به گزارش خبرگزاری مهر، سومین كارگاه تخصصی انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران با موضوع «آشنایی با تدوین» شنبه ۱۳ تیر در سالن سیف الله داد خانه سینما برگزار شد. كارگاه «آشنایی با تدوین» با حضور حسن حسندوست، تدوینگر سینمای ایران و جمعی از اعضای انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی، تدوینگران و هنرجویان سینما برپا شد.
در ابتدای نشست کیوان کثیریان، رییس شورای مرکزی انجمن به دو نشست تخصصی پیشین با عنوان «کارگاه آشنایی با طراحی صحنه» و «کارگاه آشنایی با صدا» اشاره کرد.
حسن حسندوست در ادامه این نشست با اشاره به گستردگی موضوع تدوین گفت: این اولین کارگاه تخصصی است که با موضوع تدوین برگزار می شود و امیدوارم فتح بابی باشد تا این اتفاق مفید باز هم تکرار شود. برای توضیح مباحث مورد نظرم ۶ فیلم ایرانی و ۶ فیلم خارجی را انتخاب کرده ام که دقایقی از آنها بعد از صحبت هایم نمایش داده می شود.
وی ادامه داد: ابتدا باید به این سوال پاسخ دهیم که تدوینگر چه می کند؟ اگر کارگردان همه کارهای یک فیلم را انجام می دهد پس وظیفه تدوینگر چیست؟ ممکن است فیلم هایی توسط کارگردانان آنها تدوین شود ولی معمولا کارگردان های بزرگ فیلم های خود را تدوین نمی کنند. مثلا بهرام بیضایی که فیلم های خودش را تدوین می کند در فیلم های دیگران موفق تر از فیلم های خودش است. البته نمونه موفق این كار فیلم «دونده» امیر نادری است. اصولا تدوینگر حذف شدنی نیست و جزو لاینفک سینما است همانطوركه تدوین حذف نشدنی است چون تقطیع بصری هر فیلم باید با تدوین انجام شود.
تدوینگر «هامون» بیان کرد: حالا این سوال مطرح می شود كه این تدوینگر چه وظیفه ای بر عهده دارد؟ در یک فیلم سینمایی استوری بورد وجود دارد که براساس آن فیلمبرداری انجام می شود ولی طبیعتا كارگردان نمی داند کدامیک از فریم های گرفته شده را می تواند یا می خواهد استفاده کند. حتی ممكن است برداشت آخر در مونتاژ نهایی استفاده نشود یا ممكن است جایی دیگر در تقطیع برداشت های مختلف از یک پلان استفاده شود. در واقع تدوینگر می کوشد با درکی که از فیلمنامه دارد به گونه ای راش ها را تقطیع کند که مخاطب شاهد یک فیلم خوش ساخت باشد.
حسندوست گفت: در ابتدای کار، یک تدوین اولیه صورت می گیرد که در آن داستان مشخص است و صحنه های اضافی دور ریخته می شود. در این مرحله زمان فیلم طولانی است ولی خبری از ریتم نیست. نكته مهم دیگری که وجود دارد انتخاب نما است که در تدوین اولیه از اهمیت زیادی برخوردار است و در مرحله بعد جزئیاتی مثل نوع و اندازه پلان ها مهم است. بعد از این مرحله به فاین کات می رسیم كه در واقع کار اصلی تدوینگر از اینجا شروع می شود و خلاقیت در این بخش حرف اول را می زند.
تدوینگر «میكس» ادامه داد: چیزی که در این مرحله اهمیت دارد اصول مکانیکی و کاربرد درست آنها و در نهایت اصول زیبایی شناسی و خلاقیت است که نامحدود و گسترده هستند چون هیچ فیلمی شبیه فیلم دیگری نیست. نوع زیبایی شناسی که محصول تبادل نظر کارگردان و تدوینگر است، مشخصه ای است كه فیلم ها را از یکدیگر متمایز می کند. وقتی اصول زیبایی شناسی رعایت نمی شود احساس می کنیم همه فیلم ها شبیه هم هستند در صورتی که در سینمای جهان متن مشابهی از شکسپیر با اجراهایی کاملا متفاوت ساخته و ماندگار شده است.
تدوینگر «رنگ خدا» عنوان كرد: در سینما دو تقسیم بندی برای تدوین وجود دارد شامل تدوین روایتی و تدوین توصیفی یا بیانی که هر یک شاخصه های خاص خود را دارند. تدوین روایتی یک مدل عام است و نمونه آن را می توان در سینمای آمریکا به وفور دید. در تدوین فیلم های روایتی پیوند دو نمای مشابه مهم است، اصول مکانیکی مثل مچ کات اهمیت دارند و اصطلاحا نباید متوجه تدوین شدن فیلم شویم. برش نامرئی در این شکل تدوین اهمیت زیادی دارد حتی جامپ کات هم در خدمت روایت فیلم قرار می گیرد.
حسندوست گفت: وابستگی دو نما به هم در این نوع تدوین اجتناب ناپذیر است و تفاوت اندازه نماها و تمایل به ادامه دادن مسیر فیلمنامه از مواردی است که موجب باورپذیری فیلم می شود. فیلم خوب فیلمی است که نتوان حتی یک نمای آن را حذف کرد. انتقال مفهوم در سینمای روایتی به صورت تدریجی است و اصل تداوم از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اصولا کار اصلی تدوینگر کنترل زمان و رعایت تداوم است.
تدوینگر «باران» ادامه داد: تدوین توصیفی بیان مفهوم در کنار هم قرار گرفتن دو نما است و اصالت را متعلق به مفهوم می داند. در این نوع تدوین پیوند نماها به توصیف گرایش دارد و حتی تفاوت زاویه نماها هم چندان اهمیتی ندارد. در واقع سینمای توصیفی، هنر بیان معانی است. سینما یک هنر نامحدود است و هر فیلمی که تأثیرگذار باشد فیلم خوبی است و صرفا یک سرگرمی نیست. در واقع سینمای خوب سینمایی است که پس از اتمام فیلم در ذهن تماشاگر باقی بماند. هر فیلمی که اکران می شود لزوما سینما نیست اما فیلمی که تأثیر می گذارد قطعا سینما است و این تفاوت بین فیلم و سینما نه فقط در ایران بلکه در کل دنیا مطرح است.
در بخش دیگری از این کارگاه حسندوست گفت: مبحث بعدی این است که زیبایی شناسی هر فیلمی با فیلم دیگر متفاوت است چرا که دنیای هر فیلمی منحصر به خودش است. کشف زیبایی شناسی در هر فیلم با تدوینگر است که آن را با نظریات کارگردان ترکیب كرده و در نهایت ساختار فیلم را مشخص می کند. فیلم خوب فیلمی است که برای هر پلان آن ساعت ها وقت صرف شده باشد. من به عنوان تدوینگری که بیش از ۸۰ فیلم در کارنامه ام دارم، می توانم راجع به تک تک پلان های هر فیلمی كه كار كرده ام توضیح بدهم. مبنای ریتمی که برای تدوین فیلم انتخاب می کنیم دانستن موسیقی است و تدوینگری که موسیقی نداند در کارش به مشکل بر می خورد. فیلم هایی هستند که به دلیل انتخاب ریتم اشتباه با وجود داشتن داستانی قوی، از بین رفته و نابود شده اند.
در ادامه دقایقی از چند فیلم خارجی و ایرانی به نمایش درآمد و حسندوست تدوین هر یک را مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
وی درباره تدوین «صلات ظهر» اشاره كرد: فیلم برنده اسکار بهترین تدوین شده است. در این فیلم زمان اهمیت زیادی دارد و از ابتدا ساعت را در همه کادرها می بینیم چون فرد زینه مان این تأکید را داشته که مهمترین نکته در فیلم به چشم بیاید. در واقع عنصر زمان یک عنصر زیبایی شناسی در این فیلم است.
حسندوست درباره تدوین «جهان پهلوان تختی» بیان کرد: فیلمنامه ای که بهروز افخمی نوشت تریلر گونه بود و با فیلمنامه زنده یاد علی حاتمی تفاوت های زیادی داشت. من از ابتدا در جریان نگارش فیلمنامه بودم اما می خواستیم از نماهای فیلم ناتمام زنده یاد حاتمی و نماهای آرشیوی هم استفاده كنیم. برای پیدا کردن جای مناسب قرار دادن این نماها باید تمهیدی اندیشیده می شد تا در عین تأثیرگذاری با کلیت فیلم هماهنگ باشد. به گمانم این فیلم بهترین فیلم افخمی تا امروز است.
وی در خصوص تدوین «لارنس عربستان» عنوان كرد: این فیلم هم اسکار بهترین تدوین را از آن خود کرده است. من سکانسی را انتخاب کردم که هنگام تدوین باعث بحث بین تدوینگر و کارگردان شده است. چون دیوید لین معتقد بود طول پلان رسیدن عمر شریف از عمق صحنه باید بلند باشد و تدوینگر اعتقاد داشت این زمان باید کوتاه شود. در نهایت جادوی تدوین باعث می شود این حركت از عمق كادر در مدت زمان معقولی اتفاق بیافتد و تدوینگر پس از سال ها بیان كرد که حرف کارگردان درست بوده است.
حسندوست درباره تدوین «زمستان است» بیان کرد: این فیلم رفیع پیتز متفاوت و به سبک سینمای سهراب شهید ثالث نزدیک است. در این صحنه پلان هایی با دیالوگ های پینگ پونگی گرفته شده بود که در تدوین با حذف یک طرف، به گونه ای تصویر شده که انگار بازیگر در حال حرف زدن با خودش است. مهم نیست چنین تصمیمی را من به عنوان تدوینگر گرفته ام یا کارگردان بلكه مهم تأثیری است که بر مخاطب گذاشته می شود. زیبایی شناسی این فیلم را می توان اینگونه بیان کرد که زمان به سرعت می گذرد ولی کاراکترهای فیلم سر جای خود درجا می زنند.
وی در خصوص تدوین «از نفس افتاده» توضیح داد: این فیلم به دلیل بدعت در تدوین موج نو سینمای فرانسه را راه انداخت و از جامپ کات به شکل درستی استفاده کرد. البته این امر کاملا اتفاقی بود چون پس از اتمام فیلم متوجه شدند ۳۰ دقیقه از فیلم اضافه است. به همین دلیل ژان لوک گدار و تدوینگر با جامپ کات این ۳۰ دقیقه اضافه را حذف کردند. امروز پس از گذشت سال ها می توانیم بگوییم زیبایی شناسی این فیلم علیرغم کوتاه شدن، دست نخورده چون همه مولفه های فیلم از اغراق های عجیب و غریب برخوردار است و این جامپ کات ها از فیلم بیرون نمی زنند.
حسندوست درباره «این گروه خشن» گفت: این فیلم سام پکین پا نمونه جالبی از استفاده از ضد ریتم است که در اثر تلفیق نماهای اسلوموشن با نماهای ۲۴ فریم به دست آمده و در زمان خودش نوعی بدعت به حساب می آمد.
وی در خصوص «روانی» اشاره كرد: در این فیلم آلفرد هیچکاک استفاده درستی از جامپ کات در خدمت تم اصلی فیلم و کاراکترهای آن شده است. جالب اینجاست که این جامپ كات ها در سال ۱۹۶۰ استفاده شده و همچنان نو به حساب می آید. ضمن اینکه تدوینگر این فیلم همیشه در کنار هیچکاک بوده و او در بهترین فیلم هایش از تدوین توماسینی بهره برده ولی کمتر اسمی از این تدوینگر شنیده ایم.
در ادامه حسندوست درباره سکانسی از «هامون» عنوان كرد: استفاده از جامپ کات محور تدوین این فیلم است و کل فلسفه و زیبایی شناسی فیلم را تشکیل می دهد. در فیلم همه چیز در حال تغییر است ولی حمید هامون همانگونه که می گوید آویزان و بلاتکلیف است و در انتها خود را به دریا می سپارد.
«آسمان محبوب» آخرین فیلمی بود كه دقایقی از آن به نمایش درآمد و تدوینگر فیلم این تجربه را چنین تشریح كرد: در این فیلم استفاده از چند نوع ریتم در پلان های مختلف داریم و سعی کردیم زمان را از بین ببریم و جامپ کات هایی که صورت گرفته به لحاظ زیبایی شناسی معنا دارد. شما وقتی در بیهوشی هستید تداوم از بین می رود یعنی هیچ چیز مچ کات نیست به همین خاطر جامپ کات انتخابی مناسب بود.
حسن حسندوست در پایان اظهار امیدواری كرد كه با توجه به تخصصی نبودن داوری تدوین فیلم ها این بخش از داوری جشن منتقدان خارج شود.