به گزارش خبرنگار مهر، ارزش حیاتی باران به خصوص برای کشاورزان و دامداران سبب شده تا همیشه چشم به آسمان دوخته و در انتظار آمدن ابرهای باران زا باشند. وقتی فنون مختلف تأمین آب کارایی خود را از دست می دهد و انسان ها خود را در برابر طبیعت بی سلاح می بینند، آنگاه باورها و سنت ها نمایان می شود تا به طرق مختلف طلب باران کنند به همین دلیل فرهنگ عامه خراسان جنوبی پر است از آیین هایی که ریشه در خشکسالی این سرزمین دارد.
اغلب مراسم تمنای باران رنگ و بوی مذهبی داشته که با راز و نیاز و تضرع به پیشگاه خدواند برگزار می شود و برخی مراسم از جمله، اتلو متالو یا چولی قزک ریشه در ایران باستان و قبل از اسلام دارد.
در آیین ها طلب باران مردم به طرق مختلف واسطه ای بین خود و خدای خویش قرار می دهند تا با تضرع بندگان، رحمت خداوند به سوی زمینشان سرایز شود. بیشتر این مراسم را در قدیم زنان و بچه ها اجرا می کردند، شاید به دلیل گرایش بیشتر زنان به برخی باورها و شرایط اجتماعی باشد.
تمنای باران خواهی در میان ملل دیگر هم رواج دارد و در منابع تاریخی ایران نیز می توان نمونه هایی از آن را شاهد بود، از جمله دعای داریوش پادشاه هخامنشی در کتیبه که چنین است: «ای اهورامزدا، سرزمین مرا از دروغ، خیانت و خشکسالی حفظ کن» از آن هنگام که دین اسلام به جای دین زرتشتی پذیرفته شد، بسیاری از آیین هم رنگ مذهبی به خود گرفتند و ترکیبی از آیین قبل و بعد از اسلام در فرهنگ مردم این سرزمین برای باران خواهی پدیدار شد.
پختن غلور باران یکی از شایع ترین مراسم باران خواهی خراسان جنوبی
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: وقتی باران نبارد، خشکسالی بروز کند و تدبیرها به جایی نرسد، چاره آخر نیایش و درخواست نزول باران از درگاه خداوند است.
سید احمد برآبادی با بیان اینکه با تمنای باران ارتباط بین انسان و خالق بهتر فراهم می شود، تصریح کرد: نماز و دعای طلب باران یکی از رسومی است که نه تنها در خراسان جنوبی بلکه در تمامی کشور و حتی خارج از کشور برای درخواست باران برگزار می شود.
وی با تأکید بر اینکه در منابع دینی نیز به اجرای چنین مراسمی در مواقع خشکسالی و کم شدن باران سفارش شده است، اضافه کرد: در طول تاریخ افراد زیادی با خواندن نماز و دعا از درگاه خداوند درخواست نزول باران کرده اند که در کوتاه مدت دیدگانشان با ریزش باران پرفروغ شده است.
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی بیان کرد: مسجد دعای باران در قاین و میدان تمنای باران بیرجند نمادی از آیین باران خواهی مردم این دیار است و اهمیت این سنت را در اذهان مردم زنده نگاه می دارد که همچنان منطقه در خطر خشکسالی بوده و تمنای باران دارد.
برآبادی، پختن غلور باران را از شایع ترین مراسم باران خواهی استان عنوان کرد و گفت: در این آیین گروهی داوطلب شده و تشتی خالی به در خانه ها برده و از تک تک خانه ها اقلام مورد نیاز را جمع آوری می کنن و با آن غلوری درست می کنند.
برآبادی ادامه داد: پس از پختن غلور از خدا طلب باران کرده و سپس غلور را بین حاضران تقسیم می کنند.
عروسک اتلو متلو و درخواست باران با ترانه خوانی کودکان/ثبت مراسم در فهرست آثار معنوی کشور
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی مراسم اتالو متلو را یکی از آیین های خاص استان دانست و افزود: هرچند مراسمی شبیه به این در شهرهای شمالی کشور که بارندگی خوبی دارند وجود دارد اما این تنها مراسمی است که به نام استان خطاب می شود و حتی در فهرست آثار معنوی کشور با شماره ۵۰ به ثبت رسیده است.
برآبادی در ارتباط با نحوه برگزاری این مراسم نیز گفت: اتالو متلو، آدمکی چوبی بوده که بچه ها آن را درست کرده و لباس های کهنه و مندرس را بر او می پوشانند بعد آن را در دست گرفته و دسته جمعی با آهنگی موزون اشعاری را می خوانند.
وی با بیان اینکه چنین آیینی ریشه در ایران باستان و نیایش مردم به درگاه ایزد بانو «آناهیتا» دارد، بیان کرد: در برخی از روستاها وقتی این گروه به درب خانه ها می روند از صاحب خانه سوال می کنند: اتالو بخونم یا نخونم؟ اگر صاحب خانه گفت بخونی، این چنین می خوانند:
ای خدا باور کن بارون اوشارو کو تلوی ما تشنه شده ور کوه ورپشته شده
مسئول حوزه پژوهش و مطالعات اداره کل میراث فرهنگی خراسان جنوبی ادامه داد: صاحب خانه نیز به فراخور خودش به آنها جنس و پول کمک می کند و در پایان با موادغذایی جمع آوری شده غلور می پزند و برای نزول بارش دعا می کنند.
اجرای مراسم هفت فاطمه در قاینات
یکی از اهالی روستای کره قاینات در مورد آیین های تمنای باران در این منطقه می گوید: در روستای کره قاینات، سال هایی که آسمان بخیل می شود و باران نمی بارد، هفت نفر که نامشان فاطمه است و خوش نامتر از بقیه هستند، انتخاب می شوند، آنها باید از هفت چشمه، هفت ریگ بیاروند.
زراعتکار ادامه داد: طی مراسمی ویژه، هفت فاطمه در جلو و دیگر زنان آبادی پشت سر آنها به سوی زیارتگاه روستا رفته و پیرامون مقبره می نشینند و برای هر ریگ ذکری می خوانند، وقتی ذکرها تمام شد، ریگ های خود را بر می دارند و به کنار بند روستای کره می روند و در حضور دیگران ریگ ها را در بند می اندازند.
وی تأکید کرد: تمامی حضار در طول مراسم گریه می کنند. در متون تورات هم آمده که زنان موقع پاشیدن بذر گریه می کردند، زیرا گریه را نماد باران آوری می دانستند.
چولی قزک آیین کهن مردم فردوس برای تمنای باران
یکی از مردم شهر فردوس نیز در ارتباط با آیین های باران خواهی منطقه خود این چنین می گوید: در فردوس برای رفع خشکسالی از دیرباز مراسم باران خواهی تحت عنوان چولی قزک اجرا می شود.
رمضانی با بیان اینکه ساختن عروسک باران در خواندن ترانه های باران بازگو کننده و خواسته کشاورزان و دامداران برای بارش باران است، بیان کرد: چولی قزک عروسکی چوبی به شکل «بعلاوه» بوده که بر آن لباس می پوشانند و بچه ها به طور دسته جمعی می خوانند:
چولی قزک بارون کن/ بارون بی پایون کن/ گندم به زیر خاکه/ از توشنگی هلاکه/ گل های سرخ لاله/ از توشنگی مناله/
وی ادامه داد: در این اشعار رزق و روزی را بسته به رحمت خداوندی می دانند و به این طریق به در خانه ها می روند و صاحب خانه به کودکان مقداری شیرینی و آجیل می دهد و روی چولی قزک آب می پاشند، کودکان شیرینی و نقل جمع آوری شده را در پایان بین خود و فقرا تقسیم کرده و برای آمدن باران دعا می کنند.
رقاصی مردان بهلولی و دادن نذری برای بارش باران در سربیشه
یکی از اهالی روستای پدران سربیشه نیز در این خصوص گفت: در روستای پدران سربیشه عده ای از مردان بهلولی با لباس محلی بر روی تپه ای در کنار روستا جمع می شوند و به صورت دایره ای با حرکات چرخشی موزون و دایره ای یاهو می خوانند و از درگاه خدواند طلب باران می کنند.
محمدی افزود: بعد از غروب آفتاب همه در حسینیه روستا جمع شده و به دعا و راز و نیاز می پردازند و در پایان گوشت گوسفندان نذری را که قبلا در مزار سیدعلی سربریده اند بین حاضران تقسیم می کنند.
همچنین مراسمهایی در برخی از روستاهای خراسان جنوبی وجود دارد که بیشتر ریشه در خرافات دارد.