ويژگيهاي ساختاري كعبه
كعبه بنايي مكعبي شكل است و واژه كعبه نيز در زبان عربي از مشتقات كلمه مكعب است. بناي كعبه از سنگهاي سياه و سختي ساخته شده كه با كنار زدن پرده از روي آن، كاملاً آشكار است. اين سنگها كه از زمان بناي كعبه از سال 1040 قمري تا به امروز بر جاي مانده، از كوه هاي مكه به ويژه جبل الكعبه در محله شُبَيكه گرفته شده است. سنگها اندازه هاي مختلف دارند، به طوري كه بزرگترين آنها با طول و عرض و ارتفاع 190، 50 و 28 سانتيمتر و كوچكترين آنها با طول و عرض 50 و 40 سانتيمتر است.
چهار زاويه كعبه به چهار "ركن" شهرت دارد. هر گاه واژه ركن بدون پسوند به كار رود، مقصود از آن ركني است كه حجرالاسود در آن است. مسير طواف، از ركن حجرالاسود آغاز مي شود، سپس به ركن عراقي مي رسد، پس از آن به ركن شامي و سپس به ركن يماني و آنگاه باز به ركن حجرالاسود مي رسد .
طول ضلع در كعبه؛ يعني از ركن اسود تا ركن عراقي 68/11 متر؛ طول ركن عراقي تا شامي، طرفي كه حجراسماعيل در آن قرار دارد 90/9 متر؛ طول ركن شامي تا ركن يماني 04/12 متر؛ طول ركن يماني تا ركن اسود 18/10 متر.
از ميان اين چهار ركن، فضيلت ركن يماني و ركن اسود از دو ركن ديگر بيشتر است، چنان كه روايات زيادي از شيعه و سني درباره فضيلت و اهميت اين دو ركن نقل شده است. در روايتي از امام باقر(ع) نقل شده است كه فرمود:" رسول خدا دو ركن يماني و اسود را لمس مي كرد و آنها را مي بوسيد و صورتش را بر آنها مي نهاد."
در روايتي ديگر از امام صادق(ع) آمده است كه " ركن يماني دري از درهاي بهشت است و از روزي كه گشوده شده، بسته نشده است." همچنين ركن يماني از بخشهايي است كه دعا در آنجا به اجابت مي رسد.
به نقل از رسول خدا(ص) آمده است كه فرمود:" مسح حجرالاسود و ركن يماني، گناهان انسان را پاك مي كند."
محلي كه براي فاطمه بنت اس(س) شكافته شد تا به درون كعبه رود و فرزندش علي بن ابي طالب را به دنيا آورد، در كنار ركن يماني بوده است.
پايه هاي آن نيز از سرب مذاب و مستحكم و استوار ساخته شده است. پيش از بناي قريش، كعبه دو در داشته است يكي در ناحيه شرقي- محل در فعلي و ديگري در ناحيه غربي، كه از يكي وارد و از ديگري خارج مي شده اند، اما قريش تنها در ناحيه شرقي آن دري نصب كرد. بعدها ابن زبير در ديگر را گشود كه به وسيله حجاج بسته شد و اكنون همان يك در باقي مانده است. اين در تا به حال چندين بارعوض شده است و آخرين بار در سال 1398 قمري به دستور خالد بن عبدالعزيز در جديدي ساخته و نصب شده است. ساختمان كعبه نيز از سال 1040 تا قرن اخير تعمير نشده بود، ولي در سال 1377 قمري و سپس 1417 تعميراتي درآن صورت گرفت.
سقف كعبه به صورت دو سقفي است و با سه پايه چوبي كه در ميانه آن در يك رديف قرار گرفته، نگهداري مي شود اطراف آن سنگهاي مرمر نصب شده و در كنار آن پلكاني قرار دارد كه براي رسيدن به سقف بالايي تعبيه شده است.
حجرالاسود
حجرالاسود بر ديوار كعبه در ارتفاع 5/1 متري زمين قرار دارد. لمس كردن و بوسيدن آن سفارش شده و در نقلها آمده است كه رسول الله (ص) مقيد به لمس كردن بوسيدن آن بوده است. حجرالاسود آغاز و پايان طواف بوده و برابر آن سنگ سياهي روي زمين( تا انتهاي مسجد) كشيده شده است. به علاوه ، چراغي سبز رنگ بر ديوار مسجد برابر حجرالاسود نصب شده تا راهنماي طواف كنندگان باشد.
ملتزم
قسمتي از ديوار و پايين ديوار كعبه را، كه در يك سوي آن حجرالاسود و در سوي ديگر آن باب كعبه قرار دارد، " ملتزم" مي نامند. اين محل را از آن روي ملتزم مي نامند كه مردم در آن قسمت مي ايستند و به ديوار ملتزم شده، مي چسبند و دعا مي خوانند.
در روايتي آمده است كه رسول خدا(ص) صورت و دست هاي خود را روي اين قسمت از ديوار قرار مي داد. همچنين، از رسول خدا (ص) نقل شده است كه فرمود: ملتزم، محلي است كه دعا در آنجا پذيرفته مي شود و بنده اي نيست كه در آنجا خدا را بخواند و خداوند دعايش را اجابت نكند. يكي از كارهايي كه در اين مكان انجام مي شود، آن است كه بنده دست را بر ديوار اين بخش گذاشته و به گناهان خود اعتراف كند.
مستجار
مقابل ملتزم، در سوي ديگر كعبه، ديوار كنار ركن يماني را " مستجار" مي نامند. "جار" به معناي همسايه و " مستجار" به معناي پناه بردن به همجوار و به صورت كلي تر " پناه بردن" است.
زماني كه خانه كعبه دو در داشت، در ديگر آن در كنار مستجار بود كه مسدود شد. اينجا نيز از مكانهاي استجابت دعا و محلي است كه مردم به آنجا پناهنده مي شوند. به همين دليل به آانجا مستجار گفته مي شود. محل ورود فاطمه بنت اسد (س) در كعبه، براي تولد امام علي(ع) همين بخش از ديوار كعبه بوده است.
حطيم
از مكان هاي محترم در مسجدالحرام، در كنار كعبه، حطيم است و مردم در اين قسمت براي دعا جمع مي شوند و به يكديگر فشار مي آورند. درباره اين كه اين كه آيا حطيم تنها همان محدوده كنار حجرالاسود و باب كعبه را شامل مي شود يا وسعت بيشتري دارد، اختلاف نظر وجود دارد. در روايتي از امام صادق (ع)، تنها همين موضع را حطيم مي نامند. چنان كه شيخ صدوق نيز آورده است كه حطيم فاصله ميان در كعبه و حجرالاسود را گويند، جايي كه خداوند توبه آدم را پذيرفت.
نظافت كعبه
ساختمان كعبه دوبار در سال نظافت طي مراسمي نظافت مي شود. اين مراسم به طور تقريبي 15 روز پيش از آغاز ماه رمضان و 15 روز پيش از آغاز مراسم حج صورت مي گيرد. كليد كعبه توسط قبيله بين شيبة عربستان نگهداري مي شود و اعضاي اين قبيله به مناسبت پاكيزه سازي كعبه از بازديدكنندگان استقبال مي كنند. تعداد اندكي از اشخاص عالي مرتبه و ديپلماتيهاي سياسي نيز براي شركت در اين مراسم دعوت مي شوند. فرماندار مكه هدايت ميهمانها را كه به وسيله يك جاروي ساده بناي كعبه را تميز مي كنند برعهده دارد.
تاريخ كعبه
بر اساس قرآن كريم، كعبه توسط حضرت ابراهيم (ع) و پسر وي حضرت اسماعيل (ع) ساخته شد. در زمان حضرت محمد (ص) قبليه قريش متصدي كعبه بود كه در آن زمان معبد بتهاي قبايل عربي محسوب مي شود. عربهاي باديه نشين و ساكنان ديگر شهرها هر ساله براي نيايش و داد و ستد به شهر مكه سفر مي كردند. قرآن مكه را به عنوان وادي لم يزرع توصيف كرده است كه زندگي در آن دشوار و منابع اندك بود. در حقيقت شواهد نشان مي دهد كه مكه مركز تجارت ملي و نيايش بوده است.
زماني كه پيامبر اسلام به عنوان فاتح از شهر مدينه به مكه بازگشت، كعبه به مكان نيايش مسلمانان تبديل شد و زيارت سالانه حج به عنوان يكي از فرايض اصلي مسلمانان شكل گرفت.