تاریخ سیستان فراز و نشیب های زیادی را به ما نشان می دهد، فراز هایی که در کنار تمامی اتفاق های سیاسی و استقلال طلبی مردمان سیوستان بیانگر تمدنی غنی، بزرگ و مهم تر از همه خواست حفظ تمامیت ارضی با کمترین جنگ و خونریزی است.
تاریخ سکانس های مختلفی را از مردمان سیستان که سرزمینشان از دیرباز به دارالولایه معروف بود، برایمان رقم می زند، تا بدانیم که سیستان گر چنین دچار غنا، فرهنگ و تمدن شد خون ها، دردها و جزیه های فراوانی در پی اش ریخته شده است.
از سویی تمدن پنج هزار و ۵۰۰ ساله بر جای مانده از شهر سوخته نشان دهنده غنائی عظیم در این خطه است، در این خطه که قومیت های مختلف سال ها در آبادی های مختلف سیستان کنار هم زیسته اند و فراز و نشیب فراوانی را در صندوقچه دل با خود حمل می کنند.
با ورود اسلام و تاریخ تشیع بر اساس تاریخ بر جای مانده مردم سیستان پیشتازان قبول این مذهب و اعلام بیعت با مولا علی(ع) این بزرگمرد تاریخ بوده اند.
سیستانیان ولایت مداری خود را با عشق معنا کردند
محقق و پژوهشگر تاریخ سیستان درباره عشق سیستانیان به مولا علی(ع) گفت: یکی از قیام های مردم سیستان بعد از پذیرش دین اسلام در برابر ناکسانی بود که به مدت ۵۰ سال در غرب و شرق عالم بر منبرهای مختلف، زبان به طعن و لبدگویی از حضرت علی(ع) می گشودند و آن را تحفه و خوشامد به خلیفه وقت آن زمانی می دانستند.
محمد جهان تاب افزود: به گفته استاد و مورخ حوزه علمیه قم حجت الاسلام علی دوانی در کتاب قیام مردان مرد سیوستان، تنها قومی که روی کره زمین زیر بار این ننگ نرفتند مردم سیستان بودند که همین امر باعث شد از سوی خلیفه برای آنان مجازات تعیین شود.
وی گفت: به واسطه این ایستادگی، خلفای وقت به منظور تنبیه مردم سیستان، در سال اول مالیات ۳۰ مثقال نقره و در سال دوم ۳۰ مثقال طلا را به ازای هر خانوار در نظر گرفتند.
این پژوهشگر مردم سیستان می افزاید: سیستانیان تمامی مالیات ها و جزیه های مشخص شده را پرداخت کردند اما باز هم در برابر خواست حاکمان وقت برای بدگویی به حضرت علی (ع) تسلیم نشدند.
وی تاکید کرد: حاکمان که چنین مقاوتی را دیدند به سبب ناموس پرستی و غیرت مردم سیستان بر روی ناموس، در سال سوم دستور دادند که مردان سیستان، موی سر زنانشان را در اماکن عمومی بتراشند یا اگر این کار را نمی خواهند انجام دهند به بالای منبر رفته و لعن حضرت علی(ع) را بگویند اما این خواست نیز با مقاومت مردم سیستان مواجه شد.
جهان تاب گفت: سیستانی ها که حب اهل بیت را در دل خود همراه دارند، در آن زمان موی سر زنان را تراشیده و به نشانه اجرای آن، تیکه ای از موها را به درب منازل آویزان کردند.
محقق و پژوهشگر مردم سیستان اظهار داشت: این مقاومت و ایستادگی خارج شدن نماینده خلیفه از سیستان را در پی داشت.
این به خوبی نشان دهنده ارادت مردم سیستان و حب علی در بین مردمان این خطه است که برای هر کاری یا علی(ع) سر می دهند و به امید عنایت خدا در لقای اعتبار و جایگاه این امام همام زندگی را در شرایط سخت ادامه می دهند.
این ارادت جدای از تاریخ سازی، آئین های مختلفی را در این خطه ترسیم کرد که هر کدام نشان دهنده عشق است و دلدادگی به حضرت محمد (ص) و اهل بیت (ع).
بوی مرده های آئینی که عشق را معنا می کند
همزمان با فرا رسیدن میلاد حضرت علی (ع) آئینی خاص مطابق با ارادت کامل به اهل بیت و امام اول شیعیان علی(ع) در جای جای سیستان انجام می شود.
در سیستان مراسم گرفتن برای مرده ها تنها به روز سوم، چهلم و سال ختم نمی شود، جدای از پنجشنبه آخر هر سال در روز ۱۳ رجب که در این منطقه پس از شهادت حضرت علی(ع) معروف به روز مرده ها شد، مردم بر سر قبور عزیزان از دست رفته حضور پیدا می کنند و آئین بر جای مانده از گذشتگان را به بهترین شکل اجرا می کنند.
جهان تاب می افزاید: در اینجا مراسم ها در سال اول مرگ شخص پایان نمی یابد و سال ها در روز مرده ها که گاه به ۳۰ سال می رسد برای بزرگ و عزیز از دست رفته مراسم خاص می گیرند تا یادش و راهش همیشه در ذهن ها و دیگر باقی مانده نسل آن طایفه زنده بماند.
وی گفت: یاد از گذشتگان به شدت در سیستان مراعات می شود، مردم سیستانی ساکن در دیگر نقاط کشور از شهرهای دور بر سر خاک مزار عزیزانشان در سیستان حضور پیدا کرده و این آئین را به جای می آورند.
این محقق می افزاید: مردم در این روز جدای از آئین خاص از شعرخوانی های مخصوص در مدح مولا علی(ع) برای مرده ها، نذر و نذورات می دهند که خیرات آنان نیز بر گرفته از فرهنگ منطقه است.
جهان تاب گفت: پخت قتلمه تنوری و چلبک( نوعی نان روغنی که با روش های جداگانه پخت می شود) گوشه ای از این آئین است که زنان طایفه این ها را در خانه پخت کرده بخشی را در سر مزار و بخشی را در میان همسایه ها توزیع می کند.
این روز در سیستان از گذشته در میان مردمان به نام بو جاری بود، بوئی که بر دو نوع جاری است: بوی مرده ها و بوی زنده ها.
بوی مردگان که خرما و نان روغنی و چلبک در روز ۱۳ رجب توزیع می کنند و بوی زنده ها آئینی است که در روز تولد امام زمان (عج) اجرا می شود و مردمان با حضور در منازل بزرگ ها این روز را گرامی می دارند.
امین الله سرابندی دیگر پژوهشگر منطقه سیستان در کتاب نوروز در نیمروز در خصوص آئین بوی مرده ها می گوید: در خصوص کلمه بو، کسی چیزی نمی داند، شاید منظور همان حس بویایی است که همانند بوی روغن و نان روغنی که در فضا می پیچد این نام را انتخاب کردند.
وی می افزاید: بوی مردگان خیراتی است مخصوص از دست رفته ها، بنابر این مردم با پختن چلبک، قتلمه، قلیفی و گاه نان محلی و توزیع آن بر سر مزار عزیز از دست رفته این آئین را انجام می دهند.
کلوچه محلی تنها شیرینی مردم سیستان در اعیاد است
امین الله سرابندی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: سیستان به دلیل داشتن غله زیاد و تنوع غلات، در یک دوره به عنوان انبار غله ایران نام گرفت که این وفور نعمت سبب شد که زنان یا به اصلاح محلی کی بانوهای سیستانی بهترین نان تفتون معروف سیستانی را پخت کنند که همواره مورد تحسین مردم ایران در هنگام سفر به این خطه قرار گرفته است.
وی افزود: پخت کلوچه از دیگر هنرهای زنان سیستانی است، زنان در مناسب های مختلف از جمله اعیاد ملی و اسلامی با پخت این کلوچه خرمائی و غیر خرمائی از مهمانان خود پذیرائی می کنند و این سبب شده تا کلوچه سال ها است در خانه های مردم سیستان به عنوان تنها شیرینی مطرح شود.
حفظ هویت فرهنگی و تاریخی امری مهم در سیستان است
محمد جهان تاب محقق و پژوهشگر منطقه سیستان با اشاره به این موضوع می گوید: آيين های پاسداشت اعیاد ملی و مذهبی در اين منطقه از استان با غنای فرهنگی والا، دارای سابقه ای طولانی است که با وجود گذشت ساليان متمادی، همچنان در بين مردم زنده و پابرجا مانده است.
وی افزود: مردم با آداب و اعتقادات خود هميشه بر اين باور بوده‌اند که رعايت اين آداب، سبب حفظ هويت فرهنگی و تاريخی آن‌ها خواهد بود.
این محقق و پژوهشگر سيستان در اين باره گفت: يکي از آداب و رسوم مردم سيستان به ويژه درروستاها، آماده سازی خمير توسط زنان برای پخت نان با تنور هیزمی و کلوچه خرمایی محلی است.
وی ادامه داد: در اين روز زنان شادی کنان با تهيه کلوچه و پخت غذای محلی جدای از توزیع خیرات گاه سفره خود را در کنار خانواده برای اطعام نيازمندان و فقرا پهن می کنند.
گزارش:میلاد جهان تاب