به گزارش خبرنگار مهر، منوچهر گرجی پیش از ظهر دوشنبه در همایش اهمیت فرسایش خاک در دانشکده کشاورزی دانشگاه شاهرود، با بیان اینکه باید دانست با فرسایش خاک چه سرمایه ای از دست می رود، بیان داشت: علی(ع) می فرمایند، کسی که آب و خاک داشته باشد اما از آن خوب استفاده نکند، ضرر کرده است.
وی افزود: اهمیت توجه به فرسایش خاک در روایاتی از این دست بسیار تاکید شده است لیکن مقام رهبری نیز در سخنانی به مناسبت روز محیط زیست بیان کردند، فرسایش خاک از آب مهمتر است همچنین ما مشکل آب داریم اما برای تامین آن راه هایی وجود دارد لذا این راه ها برای تامین خاک از دست رفته وجود ندارند که این مهم نشان دهنده توجه مسئولان به فرسایش خاک است.
فرسایش خاک در ایران نادیده گرفته می شود
رئیس سابق دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در توضیح خدمات خاک به بشر و اهمیت آن برای دنیای امروز، گفت: تولیدات غذایی، مواد اولیه برای تولید پوشاک، خوراک، نیازمندی های امروزی، ذخیره مواد، کشاورزی، گازهای جو زمین، تعادل در دمای زمین و رطوبت، ذخیره آب های زیر زمینی، حمایت از زیست بوم ها و تنواع زیستی تنها گوشه ای خدمات و اهمیت خاک در زندگی بشر هستند.
گرجی خاطرنشان کرد: خاک می تواند در دفع گازهای گلخانه ای مضر، مدیریت فاضلاب ها، پسماند های طبیعی و مصنوعی، پرورش گیاهان متنوع و خواص آنها و همچنین اطلاعات ارزشمند برای دانشمندان نقش مهمی ایفا کند اما متاسفانه خاک، مقوله ای فراموش شده است.
وی ادامه داد: در بسیاری از کشورهای جهان مانند هلند و کشورهای حوزه خلیج فارس برای کشاورزی، خاک از دیگر کشورها وارد می شود اما در کشورمان اهمیت به این منبع عظیم خداددی نادیده گرفته می شود.
تقدیم لایحه قوانین حفاظت از خاک توسط دولت به مجلس
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران درباره علل و عوامل فرسایش خاک در کشور، گفت: تخریب و تغییر کاربری بسیاری از زمین های کشاورزی مخصوصا در شمال ایران، فرسایش آبی و بادی خاک، شوره زار شدن زمین های کشاورزی بر اثر خشکسالی، بهره برداری از ذخایر و معادن و طرح های عمرانی مانند جاده سازی، تردد بی رویه بر روی خاک و چرای بی رویه دام ها و ... از جمله مهترین موارد فرسایش خاک هستند
گرجی با بیان اینکه در دنیا قوانین سختی نسبت به بهره برداری از خاک وجود دارد، ابراز داشت: بسیاری از کشورهای جهان قوانین سخت تری برای حفاظت از محیط زیست، مراتع و فرسایش خاک تصویب کرده اند و برخی از آنها حتی تردد بر روی زمین ها را مدیریت کرده اند.
وی افزود: هم اکنون در کشور ما بادهای ۱۲۰روزه سیستان و بلوچستان باعث طوفان خاک و بیماری های چشمی تنفسی می شود اما نکته قابل توجه و امیدوار کننده در این بین تقدیم لایحه قوانین حفاظت از خاک توسط رئیس دولت یازدهم به مجلس شورای اسلامی است که پس از تصویب می تواند امیدوار بود تا جلوی بسیاری از سوء استفاده ها از خاک گرفته شود.
آثار سوء فرسایش خاک بر زندگی بشر
رئیس انجمن خاک ایران در توضیح پیامدهای فرسایش خاک، گفت: کاهش سرانه اراضی کشاورزی و تهیه منابع غذایی، هدر رفت آب و خاک که سرمایه های کشور هستند، کاهش تولیدات، افزایش آفات مضر، افزایش حوادق غیر مترقبه مانند سیل، تولید رسوبات و آلودگی ها در منابع آبی و زمینی، تهیدید فعالیت جانداران، شیوع بیماری های مختلف، افزایش گازهای گلخانه ای و از بین رفتن زیست کره ها از جمله مهترین آثار سوء فرسایش خاک است.
گرجی بیان داشت: درباره کاهش سهم و سرانه اراضی کشاورزی این نکته قابل توجه است که در فاصله سی ساله بین دهه۶۰ تا ۹۰میلادی بیش از ۳۰درصد از اراضی کشاورزی نابود شده اند.
وی افزود: همچنین سرانه اراضی کشاورزی در ابتدای قرن بیستم، برای هر نفر یک هکتار بوده است حال آنکه این سرانه در سال۹۰میلادی، ۰.۲۷ هکتار و در سال ۲۰۵۰، این میزان به کمتر از ۰.۱۵هکتار خواهد رسید نکته قابل توجه در این بین این است که بر اساس اعلام فائو سازمان جهانی کشاورزی، کشورهایی که سرانه کمتر از ۰.۱۲ هکتار اراضی کشاورزی برای هر نفر دارا هستند، با فاجعه روبرو خواهند شد.
۹۰میلیون هکتار از اراضی ایران فاقد خاک مطلوب هستند
این کارشناس خاک درباره اتلاف اراضی کشاورزی و سرانه این زمین ها به نسبت جمعیت در ایران، گفت: ایران ۱۶۵میلیون هکتار وسعت دارد اما این تصور که برخی مسئولان می اندیشند با وجود این حجم بالای زمین مشکلی برای خاک نداریم، اشتباه است چرا که ۹۰میلیون هکتار از اراضی ایران فاقد خاک مطلوب هستند.
گرجی با بیان اینکه تنها ۷۵میلیون هکتار زمین دارای خاک در کشور وجود دارد، بیان داشت: از این میزان تنها ۱۸.۵میلیون هکتار تحت کاربری کشاورزی قرار گرفته اند و البته همه اراضی موجود در کشور نیز مساعد برای کشاورزی نبوده و ۶۰ درصد از اراضی کشاورزی ایران تحت کشت دیم هستند.
وی ادامه داد: در کنار این آمار و ارقام باید بدانیم تنها هفت درصد از ۱۸.۵میلیون هکتار اراضی کشاورزی ایران، دارای خاک مرغوب و کلاس الف، به این معنا که هیچ محدودیتی از قبیل سیب، تامین آب، حاصلخیزی و .. را ندارند، هستند.
بسیاری از اراضی مساعد کشور از بین رفته اند
رئیس سابق دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران با بیان اینکه در ۵۰ سال اخیر ۲۰۰ هزار هکتار از اراضی حاصلخیز ایران به مناطق مسکونی تبدیل شده اند، کفت: باعث تاسف است که بگوئیم این حجم زمین تغییر کاربری داده شده عمدتا در حومه شهرها و دقیقا در همان هفت درصد اراضی درجه یک و حاصلخیز کشور قرار گرفته اند.
گرجی ادامه داد: ما خودمان با دست های خودمان زمین های درجه الف مان را نابود می کنیم و به جای آن مراکز مسکونی می سازیم لذا اگر بدانیم برای هر سانتی متر مکعب از خاک فرسوده شده، می بایست ۲۰۰ تا ۳۰۰ سال زمان صرف بازیافت و بازسازی کرد، هرگز فرسودگی خاک و تغییر کاربری اراضی را دست کم نخواهیم گرفت.
وی افزود: متاسفانه مسئولان ما با خود فکر می کنند که در کشور خاک فراوان است اما باید گفت اگر اراضی درجه الف خود را از دست بدهیم می بایست بر روی خاک های درجه دو تا هشت کشاورزی کنیم و این امر سبب مصرف چند برابر آب، کود، انرژی، نیروی انسانی، کاهش راندمان، کاهش محصولات، کاهش کیفیت تولید و ... می شود.
۲ میلیارد تن خاک طی سال در کشورمان فرسوده می شوند
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه دو میلیارد تن خاک در سال، تنها در کشورمان فرسوده می شوند، گفت: در این باره رتبه نخست جهان را در اختیار داریم
گرجی، درباره ضررهای مالی این فرسایش خاک برای کشور، بیان داشت: طی تحقیقاتی در آمریکا، مشخص شده است که برای ترمیم هر هکتار خاک به ۲۸دلار بودجه نیازمند هستیم لیکن با حسابی اجمالی می توان دریافت که ایران سالانه ۵۶ میلیارد دلار از طریق فرسایش خاک متضرر می شود حال آنکه این میزان درست پنج برابر کل بودجه عمرانی مملکت است.
وی افزود: نکته عجیب در این بین این است که دولتمردان با وجود این حجم ضررهای مالی چگونه در قبال آن سکوت می کنند.
خلاء های قانونی درباره سوء استفاده از خاک وجود دارد
استاد پیشکسوت علوم خاک ایران نیز در ادامه این همایش، با طرح پرسشی که درباره فرسایش خاک چه باید کرد، گفت: باید میزان فرسایش در خاک سنجیده شود تا بتوان استانداردی برای تعیین میزان و سرعت فرسایش بدست آورد.
محمد بای بوردی همچنین ابراز داشت: ابداع مدل های اندازه گیری و یا بومی سازی مدل های خارجی فرسایش سنجی، استقرار سامانه های خاک ورزی حفاظتی، کاهش چرای بی رویه، تکمیل شبکه رسوب سنجی و اندازه گیری فرسایش خاک، گسترش سامانه های بادشکن برای جلوگیری از فرسایش باد از جمله اقدامات کاهش فرسایش هستند.
وی افزود: در کنار این موارد، توسعه فناوری های ملزوم، رفع خلاء های قانونی برای جلوگیری از سوء استفاده و امور فرهنگی می تواند راهگشا باشد.
وجود خلاء های قانونی برای جلوگیری از سوء استفاده از خاک در کشور
مولف اغلب کتاب های مرجع دوره کارشناسی مهندسی کشاورزی کشور، درباره خلاء های قانونی موجود برای جلوگیری از سوء استفاده از خاک در کشور، گفت: در کشور ما زمین خرید و فروش می شود و برای آن پروانه، مجوزهای گوناگون، ماده ۱۰۰ و ... صادر می شود در حالی که خاک ارزشی در قانون ندارد و مشاع است.
بای بوردی بیان داشت: متاسفانه در کشور ما، برخی افراد هر بلایی می خواهند بر سر خاک می آورند اما وجود خلاء های قانونی نمی تواند جلوی آنها را بگیرد.
وی ادامه داد: خوشبختانه در دولت جدید لایحه قوانین مربوط به حفاظت از منابع خاکی به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده است اما این مهم می بایست سالیان پیش و قبل از تقسیم اراضی شمال کشور و تغییر کاربری آنها به مسکونی و تجاری صورت می پذیرفت.
فرسایش خاک در ایران سه برابر قاره آسیا
یک استاد دانشگاه سمنان نیز در این نشست و در تعریف خاک، گفت: خاک سیستمی پویا و پیچیده است که ارزش آن برای انسان بر هیچکس پوشیده نیست.
سید محمد موسوی درباره عوامل فرسایش خاک، بیان داشت: فرسایش خاک از جایی شروع شد که بشر برای کشاورزی، تقاضای خود را افزایش داد لیکن جنگل ها، مراتع، اراضی و سواحل تبدیل به مزارع شدند و در نهایت آنچه که این مهم برای بشر به دنبال آورد، فرسایش خاک در طول تاریخ بود.
وی افزود: بر پایه آمار و ارقام، نرخ سالانه فرسایش خاک در ایران، ۲۳تن در هر هکتار است که این امر بیش از سه برابر میانگین فرسایش در قاره آسیا، باوجود بیابان های عربستان و باران های سیل آسای جنوب شرق آسیا است.
این کارشناس خاک، فرسایش را تنها متلعق به ایران ندانسته و گفت: فرسایش خاک امری جهانی است و تنها سرعت و حجم آن در ایران بیشتر از سایر کشورها است.
موسوی تاکید کرد: خاک فرسوده شده معمولا پشت سدها، کف رودخانه ها و در لایه های اراضی می ایستد و این مهم باعث بروز مشکلاتی برای همه کشورهای جهان می شود.
وی در خاتمه افزود: یکی از این مشکلات بروز سیل است که در این باره باید گفت در کشورمان و در برهه زمانی چهل ساله یکهزار و ۸۹۰مورد سیل گزارش شده که ۵۳۰ مورد آن تنها در ده ساله اخیر رخ داده است که بین این حجم بالای سیل و فرسایش شدید خاک رابطه ای معنی دار وجود دارد .