به گزارش خبرنگار مهر، امروزه خطر نابودی تالابها و آلودگی آب‌های ساحلی همانند بحران تخریب لایه ازن، نابودی جنگل‌ها و انقراض بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی به یكی دیگر از بحران‌های زیست‌محیطی جهان تبدیل شده است.
در همین زمینه پایداری روند تخریب تالابها وجه اشتراك تمام كشورهای جهان است و بهره‌برداری های مكرر، غیر آگاهانه و بیش از حد و حصر از منابع طبیعی از مهمترین عوامل تخریب به شمار می روند.
گزارش مقدماتی ارایه شده از وضعیت تالابهای کشور دل نگرانی‌های درخور توجهی را از وضعیت آینده تالابهای كشور به وجود آورده است. از جمله تالاب های کشور تالاب های حوضه آب ریز دریای خزر است که بیشتر بر اثر مقاصد کشاورزی، ساخت و ساز ها و دفن زباله بخصوص در حوزه آبریز نابود شده است.
آلودگی رودخانه‌ها و جریانات آبی در مسیر خود به وسیله فاضلاب‌های شهری، كشاورزی و صنعتی در نهایت موجب آلودگی تالاب می‌شوند. بخشی از این آلودگی‌ها از جمله فاضلاب های شهری در درازمدت و طی یك سری واكنش‌های شیمیایی از بین می‌رود، لیكن مسمومیت ناشی از مابقی فاضلاب‌ها حیات آبزیان، پرندگان، حیات وحش و به طور كلی بقای تالاب را به شدت به مخاطره می اندازد.
از عوامل متعدد دیگر در نابودی تالابها عدم وجود مدیریتی هدفدار و توانمند است كه در بسیاری از موارد اقداماتی را كه برای حفاظت و حراست از تالابها پیش‌بینی می‌شود، به نتیجه نهایی و مورد نظر نمی رساند.
یكی از عوامل عمده تخریب و انهدام تالابها عوامل انسانی است. عدم شناخت واقعی ارزش ها و نقش تالاب ها در زندگی بشر كه ادامه حیات و بقای ما و سایر موجودات را تضمین می‌كند، موجب ناكام ماندن بسیاری از اقداماتی می شود كه سعی در حفاظت از تالابها و جلوگیری از تخریب آنها دارند.
طی سال های گذشته خشکسالی نیز بر مشکلات تالاب ها دامن زده و در کنار معضلات انسانی جان تالاب ها را به خطر انداخته است.
اما طی سال های گذشته خشکسالی نیز بر مشکلات تالاب ها دامن زده و در کنار معضلات انسانی جان تالاب ها را به خطر انداخته است. استان گلستان هم مانند شهرها و استان های دیگر کشور به دلیل تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی در سال های اخیر در خطر کم آبی و خشکسالی قرار گرفته است.
این مشکل در فصل تابستان افزایش چشمگیری خواهد داشت و تاثیرات بسیار زیادی برتالاب ها و گونه های ساکن آن خواهد گذاشت. تالاب های بین المللی استان گلستان به عنوان موهبت های خدادادی و گنجینه هایی از طبیعت استان محسوب می شوند و نقش زیادی در جذب گردشگر دارند. در این میان، تالابهای آلاگل، آلماگل، آجی گل و گمیشان از مجموعه تالاب های بین المللی کشور در دشت ترکمن صحرا و در نزدیک مرز ایران و ترکمنستان از مناطق مهم دیدنی استان است که سالانه طبیعت گردان و گردشگران زیادی را به خود جذب می کند.
شرایط نامطلوب تابستانه پیش روی تالاب های گلستان
رئیس اداره محیط زیست دریایی استان گلستان در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: در حال حاضر وضعیت خشکسالی در استان با توجه به بارندگی های اخیر بحرانی نیست ولی با پیشروی به سمت فصل تابستان احتمال آن وجود دارد که شاهد شرایط نامطلوبی باشیم.
نفیسه سفلایی گفت: زمانی که سطح زیستگاه به خاطر خشکسالی و یا نبود آب کم شود اولین مساله ای که با آن روبرو هستیم کاهش وسعت زیستگاه حیات وحش و محل زادآوری بسیاری از گونه ها و کاهش کیفیت زیستگاه ها خواهد بود.
این فعال زیست محیطی افزود: با کاهش حجم آب تغییراتی را در دمای آب، شرایط تغذیه طبیعی و چرخه های اکولوژیکی خواهیم داشت و علاوه بر موجوداتی که مستقیما به محیط آبی وابسته اند و آبزی هستند، گونه های دیگری که حیاتشان به نحوی وابسته به آب است مثل دوزیستان، حشرات و گیاهان هم در معرض آسیب قرار می گیرند و به طور کلی کاهش تنوع زیستی و تهدید آن را در پی خواهد داشت.
سفلایی بیان کرد: در نهایت تغییرات تالاب ها موجب تغییر اقلیم این مناطق خواهد شد و مسلما با خشک شدن تالاب علاوه بر تاثیر آن برآب و هوای منطقه وقوع پدیده ریزگردها هم دور از انتظار نیست.
وی در خصوص پدیده ریزگردها اضافه کرد: آثار و عواقب ناشی از این پدیده بسیار زیانبار خواهد بود از جمله این آثار کاهش محصولات کشاورزی، اختلالات در سیستم تنفسی جاندارانی چون انسان، افزایش صدمات و هزینه های بهداشت عمومی و متعاقب آن عوامل اجتماعی مثل بیکاری، مهاجرت و به خطر افتادن بسیاری از فرصت های تفریحی و تفرجی منطقه و فشار بر سایر منابع زیست محیطی خواهد بود.
در نهایت تغییرات تالاب ها موجب تغییر اقلیم این مناطق خواهد شد و مسلما با خشک شدن تالاب علاوه بر تاثیر آن بر آب و هوای منطقه وقوع پدیده ریزگردها هم دور از انتظار نیست.
وی بیان کرد: ما در سالیان گذشته طرحی پژوهشی را برای تالاب های بین المللی استان در نظر گرفتیم با عنوان تعیین حق آبه تالاب های بین المللی که در واقع این حق آبه آن بخش از آب است که در این تالاب ها باید باقی بماند تا شرایط این اکوسیستم در معرض خطر قرار نگیرد که با توجه به تغییرات شرایط اقلیمی درصدد آن هستیم که حق آبه علمی تر و جدیدتری را برای مجموعه تالاب هایمان یعنی آلماگل، آجی گل و آلاگل تنظیم کنیم.
حق آبه به طور عمومی مبین این است که ما برای یک کاربری خاص از طرف یک ذی حق مشخص، مقداری آب در نظر بگیریم به طور مثال حق آبه کشاورزان یک منطقه از آب یک رودخانه چقدر است. سهمیه آب تخصیص یافته براساس نیاز کشاورزان ذی حق منطقه است کشاورزانی که صاحب زمین هستند و به صورت مجاز کشت می کنند.
در محیط زیست هم حق آبه محیط زیستی یا زیست محیطی و یا به تعبیری دیگر حق آبه اکولوژیکی داریم یعنی یک اکوسیستم آبی به حداقل آبی نیاز دارد که ماهیت بوم شناختی و اکولوژیکی اش پابرجا بماند یا اصطلاحا می گوییم پایداری بوم شناختی اش حفظ شود. طبیعی است که اگر تالاب خشک شود مهاجرت پرندگان مهاجری که برای تغذیه و جوجه آوری یا استراحت به این مناطق می آمدند کاهش می یابد. با کاهش مراجعه پرندگان به تدریج اتفاقات دیگری می افتد و در نهایت تالاب هم از بین می رود یا آبزیان آن به دلیل نبود آب از بین می روند.
برای حفظ ذخایر آبی تالاب ها حق آبه تعیین شده است
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان در گفتگو با خبرنگار مهر بیان کرد: تالاب یا اکوسیستم آبی اگر آب نداشته باشد کارکردهای اکولوژیکی به خطر خواهد افتاد به طور مثال رطوبت نسبی هوا در آن منطقه کاهش می یابد یا نقشی که تالاب در تامین ذخایر آب زیر زمینی دارد از بین می رود.
امید روشن در رابطه با مجموعه تالاب های بین المللی آلاگل، آلماگل و آجی گل در بحث حق آبه گفت: در این خصوص با انجام مطالعات عملی مشخص کردیم که میزان حداقل آبی که در طول فصول مختلف در سال باید در تالاب وجود داشته باشد چقدر است و اگر میزان آب از این مقدار پایین تر باشد تالاب آسیب می بیند و این کار اصطلاحا حق آبه بوم شناختی نامیده می شود.
روشن با بیان این که پیش از این هم حق آبه وجود داشت، اظهار کرد: ما برای تالاب آلاگل حق آبه ای را داشتیم ولی به صورت علمی مطالعه نشده بود لذا در یک جلسه کارشناسی حداقل آبی را برای تالاب مصوب کردیم تا آب منطقه ای این مقدار را تامین کند یا بهره برداری از تالاب آلاگل برای کشاورزی، شیلات و یا هر کاربری دیگری به مقداری نباشد که آب موجود در تالاب از این مقدار پایین تر بیاید.
وی بیان کرد: آب تالاب در طول سنوات مختلف دچار نوسان می شود همان طور که آب دریای خزر هم دچار نوسان می شود البته شایان ذکر است که نوسان آب تالاب ها به عنوان اکوسیستم های کوچک با نوسان آب دریا متفاوت است ولی به طور کلی هردو متاثر از خشکسالی و تغییر الگوی بارش منطقه ای و همچنین در سطح بین المللی است.
روشن افزود: تالاب های ما هم گاهی به طور کامل خشک شده اند و گاهی هم حداکثر آبگیری را داشتند ولی به طور کلی با وجود کاهش میزان بارش در طول سال های اخیر، خشکسالی مطلق نداشتیم.
وی اضافه کرد: از جمله اقداماتی که در این خصوص انجام گرفت احداث یک بند انحرافی به منظور هدایت سیلاب اترک به سمت تالاب آجی گل، لایه روبی کانال ها و یا مطالعه حق آبه است. در حال حاضر هم پیگیر لایه روبی یک مسیر بلند هستیم که از رسوبات پر شده و انتقال آب را به تالاب آلاگل دچار مشکل می کند.
روشن در خصوص کشاورزی در اطراف تالاب های بین المللی استان گفت: در اطراف این تالاب های سه گانه کشاورزی از نوع زراعت نه شیلات به طور محدود انجام می شود، کشاورزی از نوع زراعت تاثیر چشمگیر و تعیین کننده ای بر سطح تالاب و کیفیت آن ندارد. برای کاربری های دیگر کشاورزی مثل شیلات در پایین دست تالاب آلاگل فعالیت های شیلاتی داریم که تاکنون مشکل حادی ایجاد نکرده است ولی توسعه فعالیت های آب خواه یا فعالیت هایی که با عنوان مدیریت سیلاب در آینده ممکن است انجام شود امکان دارد که تالاب ها را متاثر کند و این فعالیت ها باید مدیریت شوند.
طرح مدیریت جامع تالاب ها با محوریت مردم بومی اجرا می شود
وی درباره طرح جامع مدیریت تالاب عنوان کرد: این طرح مانند بحث حق آبه است، در حال حاضر فعالیت سازمان حفاظت محیط زیست به این صورت است که با تاثیر از تجارب و دستاوردهای بین المللی در رابطه با مدیریت نوین اکوسیستم ها انسان را محور قرار می دهد و وی را در این مدیریت مشارکت می دهد.
وی افزود: جلسات و نشست های مشورتی متعددی را در رابطه با آینده تالاب ها با جوامع محلی و دستگاه های ذی ربط که به هر شکلی ذی نفع هستند برگزار کردیم و در حال پیشبرد برنامه ریزی با رویکرد مدیریتی نوین هستیم و به زودی به یک بسته مدیریتی و راهکار مدیریتی با این هدف که جوامع محلی در حفاظت از تالاب ها علاوه بر مشارکت منتفع نیز شوند، خواهیم رسید.
در حال پیشبرد برنامه ریزی با رویکرد مدیریتی نوین هستیم و به زودی به یک بسته مدیریتی و راهکار مدیریتی با این هدف که جوامع محلی در حفاظت از تالاب ها علاوه بر مشارکت منتفع نیز شوند، خواهیم رسید.
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست گلستان گفت: نگرانی از تحولات نامطلوب محیط زیستی در سراسر دنیا از جمله در کشور ما و استان گلستان نیز وجود دارد که متاثر از فعالیت های توسعه ای و گاهی اوقات توسعه های ناموزون، شتاب زدگی در توسعه و یا بی دقتی در مدیریت فعالیت هایمان است.
وی تصریح کرد: مشکلات ما در استان از جنس مشکلات سایر مناطق نیست و ممکن است در آن سطح هم نباشد. به طور مثال آمارها نشان می دهد مصرف سموم کشاورزی در کل کشور نسبت به سایر کشورها و حتی نسبت به ایالات متحده آمریکا نیز به مراتب کمتر است در حالی که باور عموم این است که ما از سموم به مقدار زیاد استفاده می کنیم شایان ذکر است که ما سموم را به صورت نادرست استفاده می کنیم و این امر موجب می شود باقی مانده سموم در محصولات کشاورزی یا محیط زیست و اکوسیستم های آبی باقی بماند .
وی در پایان خاطر نشان کرد: مساله آلودگی محیط زیست در استان گلستان به طور مشخص بیشتر از آنکه ناشی از توسعه شتابنده باشد به میزان زیادی ناشی از کم دقتی و مقولات فرهنگی است.
لازم است از محدودیت‌های بوم‌شناختی یك سیستم تالابی شناخت كاملی داشته باشیم تا بتوانیم در مورد تاثیر عملكردها بر تالاب به درستی داوری كنیم. استفاده از تالابها به عنوان مناطق تفرجگاهی یكی از اهداف جدید مدیریت تالابها در راستای آشنایی مردم با ارزش‌ها و حفاظت از آنها به شمار می‌آید.
خبرنگار: زینب درزی