به گزارش خبرنگار مهر، حجتالاسلام احمد واعظی بعدازظهر در همایش طرح گفتمان نخبگان علوم انسانی که در سالن همایش‌های غدیر دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، به تبیین جایگاه علوم انسانی در پی‌ریزی تمدن نوین اسلامی پرداخت و اظهار کرد: تحول در علوم انسانی و پی‌ریزی تمدن نوین اسلامی راه پرفراز و نشیبی است و برای شکوفاسازی علوم انسانی اسلامی چند گام مهم باید برداشت.
وی فراغت و رهایی از دام تقلید و انفعال و وادادگی نسبت به علوم انسانی غربی را گام نخست این مسیر بیان کرد و افزود: بزرگ‌ترین سد راه ما برای حصول علوم انسانی اسلامی، حالت انفعال و وادادگی نسبت به داده‌ها و علوم انسانی غربی است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: علوم انسانی غربی متناسب با بینش‌ها و مبانی غرب است و اگر ما باورمند به نگاه‌های ایمانی و دینی خودمان هستیم باید علوم انسانی متناسب با این مبانی را تولید کنیم.
حجتالاسلام واعظی خودباوری و ثبات قدم و درک ماهیت علوم انسانی اسلامی را یکی دیگر از گام‌های این مسیر ذکر کرد و افزود: ما باید تلقی روشن و واقعی از واژه علوم انسانی اسلامی داشته باشیم.
این پژوهشگر حوزوی تاکید کرد: بعضی‌ها با ساده انگاری خیال می‌کنند با مراجعه مستقیم به منابع نقلی دین و صرفا به روش استنباط دین، تمام مایحتاج ما در علوم انسانی حاصل می‌شود، یعنی نگاه آنها به علوم انسانی اسلامی نگاه فقه‌گونه است، گویی یگانه منبع تولید علوم انسانی و اسلامی نقل و کتاب و سنت است و اگر به کتاب و سنت مراجعه کنیم تمام درونمایه علوم انسانی اسلامی ما تحصیل می‌شود؛ این خطاست.
وی با بیان اینکه انحصار علوم انسانی اسلامی به روش استنباطی فقهی نادرست است، افزود: علوم انسانی معادل فقه اسلامی و حقوق اسلامی نیست. علوم انسانی وجه فقهی دارد اما در این وجه خلاصه نمی‌شود.
تسلیم علوم انسانی غربی نشویم
حجتالاسلام واعظی مطالعه و بررسی دقیق و نقادانه علوم انسانی غربی را یکی دیگر از گام‌های مقدماتی در مسیر شکوفاکردن علوم انسانی اسلامی بیان کرد و گفت: با علوم انسانی غربی نباید شعارگونه برخورد کرد. ما باید علوم انسانی غربی را هضم و درک کنیم و نقادانه بخوانیم و آن را تسلیم گونه و انفعالی نخوانیم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: علوم انسانی غربی با شعار از میدان به در نمی‌رود بلکه با تفکر انتقادی به انفعال می‌رود.
وی با بیان اینکه باید از شعارزدگی و خام خیالی و برخوردهای ساده انگارانه پرهیز کرد، گفت: نه نسبت به علوم انسانی اسلامی شعارزده شویم و نه نسبت به امکان تحقق آن ساده لوحانه و سهل گیرانه وارد شویم و نه در مقابل علوم انسانی غربی حالت تسلیم داشته باشیم.
مسئله تعامل با مدرنیته و مدنیت معاصر غربی
حجتالاسلام واعظی در بخش دیگری از سخنان خود به سیر علوم انسانی در غرب اشاره کرد و افزود: بیش از دو قرن است که تعامل با مدرنیته و واکنش با مدنیت معاصر غربی برای ما مسئله شده و این مسئله به اشکال مختلف بروز پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: این مسئله فقط یک مسئله نخبگانی نیست، بلکه جلوه‌های این تقابل یا تعامل و رویارویی در قشرها و لایه‌های مختلف حیات جمعی ما بروز و ظهور دارد.
به گفته این استاد دانشگاه، اگر روشنفکری شیفته غرب در دوران قاجار و روشنفکری مدرن دوران پهلوی نوعی واکنش به مسئله سنت و مدرنیته است، جریان افراطی مذهبی دهه ۶۰ و ۷۰ و حتی جریانات افراطی معاصری که جهان اسلام با آن مواجه است نوعی واکنش به همان مسئله سنت و مدرنیته است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در میان انواع واکنش‌ها و عکس‌العمل‌ها و پاسخ‌ها به چالش بین ما و مدنیت معاصر غربی، شاید قابل دفاع‌ترین رویکرد، رویکردی باشد که در مرز انتخاب بین سنت و مدرنیسم نیست، به دنبال دفاع کور از سنت نیست و حتی به دنبال رویکرد تاخیری در اثربخشی مدرنیته نیست.
تمدن نوین اسلامی معقول‌ترین واکنش است
حجتالاسلام واعظی تاکید کرد: به جای این واکنش‌ها معقول‌ترین و قابل دفاع‌ترین پاسخ، واکنشی است که بی‌پروا و آرمان خواهانه به دنبال پی افکندن تمدن نوین اسلامی است و مثل هر پی افکندن تمدنی، همه تمدن‌ها به نوعی بر سفره تمدن قبلی خود نشستند و آن را حذف می کردند و با ایده‌های نو طرحی نو در می‌افکندند.
به اعتقاد وی تحقق بخشیدن به تمدن نوین اسلامی عبارت از افتخار گذشتنه یا بازخوانی تمدن قبلی اسلامی و یا حتی بازتولید تمدن پیشین اسلامی نیست، بلکه طرحی نو در افکندن در زمانه ما بر اساس اصول، ارزش‌ها و مبانی اسلامی است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی ادامه داد: ادعای ما این است که یکی از الزامات اصلی پی افکندن تمدن نوین اسلامی و کلان طرح خروج از وضع موجود و وصول به یک وضع مطلوب اسلامی، علوم انسانی اسلامی است.
وی گفت: برای اینکه روشن شود علوم انسانی چه نقشی می‌تواند در تمدن نوین اسلامی داشته باشد باید از این واقعیت پرده برداریم که در تمدن معاصر غربی یکی از ارکان اصلی، نقد علوم انسانی غربی است. خیلی‌ها گمان می‌کنند تمدن معاصر غربی تمدن تکنولوژیک محض است ولی واقعیت این است که همان گونه که علوم تجربی و طبیعی و برایند تکنولوژیک آن در جهان معاصر نقش ایفا می‌کند به همان اندازه تمدن علوم انسانی نقش آفرینی می‌کند.
تمدن معاصر غربی برگرفته از مدرنیته است
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی به تحلیل علوم انسانی غربی با سه کلان مفهوم مدرنیزم و نوگرایی، مدرنیته و نواندیشی و مدرنیزیشن یا نوسازی پرداخت و اظهار کرد: مدرنیزم یا نوگرایی وضعیتی است که بر غرب قرون ۱۵ به بعد مستولی شد و عطش به نوکردن علوم نوعی تقابل با سنت به وجود آورد. خروجی این عطش سیری ناپذیر به مدرنیته منجر شد و این عطش در حوزه‌های مختلف فرآورده‌های نویی را به وجود آورد.
به گفته وی مدرنیته فقط در ساحت علم نبود بلکه در عرصه‌های مختلف بود که خیلی از این عرصه‌ها مقولات انسانی و مربوط به حیات اخلاقی، حقوقی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی انسان است.
حجتالاسلام واعظی ادامه داد: مدرنیته یا نواندیشی بروز و ظهور ایده‌های نو در ساحت‌های مختلف بود که بخش وسیع آن علوم انسانی است.
وی در مورد مفهوم نوسازی گفت: این مدرنیته باید صورت‌بندی عینی پیدا می‌کرد، بنابراین آن ایده‌ها و نظریه‌های نو در حوزه علوم تجربی به نوسازی منجر شد.
وی با تاکید بر اینکه ایده‌های نو در حوزه علوم انسانی منجر به نهادسازی‌های اجتماعی شد، افزود: در حوزه سیاست، اقتصاد، آموزش، فرهنگ و... آن ایده‌های نو یا نواندیشی صورت بندی عینی پیدا کرد بنابراین مناسبات اقتصادی نو، سیاسی نو و اخلاقی نو شکل گرفت، پس مدرنیته وارد فرایند نوسازی شد و این مجموعه مدنیت معاصر غربی را می سازد.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی تاکید کرد: این تصور، تصور خامی است که بگوییم تمدن معاصر غربی صرفا یک تمدن تکنولوژیک و برخاسته از علوم طبیعی است بلکه این تمدن برگرفته از مدرنیته است.
پی‌ریزی تمدن نوین اسلامی واکنش مناسب در مواجهه با مدنیت معاصر غربی است
وی ادامه داد: یکی از ارکان اصلی مدنیت معاصر غربی، حوزه علوم انسانی است یعنی نگاه به انسان و جامعه و غایات حیات جمعی و فضائل اجتماعی و آرمان‌های حیات بشری تغییر کرد. گویی بشری نو متولد شده و علوم انسانی در حال شکل دهی انسان نو و جامعه نو و نهادهای نو است.
وی گفت: اگر این تحلیل را بپذیریم، وقتی سخن از پی ریزی تمدن نوین اسلامی می‌آید، یعنی نیازمند ایده‌های نو در عرصه‌های مختلف حیات انسانی برخاسته از اصول و ارزش‌های اسلامی هستیم.
حجتالاسلام واعظی اضافه کرد: آنچه که در جوامع غیرغربی مشاهده می‌کنیم بحث تقلید یا همانندسازی و مشابه سازی با وجهی از وجوه تمدن معاصر غربی است، بنابراین پی‌ریزی تمدن نوین اسلامی واکنش مناسب در مواجهه با مدنیت معاصر غربی است.
وی پی ریزی تمدن نوین اسلامی را یک کلان پروژه دانست و اظهار کرد: شما نمی‌توانید در عرصه زندگی بدون علوم انسانی تمدن سازی کنید.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی اضافه کرد: اگر در حوزه اندیشه سیاسی، فلسفه سیاسی متناسب با آموزه‌های دینی خودمان را تنقیح نکنیم، فضائل سیاسی جامعه را منتقح نکنیم، اگر حقوق اساسی و سیاسی را متناسب با ارزش‌های دینی تعریف نکنیم، اگر عدالت سیاسی را آن گونه که متناسب با ارزش‌های اسلامی است تئوریزه نکنیم چطور می خواهیم بگوییم که در عرصه سیاست می‌خواهیم تغییر آهنگ بدهیم و اتفاقی متناسب با ارزش‌های اسلامی بیفتد.