خبرگزاری مهر- گروه جامعه: بوستان گل محمدی، آغاز تهرانگردی در محله خانی آباد، تاریخی در دل خود دارد که جز معدودی از کهنسالان منطقه کسی آن را به یاد نمی‌آورد؛ یخچال قندی.
دیوار کاهگلی بزرگی در دل بوستان، توجه بسیاری را به خود جلب می‌کند. عباس ابوالقاسمی پیرمرد محله خانی آباد راوی تاریخ چند دهه قبل می‌شود و بسیاری از نشانه‌های محله را رمز گشایی می‌کند، یکی همین دیوار کاهگلی میان بوستان گل محمدی است.
او چنین روایت می‌کند: حدود ۱۰ یخچال در محله خانی آباد وجود داشت. یخچال فضایی ۵۰ متری با عمق و عرض ۲۰ متر بوده است. در واقع استخر بزرگی بود که آن را از آب پر می‌کردند. در اطراف این استخر حفره‌هایی ایجاد می‌کردند که آب در آنها یخ می‌بست. اول تابستان در یخچال‌ها را باز می‌کردند، یخ ها را تکه تکه کرده و در ابعاد ۵ متر در ۵ متر بیرون می‌آوردند، سپس یخ‌ها را کوچک کرده و در قالب‌های ۵ کیلویی می فروختند.
راوی از ورشکستگی پدر تختی هم خاطره‌ای می‌گوید: در این محل پدر غلامرضا تختی هم یخ می فروخت که در یک زمستان سرما نبود و پدر مرحوم تختی ورشکست شد.
وی ادامه می‌دهد: این یخچال متعلق به آقای قندی بود. صاحب ماشین‌های کاوه و تاجر قند. تختی هم در خانی آباد یخچالی داشت که توسط رضاشاه برای توسعه راه آهن ضبط شد.
قبض‌هایی که هنوز به نام تختی صادر می‌شود
دو کوچه که از دیوارهای یخچال و بوستان گل محمدی بالا بیاییم، ساختمانی چند طبقه در انتهای کوچه‌ای باریک دیده می‌شود که در ابتدا توجه هیچ کس را جلب نمی‌کند؛ اما اینجا زمانی محل تولد تختی بوده است.
آن وقت همین ساختمان مدرن جلوه دیگر می‌یابد و همه زل ساختمان می‌شوند و به این همه اهتمام برای حفظ تاریخ افتخار می‌کنند.
مسجدجامعی توضیح می‌دهد: بازدید از محله خانی آباد قدیم به این دلیل اهمیت دارد که شخصیت‌های مهمی در آن ساکن بودند.
و تاکید می‌کند: محلی‌ها و قدیمی‌های منطقه از تخریب منزل پدر تختی ناراحت‌اند.
کمی جلوتر کارگاه ریسندگی وجود دارد که آن هم منزل خاندان تختی بوده و هنوز هم قبض‌های این ساختمان به اسم تختی صادر می‌شود.
جایگزینی معتادان در محل کسب آهنگران
آپارتمان چند طبقه انتهای کوچه باریک را به سمت بازارچه ترک می‌کنیم که در میانه راهه جماعتی از جوانان گلایه مند محله خانی آباد راه بر گروه می‌بندند و از مشکلات می‌گویند که بیشترین آن حضور معتادان است و نبود امنیت.
یکی از جوان‌ها به نمایندگی از دیگران از باغ چالی می‌گوید که محل تجمع معتادان شده است و روایتش را با سیر تاریخی این محل آغاز می‌کند: سال ۴۶ آب در محله خانی آباد بالا آمد و سیلی شد که صدها خانوار محله مجبور شدند خانه‌هاشان را رها کنند و به محله‌های دیگر بروند. این محل بعدها به کاسبان رسید و آهنگران آن را محل کسب و کار خود ساختند. اما با انتقال برخی مشاغل به خارج شهر و انتقال آهن فروشان، معتادان جایگزین آنها شدند و امنیت را از محله گرفته‌اند.
عضو شورای اسلامی شهر تهران، در توضیح این صحبت‌ها می‌گوید: زمانی در این محل فروشگاه‌های آهن بود و محله از امنیت بالایی برخوردار بود. بعدها آهن فروشان را به عنوان مشاغل مزاحم جمع آوری کردند.
مسجد جامعی ادامه می‌دهد: اهالی می‌گویند که پس از جمع آوری آهن فروشان، محله با رکودی مواجه شده که این رکود در امنیت هم تاثیر منفی داشته است. باید تدابیری بیندیشیم که تحرکات سابق محله از بین نرود.
بازارچه استاد علی، پاتوق تختی و کشتی‌گیران دیروز
ابوالقاسمی، راوی کهنسال تاریخ خانی آباد سر بازارچه با عاطفه‌پور می‌ایستد و از سید محمد کبابی و اسلامی روزنامه فروش نام می‌برد و کشک فروش نابینایی که عباد نابینا نام داشت صحبت می‌کند و پای تختی را هم میان می‌کشد: این محل پاتوق اصلی تختی بوده است که گاه ساعت‌ها با کاسبان قدیمی گپ و گفت داشت.
خیابان با عاطفه پور با سقاخانه آغاز می شود و سال تاسیس سقاخانه به روایت مکتوب کاشی نوشته‌های آن ۱۳۲۰ است.. راوی توضیح می دهد: این بازارچه در آن زمان با عنوان بازارچه استاد علی شناخته می‌شد و بسیاری از کاسبان فعلی آن نوه‌های کاسبان پیشین هستند.
در ادامه گشت و گذار در محله تختی، پیرمردی ۹۰ ساله با نام سیدمحمد آل حسینی با این عنوان به گروه معرفی می‌شود: نزدیک‌ترین فرد به خانواده تختی.
پیرمرد کهنسال به دشواری می‌شنود، کنار مسجد جامعی می‌نشیند و چند خاطره از دست و دلبازی‌های تختی تعریف می‌کند.
محله خرمافروشان/ صادرات خرما از تهران به عراق
در محله خانی آباد آنچه بیش از همه جلب توجه می‌کند حضور خرمافروشان است. خرمافروشانی که به گفته یکی از فروشندگان از پیش از انقلاب اینجا پاتوق کرده‌اند و اوایل انقلاب رفته رفته به تعداد آنها افزوده شد.
صاحب یکی از خرمافروشی‌ها از سه هزار نوع خرما نام می‌برد که در ایران تولید می‌شود و نزدیک به صد نوع آن در بازارهای تهران عرضه می‌شوند.
احمد مسجد جامعی با اشاره به صحبت‌هایش با فروشندگان می‌گوید: تغییری در بحث مشاغل این محل اتفاق افتاده است و آن جایگزینی صنف خرمافروشان به جای زغال فروش ها است.
عضو شورای اسلامی شهر تهران ادامه می‌دهد: نکات جالبی که در اینجا مطرح شد، از جمله اینکه عراق خود یکی از صادرکنندگان خرما بوده، امروز از ایران خرما وارد می‌کند. مسئله دوم اینکه این خرما به کشورهای مختلف جهان نیز صادر می شود، اما آنجا فرآوری شده و به صورت انواع و اقسام محصولات ارائه می‌شود. در صورتی که می‌شود این کار را در کشور خودمان هم انجام دهیم.
وسایل شخصی شهید تندگویان که به یغما رفت
کمی بالاتر به کوچه چهاردوری می‌رسیم. داخل کوچه ساختمانی کوچک در حال ترمیم است؛ ساختمانی که فریاد می‌زند زمانی طبقه کارگر در آن سکونت داشته‌اند، اما این اتاق‌های کوچک منزل وزیر نفت اوایل انقلاب است.
خواهر شهید تندگویان از حیاط خانه شروع می‌کند و نیمکتی ساده که محبوب برادرش بود و آن را در سفر و حذر با خود می‌برد. روی همین نیمکت می‌نشیند و روایت می‌کند؛ از کم توجهی مسئولان به این میراث انتقاد می‌کند و از معتادانی می‌گوید که بسیاری از وسایل خانه را به یغما برده‌اند.
از کتاب‌های شریعتی و رساله امام(ره) صحبت می‌کند که در رختکن حمام پنهان بودند و سال ۵۱ که ساواک به این خانه ریخت نتوانست مدرکی به دست آورد.
او سپس از علاقه برادرش به بروسلی و گل کاری در حیاط گفت و شب بوها، لادن‌ها و شمعدانی‌هایی که تمام فضای این حیاط کوچک را پر کرده بودند.
مرور خاطرات کشتی‌های تختی بر بام مسجد قندی
مسجد حاج سید هاشم قندی با بیش از صد سال قدمت مقصد بعدی مسجد جامعی است.
عضو شورای اسلامی شهر تهران درباره این مسجد می‌گوید: مسجد قندی مربوط به حاج سیدهاشم قندی است که از تاجران خوش نام مشروطیت است. در تهران دو مسجد قندی داریم که یکی در خیابان فرهنگ و دیگری در این محله است و داستان‌های زیادی دارد، ضمن اینکه از ارزش معماری بالایی نیز برخوردار و به ثبت رسیده است. اما متاسفانه بعد از ثبت توجه چندانی به آن نشده است.
در این مسجد هم مانند سراسر محله خانی‌آباد، ردپای تختی مشهود است. مسجد پشت بام بسیار زیبایی دارد که به روایت عباس ابوالقاسمی تختی بارها بر بالای آن کشتی گرفته است.
مسجد جامعی همچنین از جشن‌های باشکوه ولادت امام حسن(ع) در این مسجد سخن می‌گوید و خواهان تاریخچه آن می‌شود. پیرمرد این گونه روایت می‌کند: مرحوم پیر غلام، شاه حسین بهاری یک بار در این مسجد به ما گفت برای همه امامان جشن می‌گیرند، شما در این مسجد ولادت امام حسن را جشن بگیرید که واقعا امام مظلوم است؛ اکنون ۶۰ سال است که در این مسجد و این محله جشن‌های مفصلی در نیمه رمضان برپا می شود.
حمام حاج قاسم مقصد بعدی است. مسجدی که ۲۰۰ سال قدمت دارد و زمانی حمام شخصی حاج قاسم فخار بوده و دری از آن به سمت باغی بزرگ باز می‌شده است.
صاحب حمام از زیانده بودن قدیمی‌ترین حمام محله حرف می‌زند و اینکه هر سه روز یکبار یک مشتری دارد، اما در تمام این سال‌ها از ۶ صبح باز بوده است.
کباده کشی در قدیمی‌ترین زورخانه فعال تهران
ساعت به نیمه شب نزدیک می‌شود و مسجدجامعی به آخرین مقصد تهران گردی در خانی آباد می‌رسد. کوچه نیروشادی و زورخانه‌ای به همین نام در دل کوچه.
زورخانه نیروشادی قدیمی ترین زورخانه فعال تهران است که در سال ۱۳۰۵ متولد شد. دور تا دور زورخانه عکس پهلوان‌های قدیم و جدید، عکسی از مولا علی(ع)، شهدای پهلوان و تختی خود نمایی می‌کند.
محله خانی آباد به روایت راوی کهن سال محله، چهار زورخانه داشت که زورخانه میدان خانی آباد و دروازه غار خراب شده و نیاز به حمایت از این ورزش باستانی است.
در بازدید از این زورخانه، ولی الله شجاع پوریان دیگر عضو شورای اسلامی شهر تهران نیز مسجدجامعی را همراهی می‌کرد. او در پایان در جمع ورزشکاران گفت: «امیدوارم این ورزش های سنتی که به نام اهل بیت گره خورده، پر رونق و زیاد شود.»
گزارش: سیامک صدیقی