به گزارش خبرنگار مهر، یکی از جذاب ترین و پرطرفدارترین رشته های گردشگردی و جهانگردی بوم گردی، طبیعت گردی یا اکوتوریسم است. این شاخه گردشگری در دهه های اخیر در سرتاسر جهان به خصوص در کشور های در حال توسعه، به عنوان یک برنامه ملی برای دستیابی به توسعه پایدار و رشد مساوی مسایل اقتصادی و فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است.
تجربه‌های موفقیت‌آمیز اکوتوریسم در کشورهای جهانبه‌ویژه در دهه‌های اخیر نشانگر رشد و توسعه اقتصادی و افزایش اشتغال‌زایی و مهم‌تر از آن موفقیت چشمگیر در نگهداری از منابع طبیعی است.
بررسی‌هایی که در این زمینه انجام‌شده نشان‌دهنده این است که درآمدهای به‌دست‌آمده از طرح‌های اکوتوریسم از درآمد نفت پیشی گرفته است. این در حالیست که توریسم برخلاف نفت ثروتی پایداراست و چنین ثروت و مسئله پایداری به‌شرط مدیریت بهینه می‌تواند بهترین نقطه اتکا در برنامه‌ریزی‌های ما در منابع طبیعی و گردشگری باشد.
در ميان گزینه‌های مختلف نظام جهانی گردشگری، اکوتوریسم با اهداف حفاظت از محیط زیست، التزام به جوامع محلی و احترام به ویژگی‌های فرهنگی جوامع ميزبان ازجمله گزینه‌های برنامه‌ریزی است که دارای بيشترين سازگاری با مفهوم توسعه پايدار است.
اکوتوریسم شكل پايدار گردشگری مبتنی بر طبيعت است
مهدی سقایی در خصوص تعریف این نوع گردشگری به خبرنگار مهر گفت: اکوتوریسم شكل پايدار گردشگری مبتنی بر طبيعت است كه تمركز اصلی آن بر تجربه و درك طبيعت و يادگيری درباره آن است و مديريت آن باعث شده پيامدهای منفی حاصل از آن ناچيز و منافع آن برای جوامع محلی حداكثر باشد.
مدیر گروه علوم گردشگری موسسه آموزش عالی حکیم جرجانی گرگان افزود: از آنجاکه شالوده اکوتوریسم بر توان‌های طبيعی استوار است بنابراين در حفاظت از ويژگی‌های طبيعی می‌تواند نقش فعال و موثر داشته باشد.
سازمان جهانی گردشگری (WTO) رشد ساليانه گردشگری را تا سال ۲۰۱۰ بين ۳.۴ تا ۶.۷ درصد پیش‌بینی كرده است كه اکوتوریسم با رشد ساليانه ۳۰ تا ۴۰ درصد بالاترين رشد در بخش‌های مختلف گردشگری را خواهد داشت و جامعه اکوتوریسم (TES) پیش‌بینی كرده در پايان سال ۲۰۲۰ حدود ۵۰ درصد گردشگران متعلق به بخش اکوتوریسم خواهد بود.
گلستان مجموعه‌ای متنوع و کامل از جاذبه‌های طبیعت گردی است
یکی از مهم‌ترین زمینه‌های اکو توریسم در شمال ایران به‌خصوص در استان گلستان به‌مانند استان‌های هم‌جوار دریای خزر، جنگل‌های دامنه شمالی البرز است. این جنگل‌های طبیعی در بعد جهانی از نظر محیط زیست یکی از غنی‌ترین، زیباترین و پرجاذبه‌ترین اکوسیستم‌های مهم دنیا است و حتی در ردیف جنگل‌های درجه اول دنیا قرار دارد. به همین خاطر هم است که جنگل‌های شمال به‌عنوان یکی از مراکز اصلی جذب اکو توریسم موردتوجه است.
توسعه اکوتوریسم در جنگل‌های استان گلستان باید با یک شیوه مدون و برنامه‌ریزی‌شده و متوازن با دیگر طرح‌های ملی باشد تا علاوه برافزایش رونق اقتصادی و اشتغال‌زایی زمینه‌های مناسب‌تری را برای حفظ محیط زیست و نگهداری از جنگل‌ها و منابع طبیعی را به دنبال داشته باشد.
آنچه به‌وضوح مشخص است استان گلستان مجموعه‌ای متنوع و کامل از جاذبه‌های اکوتوریسم و جذب گردشگر است. این مجموعه خود از دو رویکرد جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی قابل‌مطالعه است. از میان مهم‌ترین جاذبه‌های طبیعی این خطه می‌توان به پارک‌های جنگلی و غارهای شگفت‌انگیز، آبشارها و چشمه‌سارها، گل‌ها و گیاهان دارویی جنگل و درنهایت چشم‌اندازهایی زیبا که هر بیننده‌ای را به وجد می‌آورد اشاره کرد. همچنین ویژگی‌های فرهنگی مردم این خطه همچون لباس، خوراک، صنایع‌دستی ترکمن و سایر جاذبه‌های سیاحتی و زیارتی در مقوله بوم گردشگری قابل‌توجه است.
برای استفاده از قابلیت اکوتوریسم برنامه مشخصی نداریم
سقایی در خصوص شاخه‌های اکو توریسم تصریح کرد: به‌طورکلی اکوتوریسم جهان دارای هشت شاخه اصلی و حدود ۸۰۰ شاخه فرعی است. بازار اکوتوریسم در مقیاس ملی و بین‌المللی مهیا است و اکوتوریسم بستر مناسبی برای حفظ اکوسیستم فراهم آورده است و باعث پایداری منابع می‌شود.
وی ادامه داد: حفاظت از محیط زیست، کمک به حفظ تنوع و گونه‌های مختلف، کمک به معیشت اقتصاد محلی و بسترسازی گردشگری پایدار از اهداف گردشگری اکوتوریسم است.
سقایی با بیان اینکه اگر این گردشگری در گلستان شکل بگیرد روند مناسبی خواهد داشت، گفت: بیشتر برنامه ریزان تفاوتی بین گردشگری مبتنی بر طبیعت و اکو توریسم قائل نیستند و یکی از مشکلات برنامه‌ریزی‌های ما همین مسئله است.
وی خاطر نشان کرد: متأسفانه ما برای استفاده از این قابلیت‌ها برنامه مشخصی نداریم و به گردشگری در گلستان نگاه کاملی وجود ندارد چه برسد به اینکه به یک شاخه گردشگری مثل اکو توریسم بپردازیم.
اکوتوریسم گلستان می تواند برند کشوری شود
مدیر گروه علوم گردشگری موسسه آموزش عالی حکیم جرجانی گرگان افزود: اگر بخواهیم یکی از انواع گردشگری خود را به برند کشوری برسانیم همین اکو توریسم است.
وی با اشاره به تلاش های میراث فرهنگی در این زمینه خاطر نشان کرد: در سطح بالای برنامه‌ریزی مثل طرح آمایش، گلستان فقط به نواحی تفرجگاهی پراکنده تقسیم‌شده است که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر است.
سقایی بابیان اینکه اکو توریسم متعلق به یک‌رشته نیست و میان‌رشته‌ای است افزود: باید یک برنامه مدون تهیه شود و اولویت‌های گردشگری گلستان مشخص شود. اکوتوریسم نیازمند برنامه‌ریزی است و سند راهبردی توسعه اکوتوریسم باید مشخص شود.
سقایی گفت: باید بانک اطلاعات اکوتوریسم و پهنه‌بندی مناطق مستعد انجام شود و بسته‌های سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران و ساکنان بومی به مقیاس کوچک و متوسط داده شود و تعاونی‌های مختلف شکل بگیرد تا مشارکت مردم افزایش پیدا کند.
وی که دکترای جغرافیا و گردشگری دارد، افزود: ما اول راه هستیم و گلستان این قابلیت را دارد که بتواند به‌عنوان پایتخت اکو توریسم ایران معرفی شود و باید از این پتانسیل در گلستان به بهترین شکل استفاده کنیم.
منافع کوتاه اکوتوریسم در برابر خسارات بلندمدت به محیط زیست بی ارزش است
با توجه به ضرورت گسترش اکوتوریسم اما خیلی ها مخالف آن هستند. این دسته از افراد اعتقاد دارند که توسعه اکوتوریسم منافع کوتاه مدت برای جامعه ما به دنبال دارد و این منافع در برابر خسارات آتی و بلند مدتی که به منابع طبیعی و محیط زیست وارد می کند بی ارزش است. از طرفی خیلی از کارشناسان معتقدند این حرف مخالفان اکوتوریسم مانند این است که ما به جای حل مساله صورت مساله را پاک کنیم و خودمان را نجات دهیم و نفی اکوتوریسم می تواند به این معنی باشد که ما توانایی مدیریت بر اتفاقات پیرامون خود را نداریم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان در گفتگو با خبرنگار مهر هم محدودیت های اداره هایی مثل منابع طبیعی و محیط زیست را مانعی برای سرمایه گذاری در این بخش عنوان می کند.
ابراهیم کریمی با بیان اینکه ظرفیت خوبی در بحث اکوتوریسم در گلستان وجود دارد، افزود: در پارک های جنگلی و مکان هایی که امکان دسترسی مردم است امکاناتی فراهم شده است ولی این مقدار برای گردشگر قانع کننده نیست که بخواهد اقامت کند و انگیزه ایی برای ماندگاری در گلستان داشته باشد.
وی خاطر نشان کرد: ساختاری در کشور این وضعیت را مشخص نکرده است تا بتوانیم از این ظرفیت ها استفاده کنیم که به ساختار طبیعت و جنگل صدمه وارد نکند. باید جاذبه ها و انگیزه هایی برای گردشگر ایجاد کنیم که توریسم از طبیعت ما استقبال کند.
در پارک های جنگلی و مکان هایی که امکان دسترسی مردم فراهم است امکاناتی مهیا شده ولی این مقدار برای گردشگر قانع کننده نیست که بخواهد اقامت کند و انگیزه ایی برای ماندگاری در گلستان داشته باشد.
کریمی ادامه داد: با حفظ اصالت طبیعت و جنگل می شود با دسترسی محدود، طراحی و امکاناتی که به ساختار جنگل لطمه وارد نکند این انگیزه ایجاد شود و با حضور مردم در بعضی جاها جنگل پایدار تر حفظ می شود.
وی با اشاره به موزه گیلان گفت: در چندصد هکتار این موزه اجرا شده و با ورود به آنجا می بینیم که نهال و درخت این موزه پویاتر و زنده تر است و خیلی هم موفق تر عمل کرده اند.
کریمی خاطر نشان کرد: اگر بتوانیم کنترل و فرهنگ سازی کنیم نه تنها جنگل حفظ می شود بلکه در تعداد و تنوع درختچه و درخت جنگلی هم می توانیم حرکت رو به رشد داشتی باشیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان افزود: متناسب با ظرفیت و موقعیت در بخش هایی از گلستان اکوتوریسم ورزش های هوایی، بوم گردی و کوهنوردی را جهت دهی کرده ایم.
وی افزود: مناطقی که ساختار طبیعی خیلی فشرده و متراکم ندارد و مکان هایی که منابع طبیعی و محیط زیست حساسیت کمتری دارند را با امکانات اولیه و سرمایه گذارها جهت دهی می کنیم.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان در حالی محدودیت های اداره هایی مثل منابع طبیعی و محیط زیست را مانعی برای سرمایه گذاری در این بخش عنوان کرد که مدیرکل سازمان حفاظت محیط زیست گلستان چنین اعتقادی ندارد.
مناطق تحت مدیریت محیط زیست زون گردشگری دارند
اسماعیل مهاجر در گفتگو با خبرنگار مهر، تصریح کرد: تمام مناطقی که در سازمان محیط زیست تحت مدیریت قرار دارند یک زون گردشگری یا اکوتوریسم دارند.
وی ادامه داد: دفتری در سازمان با نام اکوتوریسم داریم که نشان می دهد در سازمان این شاخه گردشگری برایش دارای اهمیت است و اکثر این مناطق طرح گردشگری دارند.
مهاجر با اشاره به بوم کلبه ترکمن در پارک ملی گلستان گفت: این بوم کلبه کار اکوتوریسم انجام می دهد و محیط زیست دیدگاهی مثبتی به اکوتوریسم با تاکید بر توسعه پایدار دارد.
مدیرکل سازمان حفاظت محیط زیست گلستان خاطر نشان کرد: تصویب گردشگری در آشوراده در همین راستا انجام شده است.
بین گردشگری و محیط زیست فاصله ایی نمی بینیم
وی در خصوص صحبت های مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تحت عنوان وجود محدودیت های سازمان حفاظت محیط زیست گلستان گفت: اراضی ملی تحت پوشش محیط زیست طبق قانون ماده ۱۶ این سازمان واگذار نمی شود ولی می شود در راستای بهره برداری از پتانسیل ها و مزیت های اکوتوریسم سرمایه گذار به صورت بهره بردار از آن استفاده کند و این محدودیت نیست و درست مثل توسعه پایدار است.
مهاجر در خصوص تعامل با سازمان های دیگر گفت: بین گردشگری و محیط زیست فاصله ایی نمی بینیم چرا که آن ها متولی گردشگری هستند و ما متولی حفاظت محیط زیست.
وی افزود: نمازخانه ها، سرویس های بهداشتی، گردشگاه ها و تفرجگاه های پارک ملی گلستان را میراث فرهنگی می سازد اما با طرح محیط زیست تا اکولوژی مناطق ما بهم نخورد.
مهاجر با اشاره به نبود اعتبارات گفت: اگر اعتبارات بیشتری باشد می توان کارهای بیشتری در خصوص اکوتوریسم انجام داد.
اکوتوریسم در گلستان باید با یک نگرش سیستمی توسعه پیدا کند و از روی حساب و کتاب باشد. آنچه که مشخص است توسعه اکوتوریسم همکاری منابع طبیعی، میراث فرهنگی و گردشگری و محیط زیست را می طلبد. در بعد دیگر مشارکت مردم در تدوین سیاست های مرتبط با اکوتوریسم و اجرای آن ها نیز بسیار تاثیر گذار است. در صورت تعامل است که می توانیم اکوتوریسم را به صورت موفق و برای حفظ منابع طبیعی و محیط زیست در گلستان اجرا کنیم.
خبرنگار: مریم رضایی