این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، در شهرها و به ویژه در کلان شهرها و مراکز استانها، بافت‌هایی وجود دارند که عمدتا مهاجرین روستایی و فقیران شهری را در خود جای داده و بدون مجوز و خارج از برنامه ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری، در درون یا خارج از محدوده قانونی شهرها به وجود آمده اند.
سیمای نازیبا، خدمات ناکافی، ساکنان کم توان، مشاغل نامطمئن وغیر رسمی، از ویژگی های این بافتها بوده و محیطی آماده برای پذیرش نابهنجاری‌های اجتماعی دارند.
در استان بوشهر نیز پدیده حاشیه نشینی به عنوان یک چالش خودنمایی می کند و در شهرهای مختلف استان شاهد این پدیده هستیم.اما دو شهر بزرگ استان بوشهر یعنی شهرهای بوشهر و برازجان دارای بیشترین فراوانی مناطق حاشیه‌نشینی هستند و با مشکلات و چالش‌هایی در این زمینه مواجه هستند.
معرفی اجمالی استان بوشهر
به گفته معاون برنامه ریزی استاندار بوشهر استان بوشهر به عنوان یکی از استان های ساحلی جنوب ایران با مساحتی بالغ بر ۲۶ هزار کیلومتر مربع، طبق آخرین تقسیمات کشوری دارای ۱۰شهرستان و ۳۷ شهر است.
رضا عوض پور گفت: طبق آخرین اطلاعات آمار سرشماری سال ۱۳۹۰ از کل جمعیت یک میلیون و ۳۰هزار و ۳۸۶ نفری استان، ۷۰۴هزار و ۳۹۳ نفر (۶۸.۳ درصد) در مناطق شهری و ۳۲۵ هزار و ۹۹۳ نفر (۳۱.۷ درصد) در مناطق روستایی زندگی می کنند.
وی بیان کرد: شاخص سهم اشتغال استان در بخش خدمات با ۵۸.۹ درصد بیشترین شاغلین را در خود جای داده، بخش کشاورزی تنها با ۱۵.۸ درصد کمترین شاغلین و بخش صنعت ۲۵.۳ شاغلین را به خود اختصاص داده است.
عوض‌پور ادامه داد: طبق آمار سال ۱۳۹۲، نرخ فعالیت در کل استان بوشهر، ۳۷ درصد، نرخ بیکاری استان ۹درصد، نرخ فعالیت در مناطق شهری ۳۷.۱ درصد، نرخ بیکاری در مناطق شهری ۹.۶ درصد، نرخ فعالیت در مناطق روستایی ۳۶.۸ درصد و نرخ بیکاری در مناطق روستایی استان ۷.۷ درصد است.
مناطق حاشیه‌نشین استان بوشهر
معاون امور عمرانی استاندار بوشهر اما درباره حاشیه نشینی در استان گفت: در این استان بیشترین فراوانی حاشیه‌نشینی را در دو شهر بزرگ استان یعنی بوشهر و برازجان شاهد هستیم؛ هر چند که در شهرهای جنوبی استان مانند کنگان، عسلویه و جم نیز این امر در حال شکل‌گیری است، اما آمار آن قابل توجه نیست.
باستی ادامه داد: در شهر بوشهر، در محلات تنگک صفری، تنگک محمد جعفری، تنگک، زنگنه، رایانی، سرتل ریشهر، امامزاده شاهد حاشیه‌نشینی هستیم.
وی ادامه داد: در شهر برازجان در محلات حسین آباد، علی آباد، آبرسانی، خانه کارگر، چهاب باغچه، میرزا آباد، والفجر، گرمسیری و نجف آباد حاشیه نشینیان مستقر هستند.
باستی افزود: مساحت محدوده‌های حاشیه‌نشین در شهر برازجان، جمعا ۲۸۶ هکتار و جمعیت آن در سال ۸۸ مجموعا ۱۴هزار و ۷۹۷ نفر بوده است.
علل ایجاد مناطق حاشیه نشین در استان بوشهر
معاون امور عمرانی استاندار بوشهر، مهاجرت، جنگ، خشکسالی و کاهش فعالیت‌های کشاورزی را از عمده دلایل ایجاد مناطق حاشیه نشین در استان دانست.
محمدحسن باستی تصریح کرد: ابعاد کالبدی حاشیه‌نشینی شامل افزایش بهای زیر ساختهای شهری، پیدایش سیمای نازیبای شهری شهرسازی، ایجاد اختلاف طبقاتی، همجواری های نامطلوب و در هم ریختگی بافتها، ساخت و سازهای غیر قانونی و غیر رسمی در حریم نیروگاه اتمی است.
وی اضافه کرد: ابعاد اجتماعی حاشیه‌نشینی شامل افزایش خشونت‌های شهری اعم از خشونت‌های فردی یا گروهی، خانوادگی، خیابانی و افزایش خشونت‌هایی چون سرقت، تخریب اموال عمومی، افزایش فقر و شرایط نامساعد زندگی، بیکاری، تراکم جمعیتی بالا، درهم ریختن ارزش‌‌های اجتماعی، تعارض طبقاتی، قومی، سنی، فرهنگی، کمبود یا نقصان فرایندهای شکل‌گیری هویت و تعلق اجتماعی، عارضه‌ها و بیماری‌های روانی، جسمانی و اعتیاد، گسترش فساد و خرید و فروش مواد مخدر در مناطق ویژه اجتماعی است.
باستی ادامه داد: ابعاد اقتصادی شامل افزایش فقر شهری و ناکارآمدی بازارهای رسمی زمین و مسکن، رواج فعالیت‌های غیر رسمی و شغل‌های کاذب شهری، افزایش بیکاری، استفاده غیر مجاز از خدمات و تاسیسات شهری(برق و آب ....) و هدر رفتن سرمایه‌های ملی، اتلاف منابع و سرمایه‌های ملی به دلیل ساخت و سازهای غیر فنی و غیر اصولی، تحمیل هزینه‌های اضافی بر دولت به دلیل ساخت و سازهای غیر مجاز در حریم رودها است.
وی افزود: ابعاد زیست محیطی حاشیه نشینی نیز شامل آلودگی‌های بهداشتی، دفع ناقص و نامناسب زباله‌ها، کمبود فضای سبز، پایین بودن بهداشت محیطی در این محلات، فراونی حشرات موذی و سگ‌های ولگرد در این محلات، نگهداری دام به شیوه سنتی، هدایت دام‌ها به بیرون از منزل برای تغذیه از جمله آثار و تبعات حاشیه نشینی هستند.
دلایل شکل‌گیری و رواج پدیده حاشیه‌نشینی در استان بوشهر
معاون امور عمرانی استاندار بوشهر گفت: در یک بررسی نهایی، دلایل شکل گیری و رواج پدیده حاشیه نشینی در پیرامون شهرهای استان، می توان به مواردی همچون علل ساختاری و غیرساختاری شامل ساختار اقتصادی، نارسایی نظام مدیریت و برنامه ریزی شهری، محدودیت فعالیت های کشاورزی، کمبود و محدودیت زمین، وزن بالای هزینه های مسکن، عدم توجه به سرمایه گذاری مسکن ارزان قیمت در محله های فقیر نشین، نبود رویکرد، برنامه ها و سیاست های جامع نگر در مدیریت و نظام برنامه ریزی شهری، عدم برنامه ریزی اجتماعی همراه با برنامه ریزی های کالبدی و ... اشاره کرد.
مهمترین اقدامات انجام گرفته در خصوص پدیده حاشیه‌نشینی در استان
معاون امور عمرانی استاندار بوشهر تصریح کرد: تهیه طرح ساماندهی و توانمند سازی سکونتگاه های غیر رسمی شهرهای بوشهر و برازجان، مهم ترین اقدامات انجام گرفته در خصوص پدیده حاشیه نشینی در استان هستند.
باستی اضافه کرد: مطالعات این طرح در بوشهر در سال ۱۳۸۶ شروع و در سال ۱۳۸۸ به تصویب دبیرخانه توانمندسازی سکونتگاههای غیر رسمی شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران رسیده است و جمعا ۴۸ پروژه برابر با ۱۳۰میلیارد ریال برای اجرای آن پیش بینی شده است.
وی ادامه داد: طرح شهر برازجان در سال ۱۳۸۸ توسط مشاور آغاز شده و در سال ۱۳۹۰ به تصویب رسیده است که جمعاٌ به مساحت ۳۱۴ هکتار و معادل ۱۵هزار نفر از جمعیت شهر را شامل می شود و جمعا ۱۲۷ پروژه دارد.
برنامه های اجرائی سکونتگاههای غیر رسمی در استان بوشهر در سال ۹۲ و۹۳
معاون امور عمرانی استاندار بوشهر ابراز داشت: احداث پروژه های خانه بهداشت در محله رایانی شهر بوشهر، پایگاه بهداشت در محله تنگک۲ بوشهر، دبستان شش کلاسه در محله تنگک ۳ بوشهر و احداث پارک در محله گرمسیری برازجان از جمله برنامه های اجرائی سکونتگاه های غیر رسمی در استان در سال ۹۲ و۹۳ هستند.
...................................
گزارش: بتول سهراب‌پور