این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، حنگ، نابودی زمین های کشاورزی ، به زیر آب رفتن روستاهای اطراف سدهای ساخته شده در خوزستان و بیکاری در اغلب شهرهای استان باعث رواج یافتن حاشیه نشینی در استان خوزستان شده است به گونه ای که هم اکنون این استان دومین استان حاشیه نشین کشور به شمار می رود.
بررسی شرایط زندگی در منبع آب به عنوان محله ای از سایر مناطق شهرستان اهواز که با درد و رنج حاشیه نشینی دست و پنجه نر می کنند می تواند شرایط سخت زندگی در این مناطق را به خوبی نشان دهد. شرایط سختی و کمترین امکانات و شرایط رفاهی از دردهایی است که اهالی این مناطق با آن دست و پنجه نرم می کنند.
محله منبع آب همسایه حصیرآباد از محلات کارگرنشین اهواز است. خیابان اصلی منبع آب، شهید کریم باوی نام دارد. کوی منبع آب که از اولین اجتماعات حاشیه نشینی در اهواز به شمار می‌آید، در حوزه استحفاظی منطقه هفت شهرداری و در شرق اهواز واقع است. این محله در سال ۱۳۸۸ دارای وسعتی بیش از ۷۵۰ هزار متر مربع و جمعیتی معادل ۲۲ هزار نفر بود. این محله هم اکنون با مسائل متعدد کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی مواجه است که می توان به ساخت و سازهای غیر مجاز، نداشتن پروانه ساخت و سند قانونی، نارسایی خدمات شهری، آلودگی زیست محیطی، بیکاری، اشتغال کاذب و مواردی از آن دست در منطقه اشاره کرد.
کوی منبع آب، چه از لحاظ قدمت و چه از لحاظ وسعت و جمعیت از بزرگترین محله های اسکان غیر رسمی اهواز به شمار می آید که در قلب شهر قرار دارد. در سال ۱۳۵۶ به دستور دکتر شیرانی، شهردار اهواز، این ناحیه را که در آن زمان کوه بود، صاف کردند و به نمایندگی تعاونی مسکن به هریک از کارگران شهرداری ۱۶۰ متر مربع زمین تعلق گرفت و در سال ۱۳۵۷ به آنها تحویل داده شد. بعدها دیگر ساکنان که اکثرشان را مهاجران تشکیل می دادند به صورت بی ضابطه و غیررسمی به تسطیح کوه پرداختند و خانه هاشان را در آنجا بنا کردند که این روند همچنان ادامه دارد.
در منطقه منبع آب در زمینه آبهای سطحی مشکلی وجود ندارد ولی از اطراف این مناطق که دارای شیب هستند، آبها را به سمت پایین هدایت می شوند و به این ترتیب مناطق پائین دست با مشکل روبرو هستند.
در منطقه منبع آب قسمتی به نام خانه های سازمانی وجود دارد که این خانه ها در ارتفاع ساخته شده و دارای سربالایی های بسیار تیزی هستند. مردم برای اینکه از خیابان های اصلی به سمت این منازل بروند باید از پله های آهنی رابط بین خیابان اصلی و خیابان های سازمانی استفاده کنند. این پله ها به دلیل گرمای بیش از حد اهواز و دمای بالایی که در فصل تابستان و حتی بهار بر شهر حاکم است بسیار داغ شده و مانند تازیانه ای بر دستان این افراد می نشیند.
سربالایی های این خیابان ها بسیار نفسگیر بوده و برخی از خیابان ها برای تردد راحت تر مردم پله های سنگی را بعد از آن پله های رابط آهنی ساخته اند.
نبود آب در منبع آب
امیری یکی از اهالی این منطقه در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: بیشترین روزهای سال، شب آب منزل قطع شده و تا صبح وصل نمی شود. حتی برای دو روز و یا بیشتر به صورت کامل قطع می شود. وقتی با شماره ۱۲۲ تماس گرفته و از کارشناسان علت را جویا می شویم اعلام می کنند که در حال تعمیرات هستند و قاعدتا نباید آب به صورت کامل قطع باشد و تنها باید با افت فشار روبرو شوید.
وی می افزاید: آب نه تنها برای ما بلکه برای هر انسانی مایه حیات است. وقتی از دوستان و آشنایانی که در سایر مناطق اهواز زندگی می کنند میزان قطع و وصلی آب منزلشان را می پرسیم بسیار کمتر بوده و حتی به مراتب شاهد قطعی هم نیستند.
امیری ادامه می دهد: نمی دانم علت قطعی های مکرر آب منازل این منطقه چیست؟ اما تنها درخواستی که از مسئولان دارم این است که متوجه وضعیت بد زندگی اهالی این منطقه شده و بدانند که با هر بار قطعی آب، باید نسبت به خرید آب معدنی برای استفاده در کارهای روزمره و معمولی اقدام کنیم.
معتادان مزاحم یکی از مشکلات اصلی خانواده ها
خانمی از اهالی این منطقه در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: ما حتی جرات نداریم فرزندان کوچک خود را در خانه تنها بگذاریم زیرا در این منطقه افراد معتادی فراوانی پرسه می زنند. هرگاه با پلیس تماس می گیریم فتیم نسبت به جمع آوری این معتادان اقدام می کنند اما مسئله مهمتر این است که بعد از چند ساعت دوباره آزاد می شوند.
وی می افزاید: مشکل جوانان این منطقه اشتغال یا هر چیز دیگری که هست باید حل شود تا خانواده های مختلفی که در منطقه زندگی می کنند حداقل برای بیرون رفتن از خانه های خود دغدغه و ترسی نداشته باشند.
کودکان شاد مشغول بازی در آب های فاضلاب
وقتی سری به کوچه پس کوچه ها و خیابان های مختلف منطقه منبع آب می زنیم بیشترین چیزی که نظرمان را جلب می کند، بازی کودکان بسیار زیاد با هم در این خیابان ها و کوچه ها است. این کودکان معصوم غرق در شادی های خود مشغول بازی در آب های فاضلاب می شوند.
متاسفانه در بیشترین نقاط این منطقه شاهد سرریز فاضلاب هایی هستیم که خانواده ها نیز به بازی کودکان خود در میان این فاضلاب ها بی توجه هستند. با هر زنی که در این منطقه صحبت می شود از سرریز فاضلاب و یا آسفالت نامناسب و دست اندازهای مختلف محله شکایت می کند.
یکی از جوانان این منطقه در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: ما جوانان نیاز به شادی و سر زندگی داریم. متاسفانه ظاهر منطقه منبع آب چندان چنگی به دل نزده و باعث رنجش خاطر ما می شود. در این منطقه فاصله طبقاتی با سایر مناطق به راحتی به چشم می خورد. اصلا روی این را نداریم که به دوستان خود که در سایر مناطق زندگی می کنند بگوئیم تا به ما سری زده و آنها را مهمان خانه و محله خود کنیم.
علی پور ادامه می دهد: خیلی دوست داریم که با جوانان هم سن و سال خود به تفریح در پارک های سطح شهر پرداخته و در اواسط شب به خانه های خود برگردیم اما اگر وسیله نقلیه ای از خود نداشته باشیم باید فکر چنین شادی هایی را از سر بیرون کنیم. چون اگر بخواهیم با آژانسی به خانه برگردیم یا باید هزینه اضافی را پرداخت کنیم و یا اینکه شادی به دست آورده آن شب را با غرغرهای راننده به علت وضعیت نامناسب آسفالت و دست اندازهای فراوان به باد دهیم.
ترس دختران برای بیرون ماندن از خانه در تاریکی شب
یکی از دختران جوان این منطقه در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: اگر برای کاری به بازار رفته و یا جای دیگری کاری داشته باشم باید حتما قبل از تاریک شدن هوا به خانه برگردم. وضعیت روشنایی این منطقه اصلا مناسب نبوده و دختران باید در روشنایی روز به خانه های خود برگردند.
شادمانی می افزاید: دختران جوان این منطقه هیچ محلی برای شادی خود نداشته و اغلب مجبور هستند در خانه بمانند. البته بسیاری از دختران نیز به خاطر وضعیت بد اقتصادی خانواده های خود مجبور به کار در مرکز شهر هستند و در این شرایط نیز به دلیل تایم کاری مراکز فروش تا به خانه های خود برگردند ساعت از ۹ و نیم شب هم گذشته است.
وی عنوان می کند: تقاضایی که از مسئولان داریم این است که به فریاد جوانان منطقه برسند و فکری به حال آنها کنند. شاید اگر جوانان مشغول به کار بوده و یا با روشنگری مشاوران به تحصیلات خود ادامه می دادند هرگز در خیابان ها کنار یکدیگر وقت خود را تلف نمی کردند.
مصرف بالای قلیان
یکی از پدران این منطقه در گفتگو با خبرنگار مهر از ترس بیشتر پدران از رواج بیش از حد مصرف قلیان میان فرزندانشان می گوید: متاسفانه اکثر پسران این منطقه نسبت به استعمال قلیان علاقه فراوانی داشته و هر کدام از آنها یک یا حتی بیشتر از دو قلیان دارند. روزها و گاها نیز شب ها تا صبح به جای آینده نگری برای خود جلوی در خانه ها دوره نشسته و نسبت به استعمال قلیان اقدام می کنند.
علی علوی می افزاید: همه ما به این مسئله که استعمال دخانیات از هر نوعی که باشد مضر است واقف هستیم اما باید فریاد زد و گفت گوش شنوایی برای این حرف ها نیست. فرزندان ما حتی اگر هم در حال تحصیل در مقطع دبیرستان و یا در سطح دانشگاه باشند باز هم قلیان می کشند. تفریح سالم آنها در حال حاضر قلیان است و من از این مسئله بسیار می ترسم چون استعمال هر نوعی از دخانیات فرزندانمان را برای امتحان سایر دخانیات بی مهابا تر می کند.
مادران آینده سازان کشور دوره نشین خیابان های مختلف
فریده عشوری یکی از زنان این منطقه در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: زنان محله بیشتر وقت خود را مقابل در منازل به دوره نشینی و صحبت با یکدیگر می پردازند. نمی دانم چرا وضعیت اشتغال خانگی در اهواز تا این حد ضعیف است در صورتی که در استان هایی مانند اصفهان چنین وضعیتی به چشم نمی خورد.
وی عنوان می کند: اگر سری به شهر اصفهان و یا حتی روستاهای تابع آن بزنید متوجه می شوید که زنان ساکن در این شهر در خانه به پاک کردن حبوبات، گذاشتن سی دی در پاکت های مختلف محصولات چای و غیره، مغز کردن پسته و فندق و بسیاری از کارهای دیگر می پردازند.
عشوری تصریح می کند: در این منطقه زنان به خاطر اینکه شغل خانگی نداشته و یا به هر دلیلی مانند سواد پائین، نمی توانند در بیرون از خانه مشغول به کار باشند، مجبور به هم نشینی جلوی در خانه های خود هستند.
وی تصریح می کند: خیلی از مادران این منطقه دوست دارند که در ارتباط با مسائل مختلف اجتماعی و یا حتی درسی به فرزندان خود کمک کنند اما به دلیل سطح سواد پائینشان قادر به انجام این گونه امور نیستند. وضعیت اقتصادی خانواده های ساکن در این منطقه چندان مناسب نیست و زنان باید با انجام مشاغل خانگی بازوی اقتصادی مردان خود باشند اما شرایط این مشاغل اصلا برای ما فراهم نیست.
ایستگاه اتوبوس اما بدون توقف اتوبوس
وقتی به آخرین راستای خیابان های اصلی منبع آب سری بزنید یک تابلوی ایستگاه اتوبوسی می بینید که هرگز توقف اتوبوس را به چشم خود ندیده است. آخرین ایستگاه اتوبوس های منبع آب روبروی بانک صادرات این منطقه است و با تابلوی واقعی آخرین ایستگاه منطقه چند خیابانی فاصله دارد.
حتی اگر اتوبوس در آخرین ایستگاه واقعی خود توقف کند باز هم مردمی که در انتهای این منطقه زندگی می کنند باید فاصله زیادی را تا خانه های خود پیاده روی کنند حالا چه رسد به اینکه اتوبوس نیز چند خیابان قبل از ایستگاه واقعی خود توقف کند.
یک بانک برای اهالی منطقه
منطقه منبع آب یکی از پرجمعیت ترین مناطق شهری است که معمولا هر خانواده نیز تعداد فرزندان زیادی دارد. این منطقه از وجود بانک ملی، ملت و بسیاری دیگر از بانک های دولتی و یا حتی خصوصی محروم است.
تابلوی بانک صادرات تنها بانکی است که در منطقه منبع آب به چشم می خورد. همه مردم این منطقه باید برای انجام امور بانکی و مالی خود ساعت ها در بانک یا جلوی عابر بانک منتظر بمانند تا نوبت به آنها برسد.
خانه هایی در دل کوه
مریم ابریشم کار عضو شورای شهر اهواز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار می کند: مسائلی که کوی منبع آب اهواز دارد بسیار عدیده بوده و متاسفانه چنین مشکلاتی در بسیاری از مناطق شهرداری منطقه هفت اهواز به چشم می خورد. خانه های منبع آب از نظر جو ساختمانی اصلا مناسب نبوده و امنیت کافی را ندارد.
وی افزود: خانه هایی که در دل کوه و در این منطقه ساخته شده اند هر لحظه ممکن است که با ریزش کوه از بین رفته و این مسئله نشان دهنده این است که جان شهروندان ما در این منطقه در خطر است.
عضو شورای شهر اهواز تصریح کرد: منطقه منبع آب دارای جمعیت بسیار بالایی است که تعداد اتوبوس های استفاده شده در آن کفاف جمعیت را ندارد. به هر حال شهروندان ممکن است وسیله نقلیه شخصی نداشته و به این نوع سرویس دهی حمل و نقل عمومی که از وظایف مسئولان است نیازمند باشند.
ابریشم کار بیان کرد: تعداد مراکز بهداشتی موجود در این منطقه نسبت به جمعیت بسیار کم است. همچنین فضاهای آموزشی، ورزشی، تفریحی و به صورت کلی زیرساخت های شهری و حتی عبور و مرور منطقه در حدی نیستند که شهروندان در این منطقه راحت باشند.
وی با تاکید بر اینکه شهروندان این منطقه به حداقل ها نیز راضی هستند، عنوان کرد: متاسفانه به دلیل اعتبارات کم شهرداری منطقه هفت نمی توانیم کارهای لازم را انجام داده و اکثرا از شهرداری مرکز به آنها کمک می شود اما باز هم کمبود دارند.
تراکم جمعیت بالا
عضو شورای شهر اهواز یادآور شد: تراکم جمعیت در منطقه منبع آب دو یا حتی سه برابر منطقه های دیگر است. بارها از این منطقه بازدید داشته و راهکارهایی نیز ارائه شده است ولی از نظر اعتبارات بسیار مشکل داریم. البته با شهردار صحبت شده و مقرر شد تا پایان سال از شهرداری مرکزی اعتباراتی را به این منطقه اختصاص دهند.
ابریشم کار تاکید کرد: مردم در این منطقه نیز باید برای پیشرفت و آسایش خود با شهرداری همکاری لازم را داشته باشند. به عنوان مثال اکثر خانه های این منطقه فاقد سند بوده و یا اینکه عوارضی پرداخت نمی کنند. البته منظور از همکاری با شهرداری در زمینه نگهداری از امکانات اختصاص داده شده به منطقه است.
وی ادامه داد: برخی از مواقع شیشه ها و صندلی های به کار برده در ایستگاه های عمومی اتوبوس که در منبع آب استفاده شده شکسته می شوند. گاها مشاهده می شود که کولرهای این ایستگاه ها را نیز برده اند بنابراین شهروندان باید در نگهداری از حداقل هایی که شهرداری به آنها اختصاص می دهند همکاری بیشتری داشته باشند.
عضو شورای شهر اهواز بیان کرد: راه اندازی ایستگاه اتوبوس، فضای سبز و ست های ورزشی هزینه های بالایی برای شهرداری در پی دارد ولی در این منطقه به خوبی از چنین امکاناتی نگهداری نمی شود.
ابریشم کار در پاسخ به این سئوال که چرا اتوبوس های عمومی تا آخرین ایستگاه موجود در منطقه نرفته و یا اینکه سطل زباله های منطقه کافی نیستند، گفت: پیمانکار شهرداری بر اساس فضا و جمعیتی که بر عهده می گیرد وظیفه دارد تا بحث جمع آوری زباله ها را پیگیری کند. مسئله اتوبوس ها را نیز حتما پیگیری می کنم ولی مردم باید به این نکته توجه داشته باشند که شورای شهر رابط بین شهرداری و مردم است بنابراین باید مشکلات مناطق خود را به شورا اطلاع دهند تا نسبت به رفع آنها اقدام کنیم.
به گزارش خبرنگار مهر، وضع زندگی در سایر مناطق حاشیه نشین شهر اهواز و برخی شهرهای بزرگ استان خوزستان نیز شرایط بهتری نسبت به منبع آب ندارد به همین دلیل باید یک عظم ملی و استانی برای حل مشکلات مردم ساکن در این مناطق اتخاذ شود.