دکتر محمد جواد دهقانی در گفتگو با خبرنگار مهر افزود: مرجعیت علمی و فناوری سرآغاز سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری و استناد ها اصلی ترین شاخص مرجعیت علمی در سطح بین المللی هستند. یک درصد از مقالات دنیا ۱۵درصد از استنادهای آن را دریافت می کنند که آن را مقالات یک درصد برتر بین المللی یا مقالات پراستناد می نامند.
وی افزود: بخش اعظم این مقالات در پیشرفته ترین کشورهای علمی تولید می شوند. به بیان ارقام، در ۱۰ سال گذشته ۹۰ درصد مقالات پراستناد دنیا در پنج کشور تولید شده اند. این در حالی است که در همین دوره زمانی ۱۷ کشور پرتولید ۹۰ درصد کمیت علم دنیا را تولید کرده اند.
دهقانی خاطرنشان کرد: بنابراین تولید مقالات پراستناد (مرجع) بسیار دشوارتر از افزایش صرف کمیت تولید علم است. از همین رو باید گفت که کمیت تولید علم شرط لازم برای توسعه علمی است، اما شرط کافی نیست.
وی اظهار داشت: مقالات یک درصد برتر دنیا جهت توسعه علمی دنیا را نشان می دهند و می توان آنها را به دو دسته مقالات پراستناد و مقالات داغ تقسیم کرد. طلایه داران علم موسسه ESI معتبرترین مجلات بین المللی را به ۲۲ رشته موضوعی تقسیم کرده و بر حسب تعداد استنادهای دریافت شده، مقالات پراستناد را معرفی می کند.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) گفت: این شامل یک درصد از مقالات دنیا در طول ۱۰ سال گذشته می شود، اما مقالات داغ مقالات تنها یک دهم درصد از مقالات برتر در دو سال اخیر تشکیل می دهند.
وی تاکید کرد: از آنجائی که کسب مرجعیت علم بین الملل یکی از اهداف اصلی سیاست های کلان علم و فناوری است، تعداد مقالات کشور در مجموع مقالات یک درصد برتر دنیا نیز از اهمیت برخوردار است.
دهقانی گفت: باید در نظر داشت که تولید این دسته از مقالات ساده نیست. ارقام موجود در طلایه داران علم موسسه تامسون رویترز (ESI) حاکی از آن است که پژوهشگران کشور با گذشت زمان چیره دستی بیشتری در تولید علم کسب کرده اند و اندک اندک توانسته اند سهم کشور از مقالات یک درصد برتر دنیا را به موازات رشد تولید علم کشور افزایش دهند.
رشد مقالات پراستناد ایرانی ها از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) گفت: بررسی تولیدات علمی و مقالات برتر در پایگاه های تامسون رویترز (ISI) تا تاریخ ۲۴ مردادماه ۹۴ نشان می دهد که در سال ۲۰۰۶ تنها ۰.۳۲ درصد از مقالات پراستناد دنیا توسط کشور تولید می شد، این رقم در سال ۲۰۱۲ به ۰.۸۲ درصد رسید.
وی افزود: در سال ۲۰۱۳ این رقم به ۱.۱۳ درصد و در سال ۲۰۱۴ به ۱.۵۶ درصد رسید. در حالیکه در سال ۲۰۰۶ کشور ۰.۵۴ درصد از کل کمیت تولید علم دنیا را تولید کرده است و در سال ۲۰۱۴ سهم کشور به ۱.۴۳ درصد از کل تولید علم دنیا رسید. بنابراین می توان گفت که سهم مقالات یک درصد برتر کشور از کل دنیا از سهم کمیت علم کشور از کل دنیا در حال پیشی گرفتن است.
دهقانی افزود: نگاهی به وضعیت کشور ترکیه این حالت را بهتر نمایان می سازد. ترکیه یکی از کشورهای مهم منطقه و جهان اسلام از حیث کمیت تولید علم است، اما آیا می توان ترکیه را به عنوان یک مدل برای توسعه علمی قلمداد کرد و به مقایسه جمهوری اسلامی ایران با این کشور پرداخت؟ آن هم در حالی که این مقایسه فقط از جنبه کمی صورت گیرد.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) یکی از عناصر اصلی در تبدیل علم کشور به ثروت و قدرت را افزایش کیفیت تولیدات علمی و کاربردی کردن آن دانست.
وی خاطرنشان کرد: در سال ۲۰۰۶ ترکیه ۱.۱۹ درصد از کل کمیت علم دنیا را تولید می کرد. این رقم در سال ۲۰۱۴ به ۱.۶۱ درصد از کل کمیت تولید علم دنیا افزایش یافت. در سال ۲۰۰۶ ترکیه ۰.۶۲ درصد از کل مقالات یک درصد برتر دنیا را تولید کرد. در سال ۲۰۱۴ سهم ترکیه از این دسته از مقالات به ۱.۰۵ درصد) رسید. بنابراین ترکیه بیش از کیفیت به کمیت تولید علم اتکا کرده است.
رتبه ۲۶ ایران و رتبه ۳۲ ترکیه در سال ۲۰۱۴ در تعداد مقالات پراستناد
سرپرست ISC ادامه داد: مقایسه رتبه جمهوری اسلامی ایران و ترکیه بر حسب تعداد مقالات پراستناد نشان می دهد که پژوهشگران کشورمان به مراتب موفق تر عمل کرده اند. از همین حیث، ایران در سال ۲۰۰۶ رتبه ۳۹ دنیا را در اختیار داشت. این رتبه در سال ۲۰۱۴ به ۲۶ صعود پیدا کرده است. در حالیکه که ترکیه در سال ۲۰۰۶ رتبه ۳۲ دنیا را در اختیار داشت ولی در سال ۲۰۱۴ به رتبه ۳۴ نزول پیدا کرده است.
وی افزود: تبدیل علم به ثروت و قدرت با حفظ ارزش های اسلامی غایت سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری است، مسئله مهمی که بایستی سرلوحه فعالیت علمی قرار گیرد. نگاهی به وضعیت کشورها بر حسب تعداد مقالات یک درصد برتر دنیا در سال ۲۰۱۴ نشان می دهد که جمهوری اسلامی ایران به برترین کشور اسلامی در این حوزه تبدیل شده است و تعداد این دسته از مقالات از سال ۱۳۸۵ تاکنون هفت برابر شده است.
حوزه مهندسی با ۳۲۵ مقاله در جایگاه نخست مقالات یک درصد برتر
دهقانی یادآور شد: از مجموع مقالات یک درصد برتر، حوزه مهندسی با ۳۲۵ مقاله در جایگاه نخست قرار دارد. شیمی و ریاضیات هر کدام با ۱۱۰ مقاله برتر، جایگاه دوم را به خود اختصاص داده اند. فیزیک، پزشکی بالینی و علوم کشاورزی به ترتیب با ۸۴، ۵۴ و ۴۶ مقاله در مرتبه های بعدی قرار دارند. نمودار زیر وضعیت هر یک از حوزه های موضوعی را نشان می دهد.
وی خاطر نشان کرد: تمامی نویسندگان یک درصد برتر دنیا لزوما دارای مقالات پراستناد نیستند. چه بسا نویسندگانی به دلیل تعداد مقالات زیاد، تعداد استنادهای زیادی نیز دریافت کرده و در زمره نویسندگان یک درصد برتر دنیا قرار گرفته باشند، اما هیچ مقاله پراستنادی نداشته یا مقالات پراستناد اندکی داشته باشند.
رئیس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری گفت: عکس این حالت نیز صادق است. یک پژوهشگر می تواند مقاله پراستناد یا داغ داشته باشد اما جزء پژوهشگران یک درصد برتر دنیا قرار نگیرد. پژوهشگران یک درصد برتر معمولا مدت زمان بیشتری در شبکه علم فعال بوده اند، درحالیکه که یک پژوهشگر جوان می تواند تحقیقی انجام دهد که به سرعت مورد توجه جامعه علم بین الملل قرار گرفته و نتیجه پژوهش وی به یک مقاله پراستناد یا داغ تبدیل شود.