این گزارش از سلسله گزارشهای «پرونده ویژه بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» منتشر شده است. دومین «پرونده ویژه» مجموعه گزارشهای تولیدی دفاتر سرپرستی استانهای خبرگزاری مهر، در یک موضوع مشترک است. نخستین پرونده ویژه استان ها با عنوان«پرونده ویژه بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» را می توانید در اینجا بخوانید.
به گزارش خبرنگار مهر، باید این واقعیت را بپذیریم که طی چند دهه گذشته در مدیریت برخی بخش ها از جمله حفظ و مدیریت منابع آبی کشور موفق عمل نشده است و نبود برنامه ریزی و آینده نگری مناسب در حال حاضر آن را به بحران نزدیک کرده است. آمارها نشان می دهد که بیش از ۹۰درصد از منابع آب ساوه و زرندیه در بخش کشاورزی مصرف می شود که در صورت مدیریت بهینه در این حوزه می توان تا حد زیادی از ابعاد بحران کم آبی کاست.
در روزگاری نه چندان دور یک یا دو حلقه قنات یا چشمه در هر روستا، زمین های کشاورزی تمامی اهالی آن را سیراب می کرد و علاوه بر تامین آب مورد نیاز کشاورزی در آن روستاها، شاهد رویش درختان و فضای سبز مناسب مناطق روستایی بودیم. از سوی دیگر قبل از توسعه سد سازی در برخی مناطق کشور، شاهد رودخانه و جویبارهایی بودیم که با توزیع متعادل آب های سطحی نقش موثری در حفظ محیط زیست ایفا می کردند.
دیری نگذشت که سر و کله غول های آهنی حفر چاه های عمیق پدیدار گشت و کشاورزان و مالکان اراضی را به فکر مالکیت آب انحصاری انداخت و مسئولان وقت نیز بدون آینده نگری و آگاهی از عواقب وخیم این پدیده، مجوز حفر چاه های عمیق را یکی پس از دیگری صادر کردند، غافل از این که این راه به کجا ختم می شود. در کنار چاه های مجاز برخی دیگر از افراد سودجو نیز به صورت غیر مجاز اقدام به حفر چاه های عمیق کرده و کمر به نابودی منابع آب زیر زمینی بستند.
تحقیقات در یک روستای ساوه نشان می دهد که در گذشته ۵۶ خانوار کشاورز از دو حلقه قنات این روستا ارتزاق می کردند اما تعدادی از کشاورزان با حفر چاه عمیق موجب خشکیده شدن قنات های این روستا شده و عملا سایر کشاورزان را از حلقه تولید و زندگی خارج کردند.
نباید منکر این واقعیت شویم که در مدیریت منابع آبی غفلت شده و اکنون نیز که مسئولان از این خواب غفلت بیدار شده اند، به دلیل نزدیک شدن به شرایط بحرانی این واقعیت را پذیرفته اند اما تاکنون نتوانسته اند راهکاری عملی مناسب که درمان درد باشد را برای مقابله با این بحران ارائه کنندالبته خشکسالی های متوالی در سال های گذشته نیز بر این روند بی تاثیر نبوده است اما نباید منکر این واقعیت شویم که در مدیریت منابع آبی غفلت شده و اکنون نیز که مسئولان از این خواب غفلت بیدار شده اند، به دلیل نزدیک شدن به شرایط بحرانی این واقعیت را پذیرفته اند اما تاکنون نتوانسته اند راهکاری عملی مناسب که درمان درد باشد را برای مقابله با این بحران ارائه کنند.
حرکت به سمت آبیاری نوین، مقابله با مصرف بی رویه و جلوگیری از حفر چاه های غیرمجاز، برخی از راهکارهای مسئولان ذیربط است که مسکنی بیش نبوده اند.
شهرستان زرندیه نیز از قطب های کشاورزی استان مرکزی و دارای ۶۵ هزار هکتار اراضی کشاورزی است که حدود ۴۲ هزار هکتار آن زیر کشت محصولات زراعی و باغی قرار دارد و در آن کشت های بهاره پر آب مانند خربزه و طالبی کشت می شود.
همچنین زرندیه میزبان بیش از ۱۸۰ واحد صنعتی است که فعالیت این واحدها تاثیری مهم بر کاهش منابع آب زرندیه دارد و بهره برداری بی رویه از منابع آبی، کیفیت آب نیز کاهش داده و غلظت املاح و نمک محلول در آب افزایش یافته است.
ساوه در سال گذشته کمترین میزان بارندگی در استان مرکزی را داشت
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ساوه با بیان این که در سال آبی جاری، این شهرستان دارای کمترین میزان بارندگی در استان مرکزی و در رده نخست شهرهای کم بارش کشور بوده است، گفت: هم اکنون به دلیل خشکسالی و کمبود منابع آبی، بیش از ۹۰ درصد از چاه های این شهرستان کمتر از میزان مجاز برداشت می کنند و میزان توزیع آب از سد الغدیر نیز میان کشاورزان به میزان قابل توجهی کاهش داشته است.
حسن شریفی افزود: کشت طالبی و خربزه که در شهرستان ساوه انجام می پذیرد، در زمره کشت های پرآب بوده و بایستی در سیاست های کشت آن با توجه به شرایط خشکسالی حاد ساوه بازنگری شود.
وی اظهار داشت: شهرستان ساوه بزرگ ترین تولیدکننده انار کشور است و همه ساله سهم عمده ای در تولید انار دارد، به طوری که از سطح ۱۹ هزار هکتاری باغ های این شهرستان، ۹ هزار هکتار اختصاص به تولید انار دارد، بنابراین نیازمند یک فکر اساسی برای مقابله با خشکسالی است.
صرفه جویی، فرهنگ سازی و مدیریت مصرف تنها راه مقابله با بحران آب
معاون استاندار مرکزی و فرماندار ساوه با بیان اینکه بخش کشاورزی یکی از مهمترین بخش های اقتصادی شهرستان ساوه است، افزود: صرفه جویی، فرهنگ سازی و مدیریت مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی، تنها راه مقابله با بحران آب است و لازم است تا با استفاده از سیستم آبیاری نوین، گام موثری در مصرف بهینه آب بخش کشاورزی برداشته شود تا بتوانیم بر میزان مصرف آب در بخش کشاورزی مدیریت داشته باشیم و ضمن احیای منابع آبی، به انتظاراتی که در بخش کشاورزی وجود دارد نیز رسیدگی کنیم.
محمد بهاروند با اشاره به کاهش نزولات آسمانی در این شهرستان گفت: باید در جهت تامین و مدیریت آب مورد نیاز بخش کشاورزی، برنامه ریزی مدون داشت و مدیران مربوطه با احتمال اینکه ممکن است با شرایط بحرانی تری روبرو شوند، باید با مدیریت موضوع، مقدمات کار را در جهت مواجهه با کمبودهای احتمالی آب زراعی داشته باشند.
وی ابراز داشت: هم اینک بیشترین مصرف آب در شهرستان ساوه، مربوط به بخش کشاورزی است، لذا دستگاه های مرتبط با بخش کشاورزی و وزارت نیرو می توانند نقش به سزایی در مدیریت بهینه مصرف آب در این بخش داشته باشند.
بروز بحران آب ناشی از مصرف بی اندازه در بخش کشاورزی است
یک فعال حوزه محیط زیست که معتقد است دلیل اصلی بروز بحران آب در ساوه، مصرف بیش از اندازه در بخش کشاورزی است، گفت: مسئولان افزایش سطح زیر کشت محصولات کشاورزی را ساده ترین راه برای توسعه کشور در نظر گرفته اند که نتیجه این نوع نگاه، بر شدت بحران آب در کشور افزوده است.
علی اکبر حجری افزود: توسعه بی ضابطه بخش کشاورزی و سایر بخش های اقتصادی بدون در نظر گرفتن ملاحظات زیست محیطی، بحران آب را در کشور ما جدی تر کرده است و امروزه نه تنها در کشور ما، بلکه در سراسر دنیا فعالیت بشر در طول دهه های گذشته بدون توجه به مسائل محیط زیست باعث افزایش دمای کره زمین شده و تغییرات آب و هوا را به دنبال داشته است.
مسئولان افزایش سطح زیر کشت محصولات کشاورزی را ساده ترین راه برای توسعه کشور در نظر گرفته اند که نتیجه این نوع نگاه، بر شدت بحران آب در کشور افزوده استوی ابراز داشت: لازم است حساسیت بیشتری در زمینه مدیریت مصرف آب به خرج بدهیم چرا که بحران آب در کشور ما بسیار جدی است و هیچ تردیدی نیست که شرایط بدتر هم می شود، چون در طول دهه های گذشته رویکرد مدیریت منابع آب، رویکرد صحیحی نبوده و این روند به بحران آب دامن زده است.
حجری اضافه کرد: در شورای عالی آب تلاش هایی انجام شده که تا حدودی رویکردهای قوه مجریه در مدیریت منابع آب اصلاح شود و به سمت رویکردهای اقتصادی-اجتماعی حرکت کند ولی این کافی نیست و حل مشکل کمبود آب، نیازمند توجهی بیش از این اقدامات است.
میانگین بارش در ساوه ۶۹ میلی متر کاهش یافت
مدیر امور منابع آب ساوه گفت: میانگین میزان بارش جوی شهرستان ساوه در سال زراعی جاری از ۱۸۲ میلی متر به ۱۱۳ میلی متر کاهش یافته که نسبت به مدت قبل آن نگران کننده است و بیانگر آن است که خشکسالی هر سال در حال تشدید است.
نقی بهجت با اشاره به ضرورت تعادل بخشی آب در این شهرستان اظهار کرد: سیاست های بازدارنده به عنوان یکی از اولویت های مهم کاری در ساوه ترسیم شده و در این خصوص چاه های غیرمجاز ضمن شناسایی مسدود و تجهیزات حفاری آنان نیز توقیف می شود.
ساوه به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک و با متوسط سالانه ۷۰ میلیون مترمکعب اضافه برداشت از منابع زیرزمینی، با ادامه روند فعلی در استفاده از منابع آب در آینده نزدیک با شرایط دشوار و بحرانی مواجه می شودمدیر امور منابع آب ساوه توضیح داد: در حال حاضر برداشت بی رویه و افت آب های زیرزمینی، موجب فرو نشست زمین در برخی از مناطق این شهرستان شده است به طوری که پدیده نشست زمین در این مناطق کاملا مشهود است.
بهجت افزود: ساوه به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و نیمه خشک و با متوسط سالانه ۷۰ میلیون مترمکعب اضافه برداشت از منابع زیرزمینی، با ادامه روند فعلی در استفاده از منابع آب در آینده نزدیک با شرایط دشوار و بحرانی مواجه می شود.
مدیر امور منابع آب ساوه ادامه داد: ۹۵ درصد آب سفره های زیرزمینی در این شهرستان برای مصارف کشاورزی و باغداری استفاده می شود، بنابراین بهینه سازی در مصرف بخش کشاورزی می تواند نقش موثری در حفظ منابع آب این شهرستان ایفا کند.
کاهش ۲۵ درصدی منابع آب شهرستان زرندیه نسبت به سال گذشته
مدیر اداره امور منابع آب زرندیه نیز با اشاره به کاهش بارش ها در این شهرستان نسبت به سال گذشته گفت: منابع آب شهرستان زرندیه در برخی نقاط این شهرستان تا ۲۵ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته و با تشدید خشکسالی سالانه با ۳۷.۳ میلیون مترمکعب کسری حجم مخزن مواجه بوده و لازم است که بحران آب توسط مردم و مسئولان جدی گرفته شود.
جمال محمدی با بیان اینکه سالانه حدود ۱۸۰ میلیون مترمکعب آب در دشت زرندیه استحصال می شود، افزود: صرفه جویی و استفاده بهینه از آب باید در دستور کار مردم قرار گیرد، چراکه با ادامه روند خشکسالی در سال های اخیر، سطح آب سفره های زیرزمینی در دشت های این شهرستان سالانه حدود ۸۵ سانتیمتر افت کرده است.
وی اظهار کرد: سال آبی از ابتدای مهر ماه هر سال آغاز می شود و تا پایان شهریور ماه سال بعد ادامه دارد و میزان بارش نزولات جوی این شهرستان از ابتدای سال آبی جاری تاکنون از ۱۱۸ به ۱۰۸ میلی متر نسبت به مدت مشابه سال آبی قبل کاهش داشته است.
محمدی افزود: بر اساس اعلام وزارت نیرو، از سال ۹۱ طرح ممنوعیت حفر چاه عمیق، نیمه عمیق، احداث قنات و یا هرگونه افزایش بهره برداری از منابع آب در محدوده مطالعاتی زرندیه تا پنج سال ممنوع شده است، اما در مواجهه با بحران کم آبی در زرندیه نیازمند راهکارها و برنامه های جدی تری هستیم.
***
بی‌تردید جدی‌ترین اقدامی که امروز می توان در زمینه بحران آب در شهرستان های ساوه و زرندیه انجام داد، مدیریت صحیح منابع آب با استفاده از روش‌های نوین آبیاری به ویژه آبیاری تحت فشار، توسعه کشت محصولات گلخانه‌ای و استفاده از سرمایه‌گذاران در زمینه به کارگیری روش های کشاورزی نوین و کم مصرف در زمینه آب است.
در دشت های تشنه ساوه و زرندیه امروز بیش از هر زمان دیگر به حفاظت و صیانت از آب به عنوان یک منبع ارزشمند نیاز داریم و نیاز است در سایه اراده و تدبیر ویژه مسئولان شهرستان، جراحات عمیق خشکسالی در این شهرستان ها التیام یابد.