این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، اسکان های غیر رسمی همانگونه که زاییده ضعف و نقص در بخش های مختلف اقتصادی اجتماعی است معضلات بی شمار دیگری را نیز در پی دارد و متاسفانه نه تنها این پدیده متوقف نمی شود بلکه گسترش روز افزونی دارد.
حاشیه نشینی اغلب در شهرهای دارای ظرفیت های بالفعل اقتصادی اعم از مراکز استان ها مشاهده می شود که نیازهای مردم، آن ها را وادار به سکونت در شرایط غیر استاندارد و پر مخاطره می کند. در چنین شرایطی نه تنها تقویت و توجه همه جانبه به مناطق محروم برای پیشگیری از مهاجرت لازم است بلکه اتخاذ سیاست های مدیریتی صحیح برای کاهش شکاف طبقاتی نیز ضروری است.
سه شهر زنجان و ابهر و خدابنده در استان زنجان با پدیده حاشیه نشینی مواجه هستند
بی شک برخورد سلبی ، عدم تامین زیر ساخت ها و خدمات و امکانات در سکونتگاه های غیر رسمی نمی تواند دوام چندانی داشت باشد و مانع اسکان غیر رسمی نمی شود. بنابراین بهترین شیوه ،ساماندهی این مناطق است و در صورتیکه در مواجهه با حاشیه نشینی که پدیده ای مخرب و آسیب زا است اقدام سازنده ای صورت نگیرد خسارت هایی که این معضل به شهر می زند جبران ناپذیر خواهد بود.
با گذر زمان و بنا به اقتضا شرایط برخی از این سکونتگاه ها از شکل غیر رسمی به حالت رسمی در می آیند اما ماهیت واقعی آن ها قابل انکار و تغییر نیست. نمونه ای از این محله ها را در شهر زنجان می توان مشاهده کرد.
توانمند سازی و ساماندهی این سکونتگاه ها در قالب تشکیل ستاد ملی توانمند سازی سکونتگاه های غیر رسمی و بر اساس سند ملی از سال ۸۶ مورد توجه دولت بوده است و به تبع این ستاد در سطح محلی ،« استانی» نیز ستادی تحت عنوان ستاد استانی ساماندهی و توانمند سازی سکونتگاه های غیررسمی با عضویت ۱۷ دستگاه مدیریت شهری به ریاست استاندار تشکیل شده است .
با توجه به اینکه ۲۰ درصد جمعیت شهر زنجان در سکونتگاه های غیر رسمی زندگی می کنند باید خدمات بهداشتی درمانی با احداث مراکز بهداشتی در این مناطق و نیز توسعه برنامه های آموزی پیشگیری توسط بهزیستی سرانه های آموشی بهداشتی خدماتی این مناطق تقویت شود.
حاشیه نشینی زاییده دافعه مبدا
رییس شورای اسلامی استان زنجان با بیان اینكه حاشیه نشینی از یك سو نتیجه كمبودها و سیاست گذاری های اشتباه و از سویی علت چالش های جدید است گفت: متاسفانه این پدیده و آثار زیان بار آن هنوز كنترل نشده است.
سعید خدادادی روز در گفت و گو با خبرنگار مهر خاطر نشان كرد: حاشیه نشینی یك پدیده اجتماعی است كه تبعات منفی بسیاری از بعد روانی،اقتصادی،كالبدی،اجتماعی برای شهرها در پی دارد.
وی افزود: توزیع نامتوازن منابع و كم توجهی به مناطق محروم و روستایی موجب افزایش گرایش مردم به سمت مهاجرت به شهرهای بزرگتر شده است.
رییس شورای اسلامی استان زنجان با بیان اینكه در نقاط محروم روستایی و بسیاری از شهرها، بسترهای اشتغال،خدمات رفاهی تفریحی، آموزش و درمان مغفول واقع شده است تصریح كرد: همین كمبودها زمینه مهاجرت به سمت كلان شهرها و شهرهای بزرگتر و مراكز استان ها را فراهم كرده است.
خدادادی متذكر شد: حتی سیاست های اتخاذی برای مهاجرت معكوس نیز نتوانسته راه حلی برای جلوگیری از مهاجرت باشد چرا كه همچنان روستاها شكل خانه های سالمندان را دارند.
وی در خصوص آثار و پیامدهای مهاجرت به شهرها گفت: افزایش جمعیت شهری و شكل گیری حاشیه ها ، تغییر كالبد فیزیكی شهر ها، افزایش تقاضا برای خدمات شهری ،تخلیه جمعیتی روستاها و غلبه پیران و سالخوردگان ،تنوع و آمیختگی فرهنگی در شهرها و تبدیل جمعیت تولید كننده به مصرف كننده و نا امنی از پیامدهای منفی مهاجرت است.
رییس شورای اسلامی استان زنجان حاشیه نشینی را یكی از معضلات شهری برشمرد و ابراز كرد: مشكلات فرهنگی،اجتماعی،فقر اقتصادی، بیكاری، مشاغل كاذب، اعتیاد و صدها مشكل دیگر رهاورد مهاجرت و زندگی در حاشیه شهرهاست.
خدادادی گفت: ناتوانی اقتصادی مهاجران موجب سكونت آن ها در حاشیه شهرها شده و به مرور این حاشیه ها به شهرها ملحق می شوند در نتیجه ناتوانی در خدمات دهی و فاصله سرانه خدمات در نقاط مختلف شهرها مدیریت شهری را نیز با چالش مواجه می كند.
وی تصریح كرد: سیاست گذاری منسجم و دقیق با توجه به موقع و كافی به مناطق محروم، افزایش سطح درآمد و رفاه عمومی و توزیع متوازن امكانات و منابع می تواند در جلوگیری از مهاجرت و حاشیه نشینی موثرباشد.
رییس شورای اسلامی استان زنجان با بیان اینكه امام راحل معتقد بودند حكومت اسلامی وسیله ای برای برقراری عدالت است و مردم به ویژه محرومان ولی نعمتان هستند و باید به آن ها خدمت كرد تاكید كرد: ضروریست مسئولان، امروز نیز اهداف انقلاب اسلامی را بازبینی كرده و در جهت تحقق آن بكوشند.
بهزیستی به تنهایی نمی تواند مانع آسیب شود
معاون اجتماعی بهزیستی استان زنجان با اشاره به آسیب زا بودن مناطق حاشیه ای گفت: بی سوادی،فقر اقتصادی،بی كاری یا بی كاری پنهان ، مشاغل كاذب گرایش به رفتارهای مجرمانه مانند تكدی گری،سرقت و ولگردی همچنین آسیب های اجتماعی دیگر اعم از اعتیاد،نزاع دسته جمعی و قتل از ویژگی های این مناطق است.
فرزانه عطایی خاطر نشان كرد: در تعاریف گذشته مناطق حاشیه نشین به مناطقی گفته می شود كه فاقد امكانات خدمات شهری و آموزشی،آب شرب،مسكن بودند و مشكلات زیست محیطی داشتند حالا گرچه حاشیه نشینان از امكانات و خدمات نسبی برخوردارند اما هنوزآسیب های اجتماعی آن ها را تهدید می كند.
وی نبود احساس تعلق خاطر به شهر را از دیگر ویژگی های ساكنان حاشیه شهرها دانست و ابراز كرد: به دلیل تضاد بین عینیت و ذهنیت و برآورده نشدن توقعات و انتظارات مردم ساكن در این منطقه، برخی از ساكنان آن به ویژه نوجوانان به انتقام گیری و تخریب خدمات و امكانات موجود در شهر اقدام می كنند.
معاون اجتماعی بهزیستی استان زنجان ،غیر استاندارد بودن مسكن و معابر،تسلط فرهنگ فقر كه در رفتار افراد منعكس می شود،گوشه گیری مردم،سیمای نامطلوب محله،كم توجهی مسئولان ، پایین بودن سطح بهداشت عمومی و وجود خرده فرهنگ های متعدد را از دیگر ویژگی های حاشیه نشینی عنوان کرد.
عطایی علل حاشیه نشینی را سطح پایین درآمد خانواده،بالا بودن بهای زمین و ساخت و ساز رسمی و اجاره بهای بالا،مهاجرت از روستا به شهر،نداشتن جاذبه در مبدا،قطعه بندی بزرگ اراضی و نبود توان خرید و ضعف عملكرد دستگاه های مسئولان برشمرد.
وی تصریح كرد: در وهله نخست نباید اجازه شكل گیری سكونتگاه های غیر رسمی صادر شود و در وهله بعدی فضاهای مناسبی برای اسكان این جمعیت در نظر گرفته شود به گونه ای كه خدمات رفاهی و آموزشی توام با هم ارائه شود.مردم ساكن در سكونتگاه های غیر رسمی مجرم و مقصر نیستند . شرایط حاكم براین محله ها آنان را به سمت انحراف سوق می دهد
عطایی: مردم ساكن در سكونت گاه های غیر رسمی مجرم و مقصر نیستند . شرایط حاكم براین محله ها آنان را به سمت انحراف سوق می دهداین مقام مسئول اصلاح معابر، بهسازی و استاندارد سازی مسكن، جلوگیری از ایجاد مشاغل فاقد مجوز ،زیبا سازی ،ایجاد فضای تفریحی و فراغتی و آموزشی، نورپردازی كافی در معابر و توانمند سازی را در كاهش آسیب های حاشیه نشینی موثر دانست.
عطایی با بیان اینكه مردم ساكن در سكونتگاه های غیر رسمی مجرم و مقصر نیستند افزود: شرایط حاكم براین محله ها آنان را به سمت انحراف سوق می دهد.
وی با اظهار تاسف از نگاه تك بعدی به حاشیه نسینی گفت: توام با ارائه خدمات به این مناطق باید با آموزش به موقع و كافی مانع بروز ناهنجاری در این مناطق شد.
وی با اشاره به فعالیت های بهزیستی در راستای كاهش آسیب ها و توانمند سازی مردم ساكن در مناطق حاشیه ای شهر گفت: پایگاه های سلامت روان بهزیستی در بی سیم و حسینیه فعال هستند و اقدامات پیشگیرانه اعم از آموزش مهارت های زندگی و آموزش پیش از ازدواج و سایر خدمات پیشگیرانه را ارائه می دهند.
عطایی افزود: مقرر شده پایگاه خدمات اجتماعی را در یكی از مناطق حاشیه نشین شهر زنجان راه اندازی كنیم تا با شناسایی بافت محله، آسیب های موجود ، مهم ترین معضل و معتمدان محله ، با كمك معتمدان و جذب گروه های همیار در راستای كاهش آسیب ها تلاش كنند.
معاون اجتماعی بهزیستی استان زنجان تصریح كرد: بهزیستی به تنهایی نمی تواند برای رفع و كاهش معضلات اجتماعی اقدام كند و موفقیت در این زمینه نیازمند همكاری همه نهادها و مردم است.
باور كنیم ساكنان حاشیه بی گناه اند و ناگزیر از تن دادن به شرایط موجود. آن هم دلشان زندگی ای همراه با جاذبه زندگی كردن می خواهند.آنها هم ترجیح می دهند در شرایطی مطلوب و بدون خاطره مهاجرت و برچسب«حاشیه نشین» زندگی کنند اما حالا خارج از متن ، دنبال یك لقمه نان با كارگری، فروشندگی، دستفروشی و ... زندگی را سر می كنند و گاه در دام های ناخوشایند روزگار گرفتار می شوند.