ابتکار نوشت: گفته می‌شود در بهمن ۹۲، پس از به‌زمین‌نشستن هواپیمای ایتالیا در تهران، خانم وزیر درخواست مدیر تشریفات وزارت امور خارجه را برای رعایت حجاب، رد کرده و گفته‌است: «چه‌طور مقام‌های ایرانی در ضیافت‌های ما به خاطر سرو مشروب حاضر نمی‌شوند، من هم حاضر نیستم تن به این محدودیت بدهم.» به هرحال این مسئله در آن زمان با تدبیر وزیر امور خارجه کشورمان حل شد و وی روسری بر سر گذاشت. اما این حاشیه ها هنگام ورود دیگر بانوان دیپلمات و یا مسئول خارجی در کشومان هر بار مطرح می شود.
سفر جولی بیشاپ وزیر امور خارجه استرالیا در ۲۹ فروردین‌ماه امسال به ایران و دیدار او با محمدجواد ظریف، حسن روحانی و علی‌اکبر ولایتی، نخستین سفر دیپلماتیک یک مقام بلندپایه استرالیایی به ایران در یک دهه گذشته بود. بیشاپ در فرودگاه، روی روسری کلاه گذاشت و از سوی برخی رسانه‌های داخلی به‌دلیل «عدم رعایت کامل حجاب»، و برخی مطبوعات استرالیا به‌سبب «رعایت حجاب» با انتقادهایی روبه‌رو شد.
به هرحال نوع پوشش خاص خانم وزیر مورد توجهات قرار گرفت. اما بیشاب با نادرست‌خواندن انتقادها نسبت به حجاب‌اش در تهران، گفت: «این نخستین دیدار ما از ایران پس از ۱۲ سال بود و من نمی‌خواهم آخرین دیدار باشد؛ بنابراین اگر فردی از من بخواهد برای دیدار مجدد رئیس جمهوری ایران روسری بر سر کنم، من این کار را دوباره انجام می‌دهم.»
کارشناسان در مورد مسئله حجاب مسئولین خارجی و زنان دیپلماتی که به ایران می آیند نگاه های مختلفی دارند. مهدی مطهرنیا، کارشناس مسائل سیاسی و روابط بین‌الملل در همین رابطه از لزوم تفکیک مسئله حجاب در دیپلماسی، به دو بخش فقهی و سیاسی سخن می گوید و معتقد است: «این مسئله از منظر فقها پاسخ‌های خاص خود را می‌طلبد اما به آن می‌توان از چشم‌انداز ادبیات سیاسی نیز نگاه کرد.» مطهرنیا دین را «بخش خداپرورده حیات» و فرهنگ را «بخش انسان‌پرداختــه حیات» می داند و در این رابطه به خبرنگار ابتکار می گوید: «کارکرد فرهنگ آن است که بتواند گزاره‌های صادق دینی را در جوامع گوناگون، منطبق با گزاره‌های پذیرفته‌شده انسان‌پرداخته‌ای چون عفاف شکل دهد؛ لذا حجاب در هر کشور و محدوده‌ای از کشورها، و در هر جغرافیا، شیوه‌های متفاوتی را اقتضا می‌کند و شکل‌های گوناگونی به همراه دارد.» این استاد دانشگاه هم‌چنین معقتد است: «در ادبیات سیاسی ما، آن‌چه قابل وثوق است و می‌توان به آن تکیه کرد، حجاب و حفظ آن از سوی دیپلمات‌ها به عنوان احترام به فرهنگ کشور مقصد است، و اگر این احترام دوجانبه انگاشته شود، باید تساهل و تسامح در برابر مهمان در منظر ادبیات سیاسی ما مورد توجه قرار گیرد.»
وی با بیان اینکه «نگرش‌های رادیکال و تندروانه در زمینه‌های گوناگون، همواره هزینه‌آور بوده‌اند» اظهار کرد: «در دیپلماسی ما باید حداقل حجاب را مورد تایید قرار داده، و از سخت‌گیری‌هایی که از منظر فرهنگی خود در قالب تعریف حجاب در دین داریم، با تساهل و تسامح عبور کنیم.»اما مسئله حجاب زنان دیپلمات تنها محدود به جغرافیای ایران نمی شود. کاترین اشتون مسئول سابق سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در مذاکرات هسته ای ایران سال های مختلف نقش مهمی ایفا کرد از جمله زنان دیپلماتی است که حجاب و نوع پوشش مورد توجه رسانه ها و مردم ایران قرار گرفت. با اینکه مــــذاکرات هسته ای در خارج از ایران در جریان بود اما واکنش های زیادی نسبت به نوع پوشش اشتون وجود داشت.بنابر شنیده ها در برهه ای از مذاکرات اشتون نسبت به دستکاری در نوع پوشش خود در رسانه های ایران معترض شده است.با این حال کاترین اشتون در طول مدت مذاکرات هسته ای با دیپلمات های ایرانی هرچند از حجاب روسری استفاده نکرد اما پوشش متعارفی داشت.
پافشاری بر حجاب اقدامی افراطی نیست
محمد حسن قدیری ابیانه، سفیر سابق کشورمان در مکزیک و استرالیا، دیدگاه دیگری دارد.ابیانه می گوید: «پافشاری بر حجاب در ایران افراطی نیست، اسلامی است؛ مگر اینکه کسی ادعا داشته باشد که اسلام افراط است. خارجی‌ها هم می‌دانند که باید حجاب را در ایران رعایت کنند. رعایت هم می‌کنند؛ کار خوبی هم می‌کنند!» وی در پاسخ به این سوال که:«نحوه رعایت حجاب آیا یک نشانه دیپلماتیک محسوب می‌شود؟»می گوید: «بله، در قانون کشور ما شرط دادن ویزا رعایت حجاب است. آن‌ها باید این قانون را رعایت کنند چون این قانون، قانون الهی است.» وی هم‌چنین چرایی حجاب و انگیزه زنان دیپلمات از سفر به ایران را با هم مقایسه می کند و معتقد است: « فلسفه حجاب این است که افراد اندام و زیبایی‌هایشان را برای تحریک به نمایش نگذارند و جذابیت فیزیکی به ارزش اجتماعی تبدیل نشود. این [قانون] از مزایای کشور ما است. طبیعتاً مقامات کشورهای خارجی که به ایران سفر می‌کنند، با این انگیزه سفر نمی‌کنند؛ آن‌ها به دنبال گسترش روابط هستند و قصد دارند مذاکره و معامله کنند و پذیرفته‌اند که حجاب را رعایت کنند.»
پرنگ شدن حاشیه
محمد جواد حق‌شناس، دانش‌آموخته روابط بین‌الملل در مقطع دکتری و فعال سیاسی، در همین رابطه می گوید: «من فکر می‌کنم که در این حوزه، پُررنگ‌شدن حاشیه‌ها و غلبه حاشیه بر متن، متضمن منافع ملی کشور نباشد. علی‌القاعده یک چارچوب کلان در قالب پروتکل‌ها بیان می‌شود و طبیعتاً متناسب با پروتکل طرف مقابل، سعی می‌شود به فرهنگ طرف مقابل هم توجه شود.» این استاد دانشگاه با اشاره به مشخص‌نبودن روش رعایت پروتکل حجاب، می افزاید: «در این پروتکل‌ها اشاره نمی‌شود که برای حجاب، یک زن دیپلمات دقیقاً از چه پوششی یا از چه روشی باید استفاده کند. کسی می‌تواند این پروتکل را با گذاشتن کلاه رعایت کند و دیگری با چادر، روسری و یا شال. ما دیده‌ایم که برخی هنرمندها برای حفظ شئونات حتی گاه از کلاه‌گیس استفاده می‌کنند و این امر در کشور خودمان هم مسبوق به سابقه است.» وی هم‌چنین به کم‌رنگ جلوه‌یافتن مسائل مهم روابط ما با کشورها در سایه حواشی دیپلماسی اشاره می کند و ادامه می دهد: «متاسفانه در سیاست خارجی‌مان اندکی شاهد غلبه حواشی بر متن شده‌ایم. کسانی که حاشیه را پررنگ می‌کنند به نظر می‌رسد بیش‌تر درگیر بهانه‌هایی هستند تا مسائل بزرگ‌تر در روابط ایران با کشورهای دیگر تحت‌الشعاع قرار بگیرد. به هر حال ما می‌بینیم زنان دیپلمات چارچوب ما را رعایت می‌کنند و گاهی هم که کسی تخطی می‌کند، تذکری می‌گیرد و مسئله حل می‌شود. ما با وجود این حاشیه‌ها در دیپلماسی، در حوزه‌های اصلی روابط با کشورها دچار فراموشی می‌شویم و حاشیه‌ساختن از نوع پوشش زنان دیپلمات می‌تواند منافع کشور را تحت‌الشعاع قرار دهد.»
دیدگاه جعفر قنادباشی، تحلیل‌گر مسائل خارجی
فرهنگ کشورها در دیپلماسی نقش دارد و دیپلماسی به خصوص در زمینه رفتار دیپلمات‌ها و تشریفات دیپلماتیک نمی‌تواند بدون توجه به فرهنگ کشورها باشد. مثلاً در فرانسه به عنوان یک کشور غربی که سال‌های سال است اصول دیپلماتیک را به کار می‌برد و در واقع می‌توان آن را یک الگو برای خیلی از کشورهای جهان سوم دانست، می‌بینیم که فرهنگ فرانسوی و آداب فرانسوی، نوع پوشش، و حتی نوع نوشیدنی‌ها در آن دیپلماسی منظور می‌شود. چنان‌چه کشوری به فرهنگ ما احترام بگذارد، طبیعتاً ما هم به همان اندازه نسبت به آداب و رسوم آن‌ها احترام خواهیم گذاشت. این نیست که موردی خاص را ما به تنهایی اجرا کنیم و آن‌ها اجرا نکنند و این احترام متقابل حتی موجب نزدیکی روابط فرهنگ‌ها و کشورها می‌شود و این احترام به ابزاری دیپلماتیک برای نزدیکی کشورها تبدیل شده؛ می‌بینیم که در بسیاری از جشنواره‌های فرهنگی سعی می‌شود پیش از رابطه سیاسی، تبادل فرهنگی صورت بگیرد.در داخل باید در نظر بگیریم که با چه کشوری روبه‌رو هستیم و خود در چه جایگاهی هستیم و سپس توقع خود را تنظیم کنیم.