این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» منتشر شده است. «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است.
به گزارش خبرنگار مهر، بر اساس آمارهای رسمی به طور كلی در استان آذربایجان غربی، بیش از ۷۲ محله و منطقه حاشیه نشین با ۲۵۰۰ هكتار مساحت و ۳۰۰ هزار نفر جمعیت وجود دارد، از ۱۷ شهرستان استان، ۱۳ شهرستان دارای مناطق حاشیه نشین و شهرستان های پلدشت، تكاب، شوط و ماكو فاقد این مناطق هستند.
هر چند بررسی های اجمالی نشان می دهد وجود مناطق حاشیه نشین و سکونتگاه های غیرمجاز بیش از این آمار و ارقام باشد اما آنچه قابل تامل است رشد روز افزون مهاجرت روستائیان به شهرها و گشترس معضل حاشیه نشینی است.
هر سال به جمعیت حاشیه نشینان استان به میزان قابل توجهی اضافه می شود این در حالی است که بسیاری از مردم در نواحی حاشیه ای از امكانات اولیه زندگی محروم هستند و با توجه به محدود بودن امكانات شهری و افزایش جمعیت مناطق حاشیه ای مشكلات اجتماعی این شهر بیشتر می شود.
مهاجرت از روستاها و شهرهای كوچك به شهرهای بزرگ به دلیل وجود مشكلات اقتصادی، از اصلی ترین دلایل افزایش جمعیت حاشیه نشین شهرهای استان محسوب می شود كه باعث توسعه بیش از اندازه حاشیه این شهرها، بدون در نظر گرفتن مولفه های مورد نیاز زندگی شهری شده استبه اعتقاد بسیاری از كارشناسان، مهاجرت از روستاها و شهرهای كوچك به شهرهای بزرگ به دلیل وجود مشكلات اقتصادی، از اصلی ترین دلایل افزایش جمعیت حاشیه نشین شهرهای استان محسوب می شود كه باعث توسعه بیش از اندازه حاشیه این شهرها، بدون در نظر گرفتن مولفه های مورد نیاز زندگی شهری شده است.
برخی از كارشناسان مسائل اجتماعی معتقدند تاكنون به بحث حاشیه نشینی نگاهی جدی و اصولی نشده است، در واقع حركت ها در این راستا همراه با دلسوزی برای افرادی بوده است كه در این مسیر گرفتار شده اند و هرگز به این موضوع به صورت عمیق و علمی نگاه نشده است كه زندگی به هر نحو و به هر شكل ممكن در حاشیه شهر می تواند چه آثار زیان بخش و عواقب منفی اجتماعی در پی داشته باشد.
زندگی در فقر، زیر دکل های فشار قوی برق، کوچه ها و معابر خاکی، نبود امکانات بهداشتی، آموزشی، نبود امنیت افزایش آسیب های اجتماعی از جمله اعتیاد و طلاق به همراه بزه های متعدد بخشی از تصویر نامطلوب مناطقی است که حاشیه نشینی را با خود یدک می کشند.
اهالی مناطق حاشیه نیشین از حداقل امتیازات شهروندی هم برخوردار نیستند
یكی از ساكنان مناطق حاشیه ای شهر ارومیه در خصوص مسایل و مشکلات پیش روی مناطق حاشیه نشینی به خبرنگار مهر گفت: بیش از ١٠ سال است كه از روستا به مركز استان مهاجرت كردیم تا شاید وضعیت معیشتی مناسبی داشته باشیم، اما نه تنها چنین نشد بلكه حقوق روستایی بودن خود را از دست دادیم.
یوسفی با بیان اینکه مردم مناطق حاشیه نیشن از حداقل امتیازات شهروندی هم برخوردار نیستند افزود: هم اکنون وضعیت معیشتی مناسبی هم نداریم، به طوری كه آب، برق یا گاز نداریم و فریادمان كمتر به گوش مسئولان می رسد.
بسیاری از اهالی این مناطق به امید یافتن کار و بهبود وضعیت معیشتی خود مجبور به مهاجرت شده و در این مناطق ساکن شده اند اما نه تنها تغییر در بهبود وضعیت زندگی نشده بلکه هر روز با مشکلات زیادی از جمله کمبود امکانات آموزشی، بهداشتی، رفاهی و... مواجه هستیموی با بیان اینکه ارائه حداقل خدمات رفاهی و شهری نیاز اصلی مردم مناطق حاشیه نشین است اظهارداشت: بسیاری از اهالی این مناطق به امید یافتن کار و بهبود وضعیت معیشتی خود مجبور به مهاجرت شده و در این مناطق ساکن شده اند اما نه تنها تغییر در بهبود وضعیت زندگی نشده بلکه هر روز با مشکلات زیادی از جمله کمبود امکانات آموزشی، بهداشتی، رفاهی و... مواجه هستیم.
سراغ یکی از زنان ساکن در منطقه حاشیه نشین ارومیه می رویم از او که در خصوص مشکلات می پرسیم آه عمیقی از ته می کشد وی با اشاره به اینکه درد و مشکلات مناطق حاشیه نشین تمامی ندارد گفت: سالهاست به امید زندگی و رفاه بیشتر از یکی از شهرهای محروم به ارومیه آمده ایم اما با اینکه در این مدت صاحب دو فرزنده شده ام ولی درد و مشکلات و فقر ما تمامی ندارد.
منور با بیان اینکه این منطقه از کمترین امکانات بهداشتی و آموزشی برخوردار است ادامه داد: اگر فرزندان شب دچار بیماری شود باید با هزاران زحمت در داخل شهر دنبال درمانگاه و دکتر باید باشیم.
وی کوچه های خانگی، استحکام کم ساختمان، نبود امنیت را از دیگر مشکلات اهالی این مناطق عنوان کرد و گفت: از مسئولان می خواهیم با سرکشی از نزدیک با مشکلات این اهالی آشنا شوند تا شاید راهکاری برای حل این مشکلات پیدا کنند.
حاشیه نشینی معلول عدم توجه به روستاهاست
معاون امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی در خصوص موضوع حاشیه نشینی و مشکلات ناشی از آن به خبرنگار مهر گفت: موضوع حاشیه نشینی در آذربایجان غربی معلول عدم توجه به روستاهاست، هر پدیده ای علتی دارد اگر به روستاهای استان به عنوان کانون تولید توجه می شد و زیرساخت های روستایی توسعه می یافت شاهد رشد روز افزون مهاجرت روستائیان به شهرهای استان نبودیم.
هادی بهادری با انتقاد از وضعیت نامناسب مناطق حاشیه نشین در ارومیه و شهرهای استان ادامه داد: با رشد روز افزون مهاجرت ها و حاشیه نشینی در استان نیازها در بخش های مختلف اجتماعی، فرهنگی و ... نیز افزایش می یابد که عدم پاسخ دهی مناسب به نیازها با توجه به محدودیت امکاناتی آسیب های اجتماعی را در پی دارد.
وی با اشاره به اینکه هم اکنون شهرستانهای ارومیه، پیرانشهر و بوکان نسبت به سایر شهرهای استان بیشترین حاشیه نشین را دارا هستند عنوان کرد: متاسفانه این امر موجب شده است بروز آسیب های اجتماعی و جرایم متعدد در این مناطق رابطه مستقیمی با پدیده حاشیه نشینی داشته باشد.
بهادری با تاکید براهتمام جدی مسئولان درمقابله با این معضل افزود: برای مقابله و پیشگیری از رشد وگسترش این پدیده باید با شناخت دقیق علتها و تعریف صحیح فرآیندها، برنامه مدونی را تدوین کرده و سیاست های مشخص شده را با همکاری تمامی دستگاههای و سازمان های ذیربط پیش برد.
معاون امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی بهداشت، آموزش و پرورش، خدمات شهری و عمومی ئ برخورداری از حداقل های زندگی را از نیازهای امروز و اساسی مناطق حاشیه نشین استان دانست و افزود: جمعیت افزون بر ۳۰۰ هزار نفری حاشیه نشینان نیازمند حجم بالای خدمات هستند که با توجه به محدودیت امکانات و اعتبارات این موضوع تاکنون به درستی محقق نشده است.
مشکل حاشیه نشینی باید به صورت ریشه ای حل شود
بهادری، قانون گریزی، زمین خواری و تفكیك غیرمجاز اراضی توسط سودجویان و دلالان و مهاجرت های بی رویه بویژه مهاجرت از روستاها به شهرها با هدف یافتن كار و زندگی بهتر، ریشه اصلی ظهور و گسترش حاشیه نشینی در شهرهای استان عنوان کرد و اظهارداشت: حل این مشکل و معضل نیز باید به صورت ریشه ای اتفاق بیافتد.
وی ادامه داد: ارائه خدمات به مناطق حاشیه نشینی و توجه به مشکلات اهالی آن هر چند کاهش آسیب و معضلات اجتماعی، فرهنگی را در پی دارد و اما از سویی دیگر مشکل حاشیه نشینی را در شهرها دامن می زند در این راستا باید این معضل به صورت ریشه ای و اصولی در شهرهای استان حل شود.
معاون امور عمرانی استاندار آذربایجان غربی با تاکید بر اینکه نباید نسبت به مسائل توسعه شهری بی تفاوت باشیم و لازم است با تكیه بر قانون، از توسعه حاشیه نشینی در استان جلوگیری كنیم گفت:عدم آگاهی مردم با قوانین وضوابط، فرصت را برای عده ای ازافراد متخلف و سودجو برای فریب مردم واقشار کم درآمد فراهم می سازد و با تصرف زمینهای اطراف شهرها و تبدیل آن به سکونتگاههای غیر رسمی که فاقد هرگونه آیین نامه و ضوابط شهرسازی هستند، ضمن برهم زدن کالبد شهر، مدیریت شهری را با مشکلات متعددی مواجه می سازد و باید با اطلاع رسانی محدوده و حریم شهرها به عموم مردم و آگاهسازی مردم از قوانین مانع شکل گیری و گسترش چنین مناطقی در شهرهای بزرگ شد.
وی یاد آور شد: به همین منظور و با هدف مقابله با توسعه مناطق حاشیه ای شهر به ویژه در شهرهای بزرگ، وزارت کشور دستورالعملی را برای بررسی وضعیت این مناطق و برنامه های ضروری و لازم برای آنها صادر کرده که با توجه به آن، در جلسات ویژه ای وضعیت مناطق حاشیه نشین شهر ارومیه و دیگر شهرهای بزرگ استان مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهای مورد نظر اتخاذ می شود.
حاشیه نشینی در آذربایجان غربی روند افزایشی دارد
یکی از نمایندگان مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی در خصوص مسایل و مشکلات حاشیه نشینی به خبرنگار مهر گفت: متاسفانه حاشینه نشینی به شکل چشمگیری در استان در حال افزایش است که در وهله اول مسئولان باید در این خصوص و کنترل این پدیده چاره اندیشی کنند.
عابد فتاحی با بیان اینکه مهاجرت از روستاها به دلیل کمبود امکانات و مشکلات متعدد از جمله دلایل توسعه حاشیه نشینی در استان شده است عنوان کرد: نبود امکانات مناسب بهداشتی و رفاهی، نبود جاده و معابر مناسب، نبود آب، برق و گاز و حتی مدارس مناسب و مورد نیاز برای برخورداری از آموزش استاندارد و بیکاری بالاترین شکایت مردم مناطق حاشیه نشین از شهرداری و نمایندگان بوده است.
وی ادامه داد: وجود چنین مشکلاتی در این مناطق سبب ایجاد ناهنجاری‌های اجتماعی شده و تاکنون کار به خصوصی برای مردم حاشیه نشین انجام نشده و ادامه این روند تبعات منفی به دنبال دارد از این رو لازم است برای جلوگیری از روند افزایش حاشیه نشینی، پروژه‌های درستی برای جایگزینی در این مناطق اجرا کنیم.
فتاحی با تاکید بر اینکه بروز جرایم و افزایش آن در مناطق حاشیه نشینی رابطه مستقیمی با فقر مردم این مناطق دارد گفت: متاسفانه اهالی این مناطق به امید بهبود شرایط زندگی از جا و مکان اصلی خود مهاجرت کرده اند در این راستا شاهد فرهنگ مختلف مردم و افزایش بزه و جرایم نیز هستیم که نیازمند توجه ویژه مسئولان است.
لزوم تحدید حدود مناطق ویژه اجتماعی در آذربایجان غربی
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار آذربایجان غربی نیز با اشاره به گسترش پدیده حاشیه نشینی در استان بر لزوم تحدید حدود مناطق ویژه اجتماعی استان تاكید كرد و گفت: عدم تحدید حدود این مناطق در استان بویژه در ارومیه، مانع از برنامه ریزی های هدفمند و انجام اقدامات اساسی برای آن شده است.
علیرضا رادفر با بیان اینكه ساماندهی سكونتگاههای غیررسمی و مناطق ویژه اجتماعی در استان یك ضرورت انكارناپذیر است افزود: عدم ساماندهی این مناطق، می تواند تبعات و آسیب های مختلف اجتماعی و سیاسی را به دنبال داشته باشد؛ لذا بر اساس تاكید وزیر محترم كشور و مقام عالی استان و با كمك فرمانداران و دستگاههای اجرایی، برنامه های مختلفی برای ساماندهی مناطق مذكور در دست اجرا قرار گرفته است.
معاون سیاسی استاندار همچنین به موضوع ساخت و سازها در بافت قدیمی و فرسوده شهرها اشاره كرد و گفت: ساخت و سازهای غیراصولی و ارتفاع‌سازی در بافت فرسوده و قدیمی شهرها بدون در نظر گرفتن الزامات فرهنگی، آموزشی و ...، باعث می‌شود كه خود این مناطق به مناطق ویژه اجتماعی در مركز شهرها تبدیل شود كه باید برای این امر نیز بعنوان یك معضل، چاره اندیشی شود.
رادفر همچنین در رابطه با مسائل و مشكلات مناطق ویژه اجتماعی استان گفت: آذربایجان غربی جزو ۱۱ استان كشور است كه توجه به مسائل حاشیه نشینی در آنها اولویت دارد و از آنجا كه در اكثر مناطق ویژه اجتماعی، آمار جرائم بالاست و بین این دو رابطه معناداری وجود دارد لازم است كه به مسائل و مشكلات این مناطق بصورت جدی رسیدگی و توجه شود.
وی خدمات شهری شامل مسیرگشایی، خیابان كشی، آسفالت معابر، خدمات بهداشتی و درمانی، امكانات آموزشی، ورزشی و تفریحی و خدمات انتظامی و امنیتی را جزو نیازهای اولویت دار و پایه مناطق ویژه اجتماعی استان برشمرد و گفت: در همین راستا با كمك فرمانداری ها و دستگاههای اجرایی، برنامه های مختلف فرهنگی و اجتماعی با هدف ساماندهی و جلوگیری از شیوع آسیب های اجتماعی در این مناطق در حال اجرا است.
به هر روی گسترش روز افزون شهرنشینی در کنار عدم توجه به توسعه زیرساخت ها در شهرهای کوچک و روستاها از عوامل مهم رشد حاشیه نشینی در آذربایجان غربی شده هر چند این مشکل مختص کشور ما نیست و امروز بیشتر کشورها با این معضل دست و پنجه نرم می کنند.
اما اتخاذ راهکارهای کاهش مسایل و مشکلات آسیب های اجتماعی، فرهنگی و... این مناطق در استان می تواند تا حد زیادی ضمن اینکه التیام بخش دردهای بی پایان اهالی این مناطق بوده بلکه گامی مهم در راستای توسعه متوازن شهرهای استان نیز همراه داشته باشد.
گزارش: سکینه اسمی