به گزارش خبرگزاری مهر، احمد نیک گفتار سرپرست هیأت کاوش در شهر تاریخی بلقیس اسفراین بیان کرد که این فصل از کاوش روی تپه منار به منظور روشن شدن ساختارستون دار، بنای آجرفرش و صحن حیاط دارکه احتمال می رود بقایای مسجد باشد متمرکز است.
او با اشاره به همکاری پايگاه ميراث فرهنگي شهر تاريخي بلقيس برای اجرای این پروژه افزود:کاوش های باستان شناختی در این محوطه باستانی برای نخستین بار در سال ۱۳۵۲ انجام شد.
به گفته وی، مدت ها بعد زمانی که حفرکانال های آبرسانی به منظور تامین آب کشاورزی اراضی قصبه اسفراین آغاز شد، در مسیر حفر کانال مسیر لوله های آب باعث تخریب گستردۀ آثار تاریخی شد، این فعالیت باعث شد تا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان شمالی در صدد تعیین حریم شهر تاریخی بلقیس برآمد. به همین منظور گروهی از باستان شناسان مشغول به گمانه زنی در این محوطه برای تعیین حریم شدند که ازمهمترین نتایج این کاوش می توان به مشخص کردن وسعت مجموعه بنا، کشف بقایایی از گورستان، گاهنگاری شارستان و...اشاره کرد.
به گفته این باستان شناس، پس از آن به تدریج با ارائه گزارش گمانه زنی و چاپ مقالاتی درباره تاریخ باستان شناسانۀ این شهر کهن، توجه ها به سوی این مجموعه جلب شد و در سال ۱۳۸۸ مجموعه شهر بلقیس به عنوان پایگاه میراث فرهنگی مصوب شد و فصل دوم کاوش و گمانه زنی های باستانی نیز در همین سال عمدتا در چهارچوب ارگ و اطراف آن انجام شد.
وی گفت: براساس شواهد و یافته های باستان شناختی و همچنین اشاره متون تاریخی قرون ششم و هفتم هجری قمری به وجود ارگ و بارو در اسفراین می توان ساخت ارگ شهر بلقیس را تا دوره سلجوقی یا اندکی پیش از آن به عقب بردو این طور گفت که این مکان در زمان سربداران و صفویه ارگ چندین بار مرمت شده است.
این باستان شناس افزود: نتایج به دست آمده بیانگر آن است که ساختمان ارگ بدون پی بوده و ساخت آن مستقیما از روی زمین آغاز شده است و طبق گمانه های ایجاد شده در داخل ارگ، ارگ بر روی زمینی مسطح و همتراز با زمین های هموار دشت مجاور و بر روی یک پشته خاک طبیعی یا مصنوعی ساخته شده است.
وی در ادامه افزود: فصل سوم اين كاوش ها در تابستان سال ۱۳۸۹ با هدف شناخت فضاها و كاركرد بناها در محدوده تپه منار و بخش هايي كه فعاليت هاي ژئومغناطيس صورت گرفته بود، به انجام رسيد.
نیک گفتار تصریح کرد که اين فصل از كاوش ها در سه بخش پي كاوي و آواربرداري، لايه نگاري و كاوش افقي انجام شد كه شناسايي فضاهاي مهم ترين دوره استقراري شهر تاريخي بلقيس – ايلخاني يكي از اين اهداف بود.
علاوه بر اين، اين فصل از كاوش ها به شناسايي بخش هاي صنعتي شهر از جمله کوره سفالگری و شناخت فضاهاي معماري قرون چهارم و پنجم هجري قمري در قسمت هاي جنوبي تپه منار شد.
به گفته سرپرست هیأت کاوش در شهر بلقیس اسفراین، فصل چهارم اين كاوش ها در تابستان سال ۱۳۹۰ با دو هدف عمده پی کاوی دیوار شارستان و شناخت فضاها در محدوده ارگ بلقیس و شارستان با تاکید بر تپه منار انجام شد.
نیک گفتار گفت که فصل پنجم کاوش شهر تاریخی بلقیس اسفراین نیز در بهار و تابستان سال ۱۳۹۱ با دو هدف عمده پی کاوی دیوار شارستان و شناخت فضاها در محدوده شارستان با تاکید بر تپه منار انجام شد که از مهمترین نتایج و کشفیات آن می توان به کشف دوسازه آبی از نوع آب انبار اشاره کرد که در نوع خود بی نظیرند.
به گفته این باستان شناس، از دیگر یافته ها در این بخش می توان به بقایای فراوانی از شاخ اشاره کرد که این شاخ ها در خارج از فضای ستوندار درکف یک اتاق مربوط به قرون سوم و چهارم کشف شد. طبق شواهد بدست آمده این شاخ ها متعلق به قوچ و میش کوهی است که به صورت منظم قطعه و برش خورده اند که گویای ساخت یک شی هنری یا غیره درتفکر صنعتگر بوده اما به دلیل یافت نشدن وسایل خاص درپیرامون آنها در مورد کاربری واستفاده از آنها اطلاعی حاصل نشد.
سرپرست هیأت کاوش در شهر تاریخی بلقیس اسفراین با بیان اینکه فصل ششم کاوش های باستان شناحتی شهر تاریخی بلقیس اسفراین در تابستان سا ل ۱۳۹۳انجام شد افزود: پاسخ به سوالات مطروحه در باره وجود آثار معماری درون ارگ تاریخی و در صورت وجود تلاش برای تاریخ گذاری و شناخت کاربری فضاها و توسعه دامنه شناخت و آگاهي از ساختارداخلی ارگ باهدف آماده سازی زیرساخت ها برای مرمت اضطراری و تکمیلی در داخل ارگ در چارچوب دو ترانشه در ابعاد مختلف از اهداف این کاوش بود که به انجام رسید.
به گفته وی اولین کشفیات این کاوش نشان از یک سازه داشت که احتمالا با آب، مصالح آجر و شفته آهک و درمواردی قلوه سنگ ساخته شده است که در حفاری های غیر مجاز، بخش های اعظم آن تخریب شده بود و به همین دلیل هیچ اظهار نظری درمورد نوع کاربری آن نشد.
شهر تاریخی اسفراین مشهور به «شهر بلقیس» در ۳ کیلومتری جنوب غرب شهر کنونی اسفراین قرار گرفته است. این شهر اسلامی بالغ بر ۱۸۰ هکتار وسعت دارد و از یک مجموعه آثار شامل بقایای ارگ و خندق پیرامون آن و شارستان شامل: برج و بارو، مقبره شیخ آذری، ویرانه های معروف به منار تپه (مسجد جامع)، کوره سفالگری، آب انبار، بازار، کاروانسرا، بنای معروف به یخدان ها و یک گورستان وسیع در نزدیک دروازه شرقی تشکیل شده است.
براساس اسناد تاریخی این شهر پیش از اسلام، آباد و شکوفا بوده و در سال ۳۱ هجری توسط مسلمانان فتح می شود و طبق یافته های باستان شناختی قدیمی ترین استقرار در این شهر تاریخی که تاکنون شناسایی شده مربوط به اواخردوره ساسانی – صدر اسلام است و زندگی در آن تا پایان دوره صفوی به طور مداوم جریان داشته است و بالاخره این شهردر اواخر دوران طهماسب دوم و ابتداى حكومت نادر يعنى در سال ۱۱۳۱ هـ. ق توسط افغان ها کاملاًويران و در هم کوبیده شد. به نحوی که جایگاه پیشین خود را از دست داداز این زمان كم كم نام افسانه اى بلقيس بر روى خرابه هاى شهرقديمى اسفراین گذاشته شد.
عکس های بیشتر را در بخش گزارش های تصویری سایت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ببینید.