به گزارش خبرنگار مهر، استان خراسان شمالی که از ویژگی های خاص آب وهوایی برخوردار بوده و از جمله استانهایی است که گونه های بسیاری از گیاهان دارویی را در خود جای داده و به کلکسیونی از گیاهان دارویی در کشور تبدیل شده است.
ثبت ۴۰۸ گونه گیاه دارویی شاخص
با وجود تبدیل شدن این استان به یکی از قطب های تولید گیاهان دارویی اما به دلیل نبود صنایع فرآوری و بسته بندی، محصولات خراسان شمالی به سایر شهر های کشور صادر و با نام تولیدات سایر شهر ها بسته بندی و عرضه می شود.
به گفته کارشناسان سازمان منابع طبیعی تاکنون بیش از یک هزار و ۱۰۰ گونه گیاهی در خراسان شمالی شناسایی شده که ۴۰۸ گونه آن در ردیف گیاهان دارویی شاخص قرار گرفته است.
در هممین رابطه کارگروه گیاهان دارویی مرکز آموزش وتحقیقات خراسان شمالی با همکاری دانشگاه علوم پزشکی و برخی از متخصصان اداره کل منابع طبیعی استان نسبت به شناسایی کامل گونه های دارویی و رویشگاه های مهم در استان اقدام کرده و طی سه سال اخیر تعداد ۴۰۸ گونه کاملا دارویی را شناسایی وثبت کرده اند.
کارشناس ارشد گیاهان دارویی مرکز تحقیقات اداره کل کشاورزی خراسان شمالی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه مواد موثر و اصلی ۴۰۸ گونه گیاه دارویی تاکنون تعیین شده است، افزود: علاوه بر آن، نام های محلی ومصارف سنتی وحتی داروهای ساخته شده با معیارهای استاندارد جهانی که در داروخانه ها عرضه می گردد با دقت ثبت و ضبط شده است.
مهدی ایمانی اظهار کرد: همه فعالیت های زیر بنایی برای شناسایی گونه های گیاهان دارویی به دانشجویان دوره های تکمیلی، محققان، کارشناسان وعلاقمندان حوزه گیاهان دارویی فرصت می دهد تا در زمینه تحقیق و یا کارهای اصلاح نژاد وارد شوند.
وی اظهار داشت: شناسایی گیاهان دارویی فرصت مغتنمی برای کشاورزان استان است تا ضمن شناخت گونه‌های گیاهی که صرفه اقتصادی خوب و سودآوری دارند، نسبت به کشت آنها اقدام کنند.
تبعات برداشت نادرست از ذخیره گاه های ژنتیکی
وی توضیح داد: شناسایی گونه ها و رویش گاههای مهم گیاهان دارویی به منزله آن نیست که همه مردم به آنجا رفته و با برداشت گونه های مهم و غیر مهم موجب تخریب منابع طبیعی شوند.
ایمانی افزود: مکتوب شدن تک تک گونه ها و انتشار نام محلی آنها و همچنین نگارش نحوه مصارف سنتی گیاهان دارویی به این معنا نیست که افراد از این پس هر یک پزشک خود و خانواده شده و با مصرف بی رویه و ناآگاهانه گیاهان دارویی، مشکلاتی را برای سلامت خود و جامعه بوجود آورند.
وی تاکید کرد: انجام کار کارشناسایی دقیق در راستای شناسایی گیاهان دارویی به معنای آن نیست که کارگاه های کوچک و بزرگ وکارخانه های واقعی وغیر واقعی به نام اشتغال زایی، عده ای ناآگاه و کم اطلاع را وارد طبیعت کرده و برای اسانس گیری، عصاره گیری و روغن کش و حتی بسته بندی گونه ها، تمام طبیعت وهر آنچه درآن وجود دارد را از بین ببرند.
وی افزود: با هر عنوان وبه هر دلیلی نباید برداشت از طبیعت به شکل امروزی انجام گیرد زیرا رویش گاههای گیاهان دارویی، ذخیره گاه ژنتیکی زنده هر منطقه هستند و نباید دستخوش تغییرات قرار گیرند.
ایمانی با اشاره به اینکه برداشت نادرست از ذخیره گاههای ژنتیکی یعنی مصرف پس انداز، اضافه کرد: بسیاری از گونه های موجود در طبیعت به خودی خود قابل استفاده در داروسازی نیستند زیرا مواد موثره آنها کم بوده و ارزش اقتصادی ندارند.
وی گفت: رویش گاههای گیاهان دارویی باید به عنوان ذخیره گاههای ژنتیکی، محیطی امن برای کارهای مطالعاتی در زمینه های اصلاح نژاد گیاهان دارویی باشد.
این کارشناس ارشد گیاهان دارویی افزود: انجام پروژه های اصلاحی و اهلی سازی گونه های مهم و پر منفعت ومعرفی این گونه گیاهان به بخش های کشاورزی و باغبانی برای کشت وکار در مقیاس وسیع می تواند موجب اشتغال زایی شود.
ایمانی ادامه داد: پس از مراحل تولید انبوه گیاهان دارویی، عصاره گیری، اسانس گیری، روغن کشی از گونه های کشت وکار شده در کارگاه های کوچک وبزرگ و همچنین تولید انواع واقسام داروهای بسیار خوب با منشاء گیاهی توسط متخصصان کشور، می تواند به ایجاد اشتغال پایدار در جامعه کمک کند.
وی اظهار کرد: تولید دارو از گونه های اهلی واصلاح شده ای که می تواند هم نیازهای داخلی را تامین و هم دربخش های صادراتی بسیار موثر باشد، از برنامه های کشور و به ویژه برنامه های خراسان شمالی است که به دنبال تحقق آن هستیم.
استفاده از گیاهان دارویی تنها با تجویز پزشکان متخصص
وی با بیان اینکه با پیشرفت علم ودانش دیگر نیازی به خوردن گیاه کامل نیست، توضیح داد: برای هر نوع بیماری، ماده موثره توسط متخصصان از گیاه جدا سازی و افراد می توانند اجزاء تاثیر گذار گیاه را در قالب داروی گیاهی با نام ونشان دقیق علمی از داروخانه ها تهیه کنند.
ایمانی گفت: امروزه استفاده غیر اصولی از گیاهان دارویی به صورت خشک شده، جوشانده و حتی روغن، دیگر جوابگوی کامل بیماری های متنوع انسانی نیست و این معجون ها نه تنها ممکن است درمانی برای درد انسان نباشد بلکه استفاده غیر آگانه از آن ممکن است باعث بروز برخی عوارض ناگواردر بدن شده و سیستم ایمنی بدن را مختل کند.
وی با اشاره به وضعیت استفاده گیاهان دارویی در عطاری ها، گفت: برای استفاده گیاهان دارویی در عطاری ها توصیه می شود که مردم ازخوردن گیاه با عنوان های متعدد خودداری کنند.
ایمانی با بیان اینکه گیاهان دارویی که در عطاری ها وجود دارد، پاسخگوی درمان بسیاری از بیماری ها نیست، تصریح کرد: علم و دانش گذشته برای استفاده از گیاهان دارویی به طور شفاهی و نسل به نسل منتقل شده و به طور حتم با تغییرات و فراموشی هایی همراه است که نمی تواند مورد قضاوت کامل قرار گیرد.
وی اظهار کرد: در گذشته استفاده از گیاهان دارویی به شکل ابتدایی، انسان بیمار را گاها به سر منزل مقصود می رساند اما امروز این مسئله مورد شک وتردید است.
کارشناس ارشد گیاهان دارویی افزود: بهترین راه برای درمان، استفاده از داروهایی با منشاء گیاهی و با تجویز پزشکان متخصص ومعتقد به طبیعت باید صورت گیرد.
استفاده غیر اصولی از گیاهان دارویی به صورت خشک شده، جوشانده وحتی روغن، دیگر جوابگوی کامل بیماری های متنوع انسانی نیست و این معجون ها نه تنها ممکن است درمانی برای درد انسان نباشد بلکه استفاده غیر آگانه از آن ممکن است باعث بروز برخی عوارض ناگواردر بدن شده و سیستم ایمنی بدن را مختل کند.
ایمانی با بیان اینکه عطاران ما اغلب مطلع و توانمند بوده و سعی دارند تا بهترین گیاه و با کیفیت مناسب را در اختیار مردم قرار دهند، اضافه کرد: به دلیل اینکه تمام حلقه های شناسایی گیاه، برداشت گیاه، خشک کردن گیاه و گاهی مواقع ترکیب چند گیاه با یکدیگر توسط برخی افراد غیر مطلع انجام می شود لازم است مسئولان عطاری ها در خرید و فروش گیاه دقت کامل را داشته باشند.
عطاری ها تجویزکننده گیاهان دارویی نیستند
یک كارشناس مبانی كاربرد داروهای گياهی در خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اظهار اینکه ۹۰ درصد از عطاری های استان اجازه تجويز گياهان دارويی را برای بيماران ندارند، افزود: این عطاری ها فقط مجاز به فروش گياهان دارویی هستند.
مسعود معماريانی گفت: كسانی حق تجويز گياهان دارویی را برای بیمار دارند كه دوره های کارشناسی مربوطه را گذرانده و يا به صورت تجربی كار و فعالیت شان اثبات شده باشد.
عوارض و آسیب های استفاده نادرست از گیاهان دارویی
معماريانی گفت: یک گياه دارويی در صورتی جواب گوی درمان یک بيمار است كه توسط متخصص مربوطه با شناخت از طبع و مزاج شخص تجويز شود.
وی با بيان اينكه استفاده از هر چيزی خارج از حد اعتدال مضر است، افزود: برخی از افراد با شرايط خاص بدنی همچون زنان باردار، استفاده ار برخی گياهان دارويی برای آنان منع مصرف دارد كه بايد به اين موضوع توجه کرد.
معماريانی گفت: تبليغات نادرست برای استفاده از گياهان دارويی آسيب جدی بر فوايد اين گياهان وارد می کند.
وی بيان كرد: به عنوان مثال افراد به خوردن چای سبز توصيه می شوند و اين در حالی است كه استفاده مداوم آن طی پنج هفته موجب فراموشی در فرد مصرف کننده می شود.
این كارشناس مبانی كاربرد داروهای گياهی، كاشت، داشت، فرآوری بسته بندی و ساخت داروهای گياهی را مسير بهره برداری از گياهان دارويی عنوان کرد.
وی افزود: خراسان شمالي به دليل داشتن اقليم آب و هوايی متفاوت، هنوز دارای ذخيره گاه های ژنتيكی ناشناخته فراوانی است.
برداشت بی رویه و انقراض گونه های گیاهی
معماريانی گفت: در برخی از فصول، برداشت بی رويه و نادرست از گياهان دارويی توسط برخی افراد، ضربه هولناكی به تنوع گياهان دارويی استان وارد می کند.
وی ادامه داد: افرادی كه به جمع آوری گياهان دارويی اقدام می كنند بايد از شیوه درست جمع آوری گياه مطلع بوده و بدانند كه چه زمانی، از کدام قسمت گیاه و از چه مناطقی باید برداشت کرد كه نسل گياه منقرض نشود.
معماريان پیشنهاد كرد که بايد نظام مندی خاصی درخصوص آموزش صحيح بهره برداری از گياهان دارویی در بين روستاييان و افراد بومی منطقه انجام شود تا ذخيره گاههای ژنتيكی استان آسيب نبينند.
وی همچنین افزود: لازم است مسوولان استان، تسهيلات لازم را در اختيار فارغ التحصيلان گياهان دارويی كه تمايل به سرمايه گذاری در زمينه کاشت، داشت و فرآوری این گیاهان دارند، قرار دهند.
افزایش کمی و کیفی گونه های گیاهی
مسئول بهره برداری از گياهان دارويی و صنعتی خراسان شمالی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: تا كنون در سطحی بالغ بر ۸۷ هزار هكتار طرح بهره برداری از گياهان دارويی و صنعتی تهيه شده است.
وی افزود: با اجرای اين طرح، بهره برداری در قالب سه گونه باريجه، كتيرا و زرشك با توليد بيش از ۶۹ تن انجام می شود.
وحيد يادآور شد: طی دو سال گذشته برای جلوگيری از انقراض گياهان دارويی و صنعتی و همچنين افزايش سطح آنها در ۷۲۰ هكتار از محدوده طرح بهره برداری، كشت كتيرا و باريجه توسط مجريان طرح صورت گرفته است.
وی اظهار كرد: استفاده از گياهان دارويی و صنعتی در قالب طرح، علاوه بر افزايش توان مالی بهره برداران بومی منطقه، موجب افزايش كمی و كيفی اين گونه ها برای ماندگاری و افزايش توان اکولوژیک سطح عرصه می شود.
وحيد با توجه به شرايط بهره برداری از رويش گاههای جنگلی و مرتعی استان و همچنين تاثير شرايط اقليمی و خشكسالی و توليد محصولات دارويی و صنعتی، گفت: برای كاهش برداشت از منابع طبيعی، گياهان به دو دسته محصولات بهره برداری ممنوعه و بهره برداری مجازمشروط، تقسيم بندی شده است.
ممنوعیت برداشت برخی گیاهان دارویی
وی افزود: گونه هايی همانند پياز و گل لاله سرنگون، ريشه ختمی، شيرين بيان، انواع لاله ها و برخي گیاهان ديگر كه جزء گونه های در حال انقراض و ذخاير ژنتيكي محسوب مي شوند، برداشت و صادرات آنان ممنوع است.
وحيد بيان كرد: گونه هايی همانند زرشك وحشی، مريم نخودی، علف گل گاوزبان، آويشن، فندق جنگلی، باريجه، كتيرا و خيلی ديگر، جزو گياهانی هستند كه بهره برداری ازآنان مستلزم تاييد اداره کل منابع طبيعی و آبخيزداری است.
وي افزود: بوميان و روستاييان منطقه می توانند به حد نياز خانواده از گياهان دارويی و صنعتي مجازمشروط، بهره برداری كنند اما تجاری سازی آنان بدون موافقت اداره كل منابع طبيعی و آبخيزداری ممنوع است.
وحيد گفت: اداره كل منابع طبيعي و آبخيزداری در خصوص گونه های مشروط در سطحی بالغ بر ۸۷ هزار هكتار، تعداد ۲۵ طرح بهره برداری تهيه و عرصه آن را به بهره برداران بومی واگذار كرده است.
وی يادآور شد: اگر برداشت غيرمجازاز آن عرصه صورت گيرد، ماموران يگان حفاظت برای جلوگيری از آن اقدام خواهند كرد.
وحيد همچنين از سطحی بالغ بر ۱۰۰ هزار هكتارعرصه شناسايی شده در این استان خبر داد و گفت: بايد نسبت به تهيه طرح در اين اراضی اقدام شود.
وی با اشاره به نياز اختصاص رديف اعتباری نسبت به تهيه طرح و واگذاري بهره برداران این گونه ها به دامداران و روستاييان هر منطقه در قالب ماده سه قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع، افزود: با این اقدام علاوه بر افزايش توان مالی بهره برداران، وابستگي بيشتر دامداران به عرصه نيز كاهش یافته و موجب افزايش توان اكولوژيك اراضی طبيعی و حفظ آب و خاك و گياهان خواهد شد.
به گزارش خبرنگار مهر، تلاش برای رونق صنعت گياهان دارويي در استان و توجه به صنايع بسته بندي و تكميلي می تواند به فراوری این صنعت و توسعه آن کمک کرده و برای شمار زیادی از مردم این منطقه اشتغال دائمی ایجاد کند.
بهره برداری نادرست از گونه های گیاهی و روند رو به نابودی برخی از گونه ها به شیوه های سنتی و نادرست که تیشه به ریشه گیاهان دارویی استان می زند باید قاطعانه جلوگیری و ذخیره گاه های ژنتیکی استان مورد حفاظت قرار گیرد.
همچنین در خصوص مصرف بی رویه گیاهان دارویی و اثرات و آسیب های آن باید از طریق مسئولان زیربط و رسانه ها اطلاع رسانی و بر فروش و عرضه داروهای گیاهی موجود در عطاری ها نظارت لازم صورت پذیرد.