سرویس بین الملل - عبدالحمید بیاتی: هتل کوبورگ وین پس از پشت سر گذاشتن بیش از دو هفته مذاکرات داغ و فشرده سرانجام صحنه توافق هسته ای ایران و گروه ۱+۵ بود، توافقی که آغاز آن نه مذاکرات ۲۰۱۳ بلکه مذاکرات ۲۰۰۲ بود.
به هر حال بعد از ۱۲ سال مذاکره سرانجام پرونده هسته ای ایران به گونه ای که خواست ملت ایران بود به نتیجه رسید و قدرت های غربی ناچار مجبور به رسمیت شناختن حق هسته ای ایران و برچیدن تحریم هایی شدند که در طول این مدت به ناحق علیه جمهوری اسلامی اعمال کرده بودند.
در طی این ۱۲ سال ایران هموراه با حسن نیت و برای اثبات ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای خود با طرف مقابل بر سر میز مذاکره می نشست اما رویکردی که آنها در قبال حسن نیت ایران داشتند و از آنجا که همواره به دنبال زیاده خواهی در این گفتگوها بودند موجب شده بود تا این گفتگوها به نتیجه نرسد.
البته طرف غربی در این مدت از هر حربه ای برای متوقف کردن برنامه هسته ای ایران استفاده کرد و بعد از آنکه متوجه شد از طریق تحریم و اعمال محدودیت های عجیب و غریب بی سابقه نمی تواند حرکت رو به رشد ایران را بگیرد روی به ترور دانشمندان هسته ای ایران آورد.
ذکر این نکته ضروری است که حصول توافق جامع هسته ای را نمی توان فقط و فقط محصول تلاش های انجام شده در دولت فعلی دانست بلکه رویکرد مبتنی بر حق و روشنگری که تهران از سال ۲۰۰۲ داشته و ایستادگی هایی که در دولت های قبلی در برابر زیاده خواهی های غرب انجام گرفته همگی مقدمه ای بودند برای به نتیجه رسیدن مذاکرات.
پرونده مذاکرات هسته ای در آینه تاریخ
آغاز مذاکرات ایران و غرب در مورد پرونده هسته ای به سال ۲۰۰۲ میلادی و ادعای گروهک منافقین در مورد فعالیت مشکوک هسته ای ایران باز می گردد.
حصول توافق جامع هسته ای را نمی توان فقط و فقط محصول تلاش های انجام شده در دولت فعلی دانست بلکه رویکرد مبتنی بر حق و روشنگری که تهران از سال ۲۰۰۲ داشته و ایستادگی هایی که در دولت های قبلی در برابر زیاده خواهی های غرب انجام گرفته همگی مقدمه ای بودند برای به نتیجه رسیدن مذاکرات. در اوت ۲۰۰۲ منافقین اقدام به انتشار گزارشی نمود که در آن از وجود تاسیسات غنی‌سازی نطنز و آب سنگین اراک اطلاعاتی منتشر شده بود. با آنکه نخستین بار این گروه خبر فعالیت هسته‌ای ایران را به جهان مخابره کرد، نیویورک تایمز می‌نویسد که تلاش‌های سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا، انگلیس، و اسراییل منجر به کشف این مرکز در سال ۲۰۰۲ شد که بعدها این خبر توسط منافقین درز کرد.
تعلیق برنامه‌های هسته ای
در زمان دولت هشتم ایران،جمهوری اسلامی برای آنکه ثابت کند فعالیتش صرفا صلح آمیز است حاضر به پذیرش چند توافق‌نامه شد که به تدریج فعالیت‌های مرتبط با غنی سازی اورانیوم در ایران را به حالت تعلیق در آورد.
بیانیه سعدآباد
اولین مذاکره هسته‌ای با سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان در تهران و در تاریخ ۲۹ مهر ۱۳۸۲ انجام شد. در ۲۹ مهر ۱۳۸۲ برابر با ۲۱ اکتبر ۲۰۰۳، در نشست مشترک وزاری خارجه سه کشور اروپایی و هیئت ایرانی که در تهران، سعدآباد، برگزار شد، بیانیه‌ای اعلام گردید که به موجب آن، ایران برای بازدید بازرسان آژانس انرژی اتمی از تأسیسات اتمی خود اعلام همکاری کرد و گازدهی در سانتریفیوژهای نظنر را در راستای راستی‌آزمایی و اثبات صلح‌آمیز بودن فعالیت هسته‌ای ایران، بصورت داوطلبانه و برای مدت محدود تعلیق کرد. انگلیس و فرانسه نیز متعهد شدند تا از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل جلوگیری کنند.
در این مذاکرات ریاست هیئت ایرانی را «حسن روحانی» و «کمال خرازی» بر عهده داشتند. ریاست هیئت اروپایی را هم دومینیک دو ویلپن، جک استراو و یوشکا فیشر وزیران خارجه سه کشور فرانسه، بریتانیا و آلمان بر عهده داشتند.
توافق‌نامه بروکسل
این توافق‌نامه در ۴ اسفند ماه ۱۳۸۲ برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۰۴ به امضاء رسید و ایران متعهد شد ساخت و آزمایش سانتریفیوژهای مورد نیاز برای غنی‌سازی را متوقف کند و اقدام به ساخت قطعات یدکی سانتریفیوژهای موجود در آن زمان را نیز تعلیق کند.
در این مذاکرات ریاست هیئت ایرانی بر عهده حسن روحانی و ریاست هیئت اروپایی بر عهده خاویر سولانا بود.
توافق‌نامه پاریس
این توافق‌نامه در ۱۴ نوامبر ۲۰۰۴ برابر با ۲۴ آبان ۱۳۸۳ در پاریس بین ایران و سه کشور فرانسه، انگلیس و آلمان به امضاء رسید و به موجب آن ایران به عنوان اقدامی داوطلبانه در جهت اعتمادسازی -و نه به عنوان یک تعهد قانونی - پذیرفت که کلیه فعالیت‌های مربوط به غنی‌سازی و بازفرآوری مانند ساخت، تولید، نصب، آزمایش، سرهم‌بندی و راه‌اندازی سانتریفیوژهای گازی، و فعالیت‌های مربوط به جداسازی پلوتونیم را متوقف کند و در عوض اتحادیه اروپا سعی در پذیرش ایران در سازمان تجارت جهانی نماید.
نماینده مذاکره‌کننده ایران سیروس ناصری به همراه سفیران وقت ایران در پاریس، لندن و برلین بودند.
از سرگیری غنی‌سازی
پس از توافق‌نامه پاریس در سال اول فعالیت دولت نهم جمهوری اسلامی ایران، در زمانی که هنوز دولت هشتم بر سر کار بود، ایران اعلام کرد تعلیق داوطلبانه غنی‌سازی به پایان رسیده‌است و با فک پلمب، فعالیت‌های UCF اصفهان را تحت نظارت آژانس ادامه می‌دهد. همچنین ایران در ژانویه ۲۰۰۶ در حضور بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تأسیسات مجتمع تحقیقاتی هسته‌ای نطنز را نیز فک پلمب کرد، اما شورای امنیت در مارس همان سال به ایران یک ماه فرصت داد تا فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف کند.
در آوریل ۲۰۰۶ دانشمندان ایرانی موفق به تولید چرخه کامل سوخت هسته‌ای در مقیاس آزمایشگاهی شدند و ایران به کشورهای عضو باشگاه اتمی پیوست. شورای امنیت در ژوئیه ۲۰۰۶ قطعنامه ۱۶۹۶ را تصویب کرد که خواستار تعلیق غنی‌سازی اورانیوم در ایران بود. شورای امنیت در دسامبر همان سال قطعنامه ۱۷۳۷ را تصویب کرد که بیشتر فعالیت‌های تجاری، مالی، صنایع موشکی و هسته‌ای ایران را براساس بند ۴۱ فصل هفتم منشور ملل متحد، هدف قرار داده بود. این قطعنامه نخستین سند بین‌المللی حقوقی بود که فعالیت‌های هسته‌ای ایران را به‌عنوان تهدیدی علیه صلح و ثبات منطقه‌ای معرفی می‌کرد. تهران با تأکید بر بند ۴ معاهده ان‌پی‌تی این اتهامات را غیر مستند می‌خواند و خواستار رفتار غیر تبعیضی با فعالیت‌های اتمی این کشور بود.
تصویب چهارقطعنامه در شوای امنیت سازمان ملل علیه ایران در طول سه سال و اعمال تحریم های بی سابقه علیه تهران از آن رو بود که ایران به هیچ وجه در برابر فشار غرب سرخم نکرد و با تکیه بر توان داخلی خود پیشرفت های زیادی را در زمینه هسته ای کسب کرد که یکی از موارد آن افزایش تعداد سانتریفیوژهای در حال گردش بود.چهار قطعنامه در سه سال
گروه ۱+۵ در راستای ادامه فشار بر توقف برنامه اتمی ایران، قطعنامه‌های ۱۷۴۷ (در مارس ۲۰۰۷)، ۱۸۰۳ (در مارس ۲۰۰۸)، ۱۸۳۵ (در سپتامبر ۲۰۰۸) و ۱۹۲۹ (در ژوئن ۲۰۱۰) را نیز در شورای امنیت سازمان ملل تصویب کردند؛ بر اساس این قطعنامه‌ها محدودیت‌های مالی بر شرکت‌ها و افراد وابسته به سپاه پاسداران و سازمان انرژی اتمی افزایش یافته بود.
اعمال این تحریم ها از آن رو بود که ایران به هیچ وجه در برابر فشار غرب سرخم نکرد و با تکیه بر توان داخلی خود پیشرفت های زیادی را در زمینه هسته ای کسب کرد که یکی از موارد آن افزایش تعداد سانتریفیوژهای در حال گردش بود.
در این دوران چندین دور مذاکرات میان ایران و گروه ۵+۱ در شهرهای ژنو، بغداد، استانبول، مسکو و آلماتی انجام گرفت. ریاست هیئت ایرانی را در این مذاکرات «سعید جلیلی» دبیر شورای عالی امنیت ملی بر عهده داشت.
دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی
«سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه، بعد از پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ اعلام کرد ۱+۵ پس از مراسم تحلیف حسن روحانی، پیشنهاد تازه‌ای را برای از سرگیری گفتگوهای هسته‌ای به ایران خواهد داد.
شروع دوره ریاست جمهوری حسن روحانی مصادف با دهمین سال مذاکرات هسته‌ای ایران با کشورهای غربی به حساب می‌آمد. ورود حسن روحانی در نقش رئیس جمهور ایران در شرایطی صورت گرفت که در طول این سال‌ها از یک سو به دلیل ایستادگی ایران بر سر حق مسلم خود و از سوی دیگر به دلیل زیاده خواهی های طرف غربی دستاورد قابل ملاحظه‌ای در مذاکرات هسته‌ای حاصل نیامد و تنها تغییر، تبدیل طرف مذاکره‌کننده با ایران از نمایندگان ۳ کشور آلمان، فرانسه و انگلیس؛ به نمایندگان ۵ عضو دائم شورای امنیت بعلاوه آلمان بوده است.
مذاکرات نیویورک
این دور از مذاکرات که اولین مذاکره هسته‌ای ایران با قدرت‌های جهانی پس از به قدرت رسیدن حسن روحانی بود در خلال سفر هیئت ایرانی برای شرکت در کنفرانس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل انجام شد هرچند این دور از مذاکرات بسیار کوتاه (۳۰ دقیقه) و تنها برای معرفی هیئت تازه ایرانی بود اما به دلیل برگزاری در سطح وزیران خارجه و جلسه خصوصی بین جان کری و محمد جواد ظریف وزیران خارجه ایالات متحده و ایران که پس از این دور از مذاکرات انجام شد بسیار خبرساز شد. همهٔ شرکت کننده‌ها پس از این مذاکرات ابراز امیدواری کردند تا موضوع هسته‌ای ایران سریعتر حل شود
مذاکرات ژنو ۴
این مذاکرات در ۲۳ و ۲۴ مهر ۱۳۹۲ در شهر ژنو سوئیس برگزار شد و محمدجواد ظریف سرپرست تیم مذاکره ایران را بر عهده داشت.
مذاکرات ژنو ۵
این مذاکرات که قرار بود در روزهای ۱۶ و ۱۷ آبان سال ۱۳۹۲ در سطح معاونین وزیران خارجه گروه ۱+۵ در ژنو سوئیس برگزار شود به دلیل زمان بیشتر برای توافق احتمالی به روز سوم یعنی ۱۸ آبان نیز کشیده شد. این دور از مذاکرات را می‌توان نقطه عطفی در مذاکرات ایران با قدرت‌های جهان طی ۱۰ سال اخیر دانست اول به این دلیل که این مذاکرات در سطح کم سابقه وزیران خارجه انجام شد و دوم اینکه احتمال یک توافق اولیه احتمالی در این دور از مذاکرات حداقل در دو روز اول بسیار محتمل بود.
حساسیت در این دوره زمانی بالا رفت که «جان کری» وزیر خارجه ایالات متحده به دعوت کاترین اشتون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای دست یابی به یک توافق به ژنو آمد و سفر خود به خاورمیانه را نیمه تمام گذاشت. بعد از او وزیران خارجه کشورهای آلمان، فرانسه و بریتانیا نیز به این مذاکرات پیوستند. در شب اول حضور جان کری در ژنو مذاکرات سه جانبه‌ای بین محمد جواد ظریف و جان کری و کاترین اشتون برگزار شد که ۵ ساعت به طول انجامید. این مذاکره اولین جلسه بعد از انقلاب ایران بود که بین وزیران خارجه دو کشور ایالات متحده و ایران برگزار شد. همه چیز تا این موقع بسیار امیدوار کننده پیش می‌رفت و همه چیز برای یه توافق اولیه فراهم بود تا اینکه در صبح روز ۱۷ آبان وزیر خارجه فرانسه بین خبرنگارها آمد و اظهار داشت که اختلافات جدی هنوز پابرجاست و ایران باید امنیت اسراییل را نیز در توافق نامه پیشنهادی اش لحاظ کند. این اظهارات سبب شد تا مذاکرات بیش از ۲ روز به طول بینجامد و همچنین سرگئی لاوروف وزیر خارجه فدراسیون روسیه و قائم مقام وزارت خارجه چین هم برای کاستن از احتلافات به ژنو آمدند اما حضور آنان نتوانست اختلافات و انتظارات فرانسه را برطرف کنند و پس از سه روز مذاکره فشرده بدون هیچ نتیجه ملموسی پایان یافت و مذاکرات به ۱۰ روز بعد موکول شد. در پایان مذاکرات کنفرانس مطبوعاتی با حضور وزیر خارجه ایران و مسوول هماهنگی سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد که هردو در این کنفرانس مذاکرات را سازنده و مفید خواندند.
اما به نتیجه نرسیدن این مذاکرات منجر به ایجاد تنش در آخرین جلسهٔ این دور از گفتگوها بود. به گونه‌ای که سید عباس عراقچی در یکی از شبکه‌های تلویزیونی اعلام کرد که جلسهٔ آخر، صحبت‌های تندی مطرح شد. وی همچنین گفت که محمد جواد ظریف در این جلسه، در حضور وزرای خارجهٔ کشورهای ۵+۱ چند بار فریاد زده است.
در ضمن انجام این مذاکرات بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسراییل با عصبانیت بین خبرنگاران آمد و توافق احتمالی ایران با گروه ۱+۵ را معامله قرن برای ایران و اشتباه بزرگ برای غرب خواند و گفت در صورت توافق در مذاکرات این کشور هیچ تعهدی به توافق نامه نخواهد داشت و برای امنیت کشورش هر کاری می‌کند. اندکی بعد جی کارنی سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد که این اظهارات عجولانه بوده و هنوز توافقی با ایران نشده. به باور بسیاری سنگ اندازی فرانسه در این مذاکرات نتیجه فشار لابی‌های اسراییلی و عربستانی بر فرانسه بود تا مذاکرات بدون نتیجه خاتمه یابد.
مذاکرات ژنو ۶ و برنامه اقدام مشترک (برجام)
این نشست پیرو مذاکرات پیشین از تاریخ ۲۹ آبان تا ۳ آذر ۱۳۹۲ در هتل اینترکنتیننتال ژنو برگزار گردید. در نهایت ایران با ۵ کشور دیگر گروه ۵+۱ به توافق نهایی رسیدند. باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا این توافق تاریخی را آغازی مهم خواند.
آغاز مذاکرات وین
مذاکرات وین ۱
اولین دور از مذاکرات ایران و ۱+۵ در وین بعد از توافق هسته ای ژنو، در مقر سازمان ملل در این کشور و نیز هتل «کوبورگ»، محل استقرار تیم‌های مذاکره کننده ایرانی و شش قدرت جهانی، برگزار شد.
در این دور از مذاکرات که به مدت سه روز از ۲۹ بهمن تا ۱ اسفند ۱۳۹۲ به طول انجامید طرفین درباره درباره برنامه کاری و چارچوب مذاکرات جامع برای گام نهایی توافق کردند.
مذاکرات وین ۲
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه با هیأت همراهش در ۲۶ اسفند ۱۳۹۲ برای شرکت در دور دوم مذاکرات وین عازم این شهر شد، ابعاد برنامه صلح آمیز هسته‌ای ایران به ویژه غنی سازی، آب سنگین اراک و همکاری‌های بین‌المللی در حوزه فناوری صلح آمیز هسته‌ای و رفع تحریم‌ها را از محورهای مذاکرات وین اعلام کرد.
همکاری‌های مورد نظر ایران در حوزه فناوری صلح آمیز هسته‌ای از جمله تعهدات ۱+۵ در برنامه اقدام مشترک و نیز در چارچوب بند ۲ ماده ۴ معاهده منع تولید و گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) است. وزیر امور خارجه پس از ورود به فرودگاه اتریش در جمع خبرنگاران اعلام کرد که امیدواریم با جمع شدن این مباحث در این دور (وین ۲) و دورهای بعدی مذاکرات، آماده آغاز تدوین راه‌حل جامع شویم.
یکی از نکات مذاکرات وین ۲، برگزار نشدن شام کاری بین ظریف و اشتون در شب قبل از مذاکرات بود.
مذاکرات سوئیس و تفاهم لوزان
دور جدید مذاکرات ایران و گروه ۵+۱ از ظهر روز یکشنبه ۲۹ مارس ۲۰۱۵ (نهم فروردین ۱۳۹۴)، در لوزان سوئیس با حضور «علی‌اکبر صالحی» رئیس سازمان انرژی و اتمی ایران، به همراه «ارنست مونیز» وزیر انرژی آمریکا، و هیئت‌های کارشناسی دو طرف آغاز شد.
در ابتدا در روز یکشنبه ۱۵ مارس ۲۰۱۵، جان کری، وزیر امور خارجهٔ ایالات متحده در مصاحبه‌ای اظهار داشت که بیشتر اختلافات با ایران مسائل «سیاسی» هستند و از روند مذاکرات ابراز خوشبینی کرد و توافق با ایران را «امکان‌پذیر» دانست. در همان روز یکشنبه، ۱۵ مارس، میچ مک کانل، رهبر اکثریت جمهوریخواه در سنای آمریکا، در مصاحبه‌ای اظهار داشت که باراک اوباما، رئیس‌جمهور ایالات متحده، در آستانهٔ «توافقی بسیار بد» با ایران است و این امکان را محتمل دانست که ایران بتواند زیرساخت‌های اتمی خود را حفظ کند.
در جریان روند این مذاکرات ابتدایی، دولت فرانسه خواهان دریافت «تضمین‌های قابل کنترل» شد تا دسترسی جمهوری اسلامی ایران به سلاح اتمی را ناممکن سازد. خبرگزاری رویترز گزارش داد که وزیر امور خارجه فرانسه روز ۲۱ مارس در یک گفتگوی اینترنتی اظهار داشته است که «فرانسه توافقی می‌خواهد که دسترسی ایران را به انرژی هسته‌ای ممکن سازد، اما نه این که این کشور بتواند سلاح اتمی تهیه کند.»
این مذاکرات در انتها منجر به تفاهم لوزان شد. این تفاهم بیانیه ای شامل خلاصه‌ای از مجموع راه حل‌های تفاهم شده برای رسیدن به برنامه جامع اقدام مشترک پیرامون برنامه هسته‌ای ایران تا ضرب الاجل ۱۰ تیر ۱۳۹۴ بود که پس از دو دور مذاکره در بازهٔ زمانی ۲۵ اسفند ۱۳۹۳ تا ۱۳ فروردین ۱۳۹۴ در ۱۳ فروردین ۱۳۹۴ (برابر با ۳ آوریل ۲۰۱۵) میان ایران و گروه ۱+۵ در لوزان سوئیس منعقد شده و در دانشگاه پلی تکنیک فدرال لوزان با حضور محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی قرائت شد.
ارائه فکت شیت آمریکایی و آغاز دبه کردن های آمریکا
بعد از تفاهم لوزان، آمریکا بر خلاف توافق انجام شده اقدام به ارائه «فکت شیت» کرد که این گزارش در ظاهر با آنچه که طرف ایرانی درباره تفاهم لوزان روایت می کرد تفاوت داشت و همین امر موجب بوجود آمدن تنش هایی در داخل ایران و حتی آمریکا شد.
اما ارائه فکت شیت تنها کارشکنی آمریکا در مسیر مذاکرات نبود بلکه نمایندگان کنگره این کشور با هدف سنگ اندازی های بیشتر در مسیر توافق و همچنین تامین منافع رژیم صهیونیستی و اعراب در مذاکرات هسته ای ایران اقدام به تصویب طرحی کردند که به موجب آن هر گونه توافقی میان ایران و کشورهای ۱+۵ باید در کنگره ایالات متحده به تصویب برسد علاوه بر آن لغو کامل تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا علیه ایران به موجب فعالیت هسته ای نیز با مجوز کنگره آمریکا امکان پذیر خواهد شد.
طرف آمریکایی که می دید با وجود این کارشکنی ها ایران همچنان با حسن نیت به تعهدات خود عمل می کند شروع به کارشکنی های جدید کرد که از طرف مذاکراه کنندگان ایرانی این اقدامات واشنگتن به «دبه کردن» توصیف شد. این واژه برای ایرانی ها بسیار آشنا بود و نشان می داد که طرف آمریکایی به دنبال افزایش امتیازات خود در توافق احتمالی با ایران است.
مذاکرات وین ۳
با وجود این کارشکنی ها وزیر امور خارجه کشورمان و تیم همراه روز ۱۸ فروردین سال جاری (۱۳۹۴) برای شرکت در سومین دور از مذاکرات وین، ایران را به مقصد اتریش ترک کرد. بنا بر گزارش‌ها در این دور ازمذاکرات قرار بود درباره همه مسائل از جمله چهار محور مذاکرات قبلی بحث و گفت و گو شود. رفع تحریم‌ها، غنی‌سازی، همکاری‌های بین‌المللی در زمینه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای و راکتور آب سنگین اراک از موضوعات دور قبلی مذاکرات (وین ۲) ایران و کشورهای ۱+۵ بود.
اردیبهشت و خرداد پرکار
در تاریخ دوم تیرماه حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم انقلاب، در فرمایشاتی خطوط قرمز هسته ای را بار دیگر مشخص کردند. این فرمایشات بازتابهای گسترده در رسانه های جهان داشت و موجب تقویت موضع مذاکره کنندگان ایرانی پیش از آغاز آخرین دور مذاکرات در مورادی همچون لزوم رفع فوری تحریم ها در زمان اجرای توافق داشت.
ایران و ۱+۵ که در تلاش بودند تا ضرب الاجل ۱۰ تیز به توافق جامع هسته ای برسند در اردیبهشت و خرداد ۹۴ چند دور مذاکراه دیگر را در وین انجام دادند.
چهارمین دور مذاکرات جامع ایران و ۱+۵ در شرایطی به پایان رسید که به تصریح سید عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، پیشرفت ملموسی در زمینه نگارش متن توافق جامع در این دوره از مذاکرات حاصل نشد.
یک مقام آگاه ایرانی نیز که رسانه‌ها نامی از او نبرده‌اند اذعان کرده که ایران و ۱+۵ تقریبا در تمام زمینه‌ها دچار اختلاف بوده‌اند. این در شرایطی است که روشن است خواسته‌های طرف آمریکایی در مذاکرات مزبور به حدی با خطوط قرمز طرف ایرانی فاصله داشته که برخی مذاکرات وین ۴ را بازگشت به عقب نام نهاده‌اند.
روند مثبت مذاکرات وین ۱ تا وین ۳ که بیشتر به تبادل نظر بین هیات‌های نمایندگی اختصاص داشت در وین ۴ ناگهان با تلاطم مواجه شد. اگرچه این به‌معنای شکست مذاکرات نبود اما به‌معنای آن بود که روند مذاکرات به روزهای سخت خود رسیده است.
پس از این مذاکرات در تاریخ ۲۲ اردیبهشت بار دیگر وین میزبان مذاکرات بود. دور پنجم مذاکرات رو به جلو بود اما به کندی پیش می رفت.
در خرداد ماه نیز ایران و ۱+۵ دو بار در وین در تاریخ های ۲۰ و ۲۷ خرداد مذاکراتی را انجام دادند و البته در تاریخ ۹ خرداد نیز وزیران امور خارجه ایران و آمریکا در ژنو دیدار دو جانبه ای را برگزار کردند.
پس از این دیدار جان کری درباره مذاکرات گفت: اين مذاکرات بسيار خوب و مثبت بود. بر این اساس در دیدار وزرای امور خارجه ایران و آمریکا، ارنست مونیز وزیر انرژی آمریکا، معاونین وزرای خارجه دو کشور و معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نیز حضور داشتند.
در همین حال سیدعباس عراقچی مذاکره کننده ارشد ایران گفت: در دیدار امروز تمامی مسائل مرور شد ولی اختلافات و تفاوت ها همچنان باقی است. معاون وزیر خارجه ایران افزود که دور بعدی مذاکرات بین ایران وگروه ۱+۵ برای نگارش متن توافق نهایی هسته ای، با حضور معاونین وزرا و کارشناسان از روز پنجشنبه در وین ادامه خواهد یافت.
از سوی دیگر يک مقام ارشد وزارت امور خارجه آمريکا گفته است که در جريان مذاکرات وين در هفته‌های اخير پيشرفت‌های اساسی در زمينه پيش نويس توافق سياسی و سه ضمیمه در خصوص برنامه هسته‌ای ايران به دست آمده است.
شکستن پای کری
پس از این دیدار کری که برای دوچرخه سواری به مرز سوئیس و فرانسه رفته بود دچار سانحه شد و پای وی شکست. این موضوع موجب شد تا وقفه ای اندک در روند پیگیری مذاکرات هسته ای رخ بدهد و برخی کارشناسان اینطور ارزیابی کنند که غیبت رسانه ای کری به دلیل شکستگی پا با هدف فشار بر ایران بوده است.
تبیین دوباره خطوط قرمز هسته ای
تیرماه سال ۱۳۹۴ با حساسیت و استرس زیادی برای طرف های مذاکره کننده آغاز شد و دلیل اصلی این استرس آن بود که آیا تا مهلت تعیین شده یعنی ۱۰ تیر توافق جامع هسته ای به دست خواهد آمد یا خیر.
در ابتدای این ماه دو اتفاق مهم رخ داد یکی حضور محمد جواد ظریف در نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در بروکسل و دیگر سخنرانی مقام معظم رهبری و تبیین دوباره خطوط قرمز هسته ای از سوی معظم له.
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اسلامی عصر روز سه شنبه دوم تیرماه در دیدار رمضانی سران قوا و مسئولان و مدیران ارشد نظام، ضمن «تبیین پیامدهای مثبت، چالش ها و راهکارهای تحقق اقتصاد مقاومتی»، درباره روند مذاکرات هسته ای نکات تعیین کننده ای بیان کردند و با اعلام و تشریح صریح خطوط قرمز هسته ای ایران تأکید کردند: «آمریکایی ها به دنبال نابود کردن صنعت هسته ای ایران هستند در مقابل همه مسئولان ایران ضمن تأکید بر خطوط قرمز، به دنبال توافقی خوب یعنی توافقی منصفانه و عادلانه، عزتمند و منطبق با منافع و مصالح ایران هستند.
این فرمایشات بازتابهای گسترده در رسانه های جهان داشت و موجب تقویت موضع مذاکره کنندگان ایرانی پیش از آغاز آخرین دور مذاکرات در مورادی همچون لزوم رفع فوری تحریم های در زمان اجرای توافق داشت.
آغاز ماراتن وین ۹
در چنین فضایی آخرین دور از مذاکرات هسته ای ایران و ۱+۵ در هتل کوبرگ آغاز شد. حساسیت این مذاکرات به حدی بود که از همان ابتدا یعنی در تاریخ پنجم تیر جان کری به محل مذاکرات عزیمت کرد و پس از وی وزیران خارجه فرانسه، انگلیس و آلمان نیز به کوبرگ رفتند.
البته وزیران خارجه آلمان، فرانسه و انگلیس که پس از یک روز محل مذاکرات را ترک کردند اما پس از چند روز و با جدی تر شدن مسائل مجددا به محل مذاکرات بازگشتند.
در این دور از مذاکرات یک اتفاق مهم رخ داد و آن حضور «یوکیو آمانو» رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی، در محل مذاکرات وین و سپس سفر وی به تهران و دیدار او با رئیس جمهور و دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران بود.
از تاریخ ششم تیرماه ایران و ۱+۵ چند دور دیگر با یکدیگر در وین مذاکره کردند و با توجه به محقق نشدن ضرب الاجل ۱۰ تیر که در تفاهم لوزان مقرر شده بود مذاکرات تا ۱۶ تیرماه تمدید شد.
در همین رابطه ماری هارف، مشاور ارشد وزارت خارجه آمریکا به خبرنگاران گفت: ایران و ۱+۵ تصمیم گرفتند که با تمدید اجرای برنامه جامع اقدام مشترک تا ۷ جولای (۱۶ تیرماه) به مذاکرات فرصت بیش‌تری برای دست‌یابی به توافق جامع و راه‌حل بلندمدت دهند.
به هر حال جمهوری اسلامی ایران نتیجه صبر و مقاومت خود در مقابل زیاده خواهی های طرف غربی را به دست آورد و جمع بندی مذاکرات وین امروز سه شنبه ۲۳ تیرماه منتشر شد. در پایان مذاکرات هسته‌ای وین طرف‌های مذاکره در بیانیه ای مشترک تاکید کردند: توافق فرصت‌های جدیدی را خواهد گشود و گامی است رو به جلو برای پایان دادن به بحرانی که بیش از ۱۰ سال به طول انجامیده است.