این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، طی دو دهه اخیر، سودجویان و برخی مالکان زمین های حاشیه شهر ساوه، با تفکیک و فروش اراضی اطراف شهر، سود فراوان بردند و حاصل بی توجهی به این مساله، ایجاد بیش از ۲۰ منطقه حاشیه نشین در اطراف ساوه در حال حاضر است.
افزایش مهاجرپذیری در ساوه به دلیل استقرار بزرگ ترین شهر صنعتی کشور در ده کیلومتری این شهر، چندان دور از ذهن نبود و طی ۲۰ سال گذشته، خیل مهاجران از نقاط مختلف کشور به ساوه سرازیر شدند. از سوی دیگر عدم شرایط مناسب برای اشتغال در روستاها نیز، بخش عمده ای از روستاییان منطقه را به حاشیه ساوه کشاند.
با ورود مهاجران به ساوه، سودجویان، دلالان و صاحبان املاک و باغات اطراف این شهر، فرصت را غنیمت شمرده و دست به کار برای عرضه زمین به مهاجران که اغلب از قشر ضعیف بودند، شدند. زمین ها با قیمت پایین و ابعاد دلخواه، توسط سودجویان در اختیار اقشار ضعیف قرار گرفت و ساخت و سازها به صورت شبانه انجام شد و نهایتا طی چند سال، تعداد مناطق حاشیه نشین ساوه به طور فزاینده ای افزایش پیدا کرد.
از این گذرگاه سودجویان و دلالان پول های کلانی به جیب زدند و در نهایت مشکلات عدیده این مناطق، کم کم متوجه دستگاه های خدمات رسان به خصوص شهرداری شد، چرا که ارائه خدمات به ۲۰ منطقه حاشیه ای که به صورت غیر اصولی و با ساخت و سازهای غیر مجاز بنا شده است، کار بسیار دشوار و نیازمند هزینه های گزافی است.
حاشیه نشینان که نیازمند خدمات برای سکونت در این مناطق بودند از مسئولان، متقاضی دریافت خدمات شدند و برخی عوامل مانند تبلیغات انتخاباتی و وعده های کاندیداهای انتخابات به اهالی این مناطق، دستگاه های ذیربط را مکلف به ارائه خدمات در این سکونت گاه ها کرد.
با غالب شدن جمعیت این مناطق نسبت به شهر ساوه، درخواست مردم حاشیه نشین برای به رسمیت شناختن سکونت گاه های غیر رسمی شدت گرفت، تا این که در بازنگری طرح تفصیلی شهر ساوه در سال ۹۲، بیشتر این مناطق در آغوش شهر جای گرفتند و ارائه خدمات شهری به آنان الزامی شد. این رشد ناهمگون شهر در حالی اتفاق افتاد که این مناطق از حداقل اصول شهرسازی و زیرساخت های فرهنگی و شهرنشینی بی بهره بود.
میزان جمعیت حاشیه نشین ساوه بالاست
یک حاشیه نشین ساکن منطقه عباس آباد ساوه به خبرنگار مهر گفت: هم اکنون ما از برخی خدمات شهری و رفاهی محروم هستیم و می دانیم که علت این محرومیت، ساخت و ساز سکونت گاه های ما به صورت غیر قانونی است اما خانوارهای زیادی در این منطقه زندگی می کنند و باید از خدماتی مانند گاز بهره مند شوند.
احمد توحیدلو افزود: شاید الان بیشتر ساکنان شهرداری را مقصر این شرایط می دادند، اما در اصل مسئولان متولی هستند که نتوانستند زمین قانونی و ارزان قیمت متناسب با درآمد قشر ضعیف در ساوه فراهم کنند، تا ما به چنین شرایط دشواری گرفتار نشویم.
دیگر شهروند حاشیه نشین واقع در منطقه غرب امامزاده سید اسحاق(ع) ساوه نیز گفت: زمین هایی که اکنون در آن به صورت غیرقانونی ساخت و ساز می شود، در گذشته زمین زراعی بوده که تفکیک و به افرادی مانند ما فروخته شده و چنانچه ملاحظه می کنید شرایط زندگی به دلیل معابر خاکی و نبود خدمات بسیار دشوار است.
داوود خانمحمدی افزود: با وجود این که ساخت و ساز در این منطقه با برخورد شهرداری همراه است اما هنوز به صورت شبانه این ساخت و سازها انجام می شود و ما به دلیل غیرقانونی بودن ساخت این سکونت گاه ها، نمی توانیم متقاضی دریافت خدمات شهری شویم، بنابراین سال ها باید در چنین شرایط دشواری زندگی کنیم.
ساخت و سازهای غیراستاندارد و ایجاد مخاطره برای جان افراد
یك فعال بخش مسكن در ساوه گفت: بیشتر ساخت و سازهای غیرمجاز در حاشیه شهر ساوه كه به صورت شبانه و غیراصولی انجام می شوند، از استحكام كامل برخوردار نیستند و اغلب مشاهده می شود كه برخی از این ساختمان ها، بدون توجه به حداقل اصول مهندسی در ساخت و ساز بر روی زمین و بدون پی ریزی ساخته شده اند.
عباس ابراهیمی افزود: این ساختمان ها كه بخشی از ساخت و ساز حاشیه شهر ساوه را به خود اختصاص داده اند، از مقاومت لازم در برابر سوانح طبیعی برخوردار نیستند و در صورت بروز زمین لرزه با قدرت پایین نیز، با خسارت های سنگین مواجه می شوند.
این فعال بخش مسکن اظهار داشت: این ساخت و سازها علاوه بر تخریب محیط زیست، موجب برهم زدن جلوه شهر شده و ارایه خدمات به شهروندان را با مشكل مواجه می كند و با توجه به مهاجرپذیری و افزایش نیاز به مسكن در شهر ساوه، تاكنون اقدام جدی از سوی مسئولان برای ساماندهی این مهم انجام نشده است.
ابراهیمی بیان كرد: مالكان باغ ها و اراضی حاشیه شهر ساوه چند سال است كه املاك خود را بدون توجه به عواقب آن قطعه بندی و در اختیار متقاضیان قرار می دهند و متولیان مسکن در ساوه در گذشته این امر را جدی نگرفتند كه نتیجه آن ایجاد منطقه حاشیه نشین در این شهر بوده است.
وی افزود: اگر مسئولان ذیربط با ورود به این موضوع، زمین ها را خریداری و به صورت قانونی در اختیار متقاضیان مسكن قرار می دادند، هم اكنون شهر ساوه با چنین مشكلاتی مواجه نبود و ما امروز علاوه بر ساخت و ساز اصولی، شاهد جلوه شهری مناسب در این شهر بودیم.
ارائه خدمات به مناطق حاشیه نشین تبدیل به معضل شده است
کامران جوادی، شهردار ساوه نیز گفت: یکی از معضلات بزرگ مدیریت شهری در ساوه، رشد حاشیه نشینی و چالش ایجاد امکانات برای خانواده‌های ساکن در مناطق حاشیه نشین است كه پرداختن به آن، بخشی از توان مدیریت شهری که باید صرف ارتقای سطح كیفیت خدمات شهری شود را گرفته است.
وی افزود: توسعه شهرنشینی باید روند مشخصی داشته باشد، اما رشد نامتوازن شهرنشینی در ساوه طی سال های گذشته، به میزان قابل توجهی افزایش یافته و پدیده حاشیه نشینی را نیز در این شهر افزایش داده است.
شهردار ساوه گفت: ظهور حاشیه نشینی در شهرهایی همچون ساوه، پرداختن به پیامدهای مختلف این پدیده در حوزه های مختلف اجتماعی، فرهنگی و توسعه شهری را ضروری ساخته است.
جوادی خاطرنشان کرد: بخشی از حاشیه نشینان ساوه، روستاییانی هستند که به حاشیه شهر آمده اند و بروز این مساله به علت نارضایتی از شرایط زندگی در روستاها و ناشی از این مساله است که ارائه خدمات در روستاها، مبتنی بر نیاز جامعه روستایی نبوده است.
توسعه صنعت بدون توجه به توسعه مسکن حاشیه نشینی را رقم زد
مهدی حسینی، معاون واحد شهرسازی شهرداری ساوه نیز با بیان این که مناطق حاشیه نشین، ساوه را در بر گرفته اند، گفت: میزبانی بزرگترین شهرک صنعتی کشور(شهر صنعتی کاوه) و نزدیکی شهرستان ساوه با چهار استان کشور، زمینه رشد جمعیت مهاجر را در ساوه فراهم کرده است.
وی افزود: با توجه به این که شهر صنعتی کاوه عامل بیشترین حجم مهاجرت به ساوه بوده، در ابتدا این مجموعه مناطقی را برای سكونت شاغلان بخش صنعت در این منطقه فراهم كرد اما در طرح های توسعه ای بعدی، بخش مسکن نادیده گرفته شد که این امر به رشد مناطق حاشیه نشین در ساوه دامن زد.
حسینی اظهارداشت: كم توجهی شهر صنعتی به بخش مسكن موجب شد كه کارکنان آن که عمدتا از کارگران و اقشار ضعیف جامعه بودند به سمت مسکن ارزان قیمت گرایش پیدا کنند و عدم همکاری بین بخشی از سوی دستگاه های ذیربط، موجب شد كه گروهی از سوداگران با استفاده از عدم اطلاع و آگاهی متقاضیان مسكن به قوانین و ضوابط، باغ های حاشیه شهر را با مدیریت خود قطعه بندی کرده و به این اقشار فروختند.
با ابلاغ بازنگری طرح تفصیلی شهرداری ساوه در سال ۹۲ عملا نقاط حاشیه نشین که خدمات و اصول شهرسازی آنان در حد یک روستاست به شهر پیوستند و موجب شد که این شهر با مشکلات عدیده ای مواجه شودوی ادامه داد: این پدیده تا حدی رشد داشته که سكونت گاه های غیر رسمی ساوه، از ۱۲ نقطه حاشیه نشین در سال ۸۴، هم اکنون به ۲۴ منطقه افزایش یافته است.
حسینی گفت: در شرايطي كه ما هزينه هاي زيادي براي ايجاد فضاي سبز و نگهداري آنها مي پردازيم، شاهد تفكيك باغ ها و خشكاندن عمدي آنها و ساخت و ساز غيرمجاز در آنها هستيم و اين اقدام نه تنها به فضاي سبز آسيب مي رساند، بلكه مشكلات فراواني براي شهر به وجود می آورد.
وی گفت: هم اکنون نیز املاک زیادی در اطراف شهر ساوه وجود دارد که پس از عرضه توسط افردا سودجو، توسط متقاضیان كم درآمد مسكن به صورت شبانه و غیر اصولی ساخته می شوند و سپس با اعمال فشار از سوی برخی مسئولان با تغییر کاربری به آنان خدمات ارائه می شود.
وی اظهار داشت: با ابلاغ بازنگری طرح تفصیلی به شهرداری ساوه در سال ۹۳، عملا نقاط حاشیه نشین ساوه که خدمات و اصول شهرسازی آنان در حد یک روستا است، به این شهر پیوستند و موجب شد که این شهر در مدیریت شهری با مشکلات عدیده ای مواجه شود.
حسینی اضافه کرد: اگر فکری اساسی برای این روند و رشد نامناسب حاشیه نشینی در ساوه نشود، این شهر در چند سال آینده با شرایط نامساعدی مواجه خواهد شد، زیرا هم اکنون بیش از ۵۰ درصد از املاک مسکونی ساوه، فاقد سند مالکیت بوده و قولنامه ای است که این مساله در شان شهری نزدیک به تهران نبوده و مدیریت شهری را زیر سوال می برد.
وی پایان دادن به شرایط نامساعد حاشیه نشینی در ساوه را بسیار ضروری دانست و گفت: باید با مشارکت مردم و مالکان بزرگ باغات محدوده شهر ساوه که هم اکنون از شرایط کشاورزی خارج شده و مستعد برای ساخت و سازهای غیر مجاز هستند را بر اساس برنامه و سیاست های شهرسازی ساماندهی کرده و در اختیار اقشار کم درآمد قرار دهیم.
حسینی اضافه كرد: مردم منتظر تصمیم مسئولان نمی نشینند و به دنبال نیازهای اساسی خود هستند، بنابراین هر گونه تعلل از سوی مسئولان در رفع نیازهای اساسی مردم مانند مسکن، مشکلات جبران ناپذیر این چنینی را به همراه خواهد داشت.
ناهنجاری های اجتماعی به دنبال حاشیه نشینی بروز می کنند
محمد بهاروند، معاون استاندار مرکزی و فرماندار ساوه نیز گفت: امروز حاشیه نشینی به یک چالش بزرگ در برخی شهرها مانند ساوه تبدیل شده زیرا گسترش حاشیه نشینی معضلات اجتماعی زیادی را به همراه دارد بنابراین لازم است تا با تدابیر لازم از رشد حاشیه نشینی در هر شهر جلوگیری شود.
وی خاطرنشان کرد: برای تخریب آلونک هایی که در حاشیه شهرها ساخته شده، هزینه زیادی پرداخت می شود لذا می طلبد با نظارت های دقیق از ساخت و ساز غیر مجاز در حاشیه شهرها جلوگیری به عمل آید زیرا هر جا که حاشیه نشینی شکل بگیرد چهره زشتی به آن منطقه می دهد و در کنار آن سایر معضلات اجتماعی و ناامنی را هم شاهد خواهیم بود.
مناطق حاشیه ای باید از نظر فرهنگی و اجتماعی توانمند شوند
هاشم زال، رئیس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر ساوه نیز، گفت: مناطق حاشیه نشین از نظر برخورداری از امکانات، در شرایط مطلوبی نیستند و باید خدماتی به آنها داده شود تا هم از نظر امکانات و هم از نظر مهارت های اجتماعی و فرهنگی، توانمند شوند.
وی افزود: این مناطق و محله ها تا قبل از قرار گرفتن در محدوده قانونی شهر با مسائل و مشکلات اجتماعی فراوانی مواجه بوده اند و با پیوستن به محدوده قانونی شهر، این مشکلات را نیز با خود به محدوده شهری وارد کرده اند و اکثر ساکنان این مناطق با حقوق شهروندی و مهارت های اجتماعی نیز آشنایی چندانی ندارند.
چنانچه نظارت کافی بر مناطق حاشیه نشین صورت نگیرد، این نقاط خواستگاهی برای رشد و پرورش تفکرات و اعمال بزه کارانه می شودوی ادامه داد: حاشیه نشینی به هیچ وجه فرآیند سالمی به حساب نمی‌آید و پیشرفت این معضل، آسیب‌های مختلف اجتماعی را در پی خواهد داشت که جبران ناپذیر است؛ افراد حاشیه‌نشین در کنار از دست دادن ریشه‌های خانوادگی، سنتی و فرهنگی، با فرهنگ شهرنشینی نیز کنار نیامده و همچنین از پس مشکلات اقتصادی خود بر نمی آیند، لذا چنانچه نظارت کافی بر مناطق حاشیه نشین صورت نگیرد، این نقاط خواستگاهی برای رشد و پرورش تفکرات و اعمال بزه کارانه می شود.
زال با بیان اینکه سازمان خاصی متولی حل این معضل فرهنگی مناطق حاشیه شهر نیست، گفت: یک نهاد به تنهایی نمی‌تواند این معضل را ریشه کن کند، بنابراین انجام اقدامات فرهنگی و اجتماعی در این مناطق عزم جدی تمامی دستگاه های فرهنگی را می طلبد.
***
تقریبا تمامی ساكنان مناطق حاشیه نشین تازه شكل گرفته، مشكلات یكسانی را در بحث كمبود خدمات رفاهی و وضعیت نامناسب معیشت مطرح كردند، اما نكته قابل تامل این است كه كمتر كسی از آنان خلاء خدمات فرهنگی و اجتماعی مورد نیاز را احساس و مطرح می كرد.
از سوی دیگر مسئولان نیز به این مساله اذعان داشتند که مناطق حاشیه ای علاوه بر مشکلات رفاهی و خدمات شهری، نیاز مبرم به کار فرهنگی دارند. با توجه به اینکه با گسترش ساوه، ناخودآگاه حاشیه نشین های این شهر در دل آن قرار گرفته اند و در طرح تفصیلی شهر ساوه نیز، سازمان های مربوطه موظف به ارائه خدمات به این مناطق شده اند، به نظر می رسد تنها را باقی مانده تلاش در جهت ارتقای سطح فرهنگی این مناطق است تا حتی الامکان، آسیب های ناشی از قرار گرفتن این حاشیه نشین ها در محدوده شهری، کاهش یابد.
گزارش از بهرام جاپلقی