ویژه بازار بزرگ بعثت در طرقبه یکی از مراکز فروش و عرضه این محصولات است.
عطریات
استفاده از رایحه در دین اسلام توصیه شده و لذا بسیاری از زائران پیش از مشرف شدن به حرم مطهر حضرت رضا(ع) از این‌گونه عطریات استفاده می‌کنند.
فروشگاه‌ها و مغازه‌هایی که این نوع فرآورده را عرضه مینمایند با چیدمان بسیار زیبای ویترین‌ها در رنگ‌های مختلف، عطرهایی با رایحه‌های گوناگون از گل سنجد، کبری، گل مریم، گل نرگس، بهار نارنج، الهام‌بخش، زعفران، گل یخ، یاس سفید ارايه می‌کنند که عطر حرم، عطر گل محمدی و یاس از بهترین عطریات مذهبی به شمار می رود.
فروشگاه های عطر فروشی در همه خیابان‌های اطراف حرم پراکنده‌اند اما بیشتر آنها در بزرگترین بازار منطقه موسوم به بازار رضا متمرکزند.
نقل، نبات، سوهان
نبات محصولی است که از بلورهای شیره قند با روش‌های خاصی به دست می‌آید و در دو نوع شاخه و کاسه‌‌ای به بازار عرضه می‌شود.
نقل نیز بنا به سلایق مختلف در انواع گردويی، بادام زمینی، بادام درختی، گلاب، گشنیزی و زعفرانی تولید می‌شود
شکلات زنجفیلی نیز در میان سوغات مشهد خواهان بسیاری دارد و در کنار این گونه شیرینی‌جات، کاک رضوی به عنوان سوغات مخصوص شهر مشهد نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است.
سجاده، جانماز، مهر و تسبیح
فروشگاه‌هایی که عرضه‌کننده این نوع تولیدات هستند انواع مختلفی از سجاده‌ها و جانمازهای گران قیمت و ارزان قیمت را با نقش‌های مختلف در معرض دید زائرین قرار داده‌اند که بیشتر جنس آنها ترمه و مخمل کاشان گلدوزی شده است.
مهرها نیز در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف تولید شده و در بسته‌بندی‌های متنوع ارائه می‌گردد.
محیط روحانی حرم مطهر رضوی در دکان هایی نمود یافته است که در آن کالاهای مذهبی به فروش می‌رسد و تسبیح یکی از کالاهایی است که همواره طرفداران بسیاری داشته است.
تسبیح نیز انواع مختلفی دارد که با جنس عقیق، شاه مقصود، دلربا، فیروزه، ام‌البنین و کهربا عرضه می‌شود.
ادویه هفت قلم
از جمله مواردی که زائران به عنوان سوغات از بازارهای مشهد مقدس به شهرهای خود، نوعی از ادویه موسوم به «هفت قلم» می‌باشد که بیشتر در آبگوشت، خورشت و دیگر غذاهای ایرانی استفاده می‌شود.
این ادویه مخلوطی است از دارچین، سماق، گلپر، زنجفیل، فلفل سیاه، فلفل قرمز، زردچوبه که در مراکز عرضه آن به طرز زیبايی به رنگ‌های مختلف در کنار هم دیده می‌شود و از انواع دیگر آن میتوان به ادویه پلويی و ادویه هجده رنگ اشاره کرد.
سفره صلوات
تولید پرچم‌های مذهبی از جمله هنرهایی است که به دلیل وجود مضجع پاک و مطهر حضرت رضا(ع) در مشهد دارای اهمیت فراوانی است.
این‌گونه پرچم‌ها به عنوان سوغاتی متبرک توسط زائران، هیئت‌های مذهبی استانها و شهرهای دیگر و کشورهای مسلمان نظیر عربستان، کویت، هندوستان و پاکستان خریداری می‌شود تا در ایام سوگواری و دیگر مراسم مذهبی از آن استفاده شود. پرچم‌های مذهبی بر روی پارچه جیر به رنگ‌های سبز و سیاه تولید شده و دارای انواع بزرگ دو چوبه، باریک و تابلویی است که نوع متوسط آن به سفره صلوات معروف است.
گزارش : بابک رحیمیان