به گزارش خبرنگار مهر، ترکیه و عربستان سعودی به عنوان دو کشور خاورمیانه همواره تاریخی طولانی در رقابت های منطقه ای داشته اند. رابطه میان این دو کشور اگرچه در ظاهر رنگ خصومت به خود ندیده، در باطن تحت الشعاع جنگ سردی بوده است که از تفاوت اهداف ایدئولوژیکی آنها نشأت می گیرد. اقدام دولت ریاض به جای دادن گروهی مانند «اخوان المسلمین» در شمار سازمان های تروریستی و در مقابل، اعلام حمایت قاطع دولت آنکارا از این گروه، به تنهایی نشانه ای از اختلاف نظر عمیق ترکیه و عربستان درباره چگونگی به اوج رساندن قرائت خود از اسلام است.
از سوی دیگر، این دو کشور منطقه منافع مشترکی نیز دارند که یکی از آنها براندازی دولت «بشار اسد» و اصولا مقابله با همه متحدان ایران است.
ایران به عنوان کشور مهم خاورمیانه در قطب مخالف ترکیه و عربستان سعودی قرار می گیرد. حال سؤال این است که آیا دولت های ریاض و آنکارا حاضر می شوند برای مقابله با گسترش هژمونی اسلام شیعه -که نمایندگی آن را ایران بر عهده دارد- اختلافات داخلی خود را کنار گذاشته و با یکدیگر متحد شوند؟
سفر اخیر رئیس جمهور ترکیه به ریاض و دیدار وی با پادشاه عربستان سعودی، به شایعه پیوستن دولت آنکارا به محور ضد ایرانی دامن زده است تا آنجا که سوالات زیادی درباره امکان آشتی میان آنکارا – ریاض و پیامد های آن مطرح می شود.
پاسخ این سؤالات را در گفتگو با پروفسور «مهران کامروا» جویا شدیم که مشروح آن در ادامه آمده است. کامروا رئیس مرکز مطالعات بین المللی و منطقه ای دانشگاه جرج تاون در قطر است. وی دکترای خود را در علوم اجتماعی و علوم سیاسی از دانشگاه کمبریج اخذ کرده و صاحب مقالات و کتابهای زیادی است. کتابهای «قطر: کشور کوچک»، «سیاست بزرگ»، «خاورمیانه مدرن: تاریخ سیاسی پس از جنگ جهانی اول» و «انقلاب فکری ایران» از جمله آثار وی به شمار می‌رود.
با توجه به سفر اخیر «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه به ریاض، برخی بر این باور هستند که «ملک سلمان» پادشاه جدید عربستان سعودی در تلاش برای جلب رضایت دولت آنکارا برای پیوستن به محور ضد ایرانی است. نظر شما در این باره چیست؟
من فکر می کنم که پادشاه جدید عربستان سعودی درصدد است تا بار دیگر دوام رهبری عربستان را در منطقه خاورمیانه تضمین کند. اما این لزوما به معنای کوشش دولت ریاض به ترغیب ترکیه در پیوستن به محور ضد ایرانی نیست. روابط میان ایران و ترکیه تحت تاثیر پویایی، افت و خیز و جریانات مختص به خود است و در این میان عربستان سعودی تنها یکی از عوامل تعیین کننده خواهد بود. بنابراین، من برداشت منفی از دیدار اردوغان و ملک سلمان به آن نحوی که گفته می شود ندارم.
البته ایران نمی تواند ترکیه را نادیده بگیرد چرا که این کشور یک بازیگر مهم در مسائل کلیدی و منطقه ای است. اما، دیدار صورت گرفته بین اردوغان و ملک سلمان نباید به خودی خود تا به این حد بزرگ شود که از آن به عنوان نشانه ای از تمایل ترکیه در پیوستن به محور ضد ایرانی تعبیر شود.
با در نظر گرفتن تفاوت هایی که میان دولت آنکارا و ریاض به ویژه بر سر مواضع آنها نسبت به گروه هایی چون «اخوان المسلمین» و «حماس» وجود دارد، آیا اصولا آشتی پذیری بین ترکیه و عربستان سعودی در جهت ساختن اتحاد ضد ایرانی امکان پذیر است؟
البته، از آنجا که منافع ملی اغلب بر منافع ایدئولوژیک برتری می یابد، این کاملا امکان پذیر است که هر کشوری مواضع فعلی خود را به منظور مقابله با یک تهدید بزرگتر تغییر دهد. هر کشوری منافع راهبردی و دیدگاه های ایدئولوژیک خود را دارد. گاهی اوقات این منافع راهبردی و دیدگاه های ایدئولوژیک با یکدیگر همگرایی دارند و گاهی اوقات نیز در تقابل با هم قرار گرفته و یکدیگر را دفع می کنند. به طور معمول وقتی این دو در تقابل با یکدیگر قرار می گیرند، منافع راهبردی هستند که بر منافع ایدئولوژیک پیروز می شوند. بنابراین، کاملا متقاعد کننده به نظر می آید که عربستان سعودی و ترکیه از اهداف ایدئولوژیک خود به امید پیگیری اهداف راهبردی مشترک صرف نظر کنند. اما صادقانه بگویم که من شک دارم این اهداف راهبردی مشترک حول تمایل ترکیه به پیوستن محور ضد ایرانی بچرخد.
گفته می شود که عربستان سعودی سعی دارد تا با میانجی گری خود روابط میان ترکیه و مصر را ترمیم کند. با توجه به اختلافات موجود میان دولت آنکارا و قاهره، آیا این امکان وجود دارد که عربستان سعودی بتواند این دو کشور تاثیر گذار و در عین حال سنی جهان را با یکدیگر آشتی دهد؟
بله این امکان وجود دارد. عربستان سعودی نهایت تلاش خود را به کار بسته است تا مجددا مصر را با دیگر جوامع منطقه و جهان پیوند دهد و گفته می شود که در پشت پرده حل اختلافات موجود میان مصر و قطر نیز پای وساطت دولت ریاض در میان بوده است. بنابراین، من از اینکه عربستان سعودی در اندیشه میانجی گری برای پایان دادن به درگیری ها میان ترکیه و مصر باشد متعجب نخواهم شد.
در ترکیه، بسیاری بر این باور هستند که پیوستن احتمالی این کشور به محور ضد ایرانی به زیان دولت آنکارا است چرا که این امر خطر رقابت با ایران را افزایش می دهد. نظر شما در این باره چیست؟
من با این نظر موافق هستم. ترکیه تا کنون دقت بسیاری به خرج داده است تا علیرغم اختلاف های سیاسی عمیق در باب سوریه، ارتباط نزدیک خود را با ایران حفظ کند. ترکیه و ایران هر دو می دانند که به یکدیگر احتیاج دارند و مراقب هستند که مبادا به گونه ای آشکار موجب خشم طرف مقابل شوند. این به نفع ترکیه نخواهد بود که به یک محور ضد ایرانی بپیوندد.
گفتگو:مریم خرمائی