خبرگزاری مهر-گروه استان ها: در جنوب غربی شهرستان ملایر و در بخش سامن، شهری در دل زمین نهفته است که معماری و قدمت تاریخی این شهر گویای عظمت و تاریخ استان همدان است، شهر زیرزمینی سامن با وسعتی حدود سه هکتار به دست پیشینیان ایرانی قبل از دوره اشکانیان در دل زمین کنده شده است.
نوع ساخت و معماری و قرار گرفتن راهروهای دست کند سامن نه تنها در ایران بلکه در دنیا بی نظیر و منحصر به فرد است و سال ها پیش از این محلی های این منطقه اذعان داشتند که زاغه هایی در دل زمین نهفته است اما متاسفانه کارشناسان میراث فرهنگی موفق به ورود به شهر زیر زمینی سامن نشده بودند و نمی دانستند که راه ورود به این منطقه کجا است.
در سال ۱۳۸۴ بود که شرکت مخابرات استان همدان در هنگام احداث فیبر نوری در این منطقه به فضاهای شهر زیر زمینی سامن برخورد کرد و راه ورودی نمایان شد و بر همین اساس کارشناسان میراث فرهنگی استان همدان وارد کار شدند و راه های ورودی ایمن سازی شد و در سال ۱۳۸۶ اولین فصل کاوش در دست کند های سامن آغاز شد.
اکنون ۹ سال از اولین کاوش در شهر زیر زمینی سامن می گذرد و پنج فصل کاوش در این شهر انجام شده که حاصل این کاوش ها شناسایی ۶۰ اتاق و فضای زیر زمینی در دست کند های سامن است و طبق تحقیقات انجام شده دوره تاریخی اولیه شهر زیر زمینی سامن به دوره قبل از اشکانیان می رسد؛ گویی این شهر را برای انجام آئین مذهبی ساخته بودند و در دوره اشکانیان به عنوان گور دخمه و تدفین استفاده می شده است که پس از گذشت دوره ای دیگر در دوره های اسلامی و سلجوقی از آن به عنوان پناهگاه استفاده می شده است.
با انجام فصل پنج کاوش در شهر زیر زمینی سامن که در تیر ماه سال جاری به اتمام رسید کشفیات جدیدی در این شهر اتفاق افتاد که دید کارشناسان میراث فرهنگی را نسبت به این شهر تغییر داد، کشفیات جدید از شهر زیر زمینی سامن از این موضوع خبر می داد که شهر زیر زمینی سامن تنها کاربری گور دخمه ندارد و کاربری های متفاوتی را داشته است و نشانی از حیات در این شهر نهفته دردل خاک پیدا شده است.
از این رو برآن شدیم تا در خصوص کشفیات جدید با معاون میراث فرهنگی استان همدان که مسئول تیم کاوش در دست کندهای سامن بوده به گفتگو بنشینیم.
فصل پنجم کاوش های سامن از بیستم فروردین ماه آغاز شد و تا پایان تیر ماه ادامه داشت معاون گردشگری میراث فرهنگی استان همدان در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد دست کند سامن گفت: فصل پنجم کاوش های سامن از بیستم فروردین ماه آغاز شد و تا پایان تیر ماه ادامه داشت و این کاوش ها در سه محور انجام شد.
علی خاکسار در ادامه افزود: ابتدا کاوش فضاهایی که در سال های گذشته انجام شده بود صورت گرفت که کاوش و پیگردی بخش هایی که به بیرون از مجموعه راه داشتند و شناسایی فضای جدید بود و یک نقطه هم در حیاط یکی از شهروندان سامنی که این شخص در حفر چاه در حیاطش به یک تونل زیر زمینی برخورد کرده بود.
وی بیان داشت: اتاقی را که در حیاط شهروند سامنی کشف شده بود را کاوش کردیم و یک تک اتاق زیبا به طول هفت متر و عرض تقریبی سه متر شناسایی شد و کاملا از لحاظ نوع و ساختار معماری متفاوت با تمام سازه های شناسایی شده با مجموعه بود و دارای دو سکوی یکپارچه و سراسری در طول اتاق بود و یک ورودی اختصاصی که در غرب اتاق وجود داشت که به اتاق و یا فضای دیگری راه نداشت و این اتاق در بستر سنگ گرانیت ایجاد شده بود.
مسئول تیم کاوش شهر زیر زمینی سامن در ادامه سخنان خود اضافه کرد: در کاوش های بنا هیچ مواد فرهنگی و یا اشیا که معرف دوره تاریخی باشد کشف نشد و ماهیت انباشت های اتاق کشف شده آواری مختلط با مواد فرهنگی دوره معاصر بود.
خاکسار با اشاره به کاوش فضاهایی که در سال های گذشته انجام شده بود، بیان داشت: در نتیجه کاوش ها که در کارگاه یک و پنج انجام شد ابتدا اسکلت های کف فضاها را کاوش کردیم و استخوان هایی که در کاوش ها بیرون امد تحویل تیم مرمتی شد تا کارهای مطالعه و مرمت آن انجام شود و در پایگاه نگهداری شود تا در آینده به مجموعه برگردند و به شکل اولیه چیدمان شوند.
وی محور سوم کاوش را پیگردی راه های ارتباطی به بخش های بیرون مجموعه اعلام کرد و گفت: در کارگاه یک بخشی را که راهرو ارتباطی به شرق مجموعه بود را ادامه دادیم و به عرض تقریبی ۶۰ سانتیمتر و ارتفاع ۱۲۰ سانتی متر بود.
معاون گردشگری میراث فرهنگی استان همدان در این مورد افزود: این راهرو در کف یکی از فضاهای شناسایی شده بود که بازسازی آن به طول ۱۵ متر به طول افقی انجام شد و انتهای آن به یک سنگ چین چاه برخورد کردیم و با ادامه راه متوجه شدیم که این چاه به یک رشته قنات ارتباط دارد.
یک مجموعه فضاهای جدید ختم شد و مجموعه شامل چهار فضا و اتاق و چندین راهرو به سمت بیرون از فضاها بود که نگرش و دیدگاه تیم کاوش را به مجموعه تغییر داد علی خاکسار ادامه داد: این چاه در بستر گرانیتی ایجاد شده بود و مربوط به دوره اولیه بود و از قنات عبور کردیم و به یک راه پله سنگی برخورد کردیم که از این راه پله یک راهرو منشعب و به یک مجموعه فضاهای جدید ختم می شد و مجموعه شامل چهار فضا و اتاق و چندین راهرو به سمت بیرون از فضاها بود که نگرش و دیدگاه تیم کاوش را به مجموعه تغییر داد.
وی در این خصوص بیان کرد: کشف جدید به دلیل ساختار آن و راه های دسترسی متفاوت و وجود قنات که دسترسی به آب را نشان می دهد همه نشان از این دارد که شهر زیر زمینی سامن دارای کاربری های متفاوت بوده است و قبلا تصور می شد که یک بخش آن گور دخمه است.
مسئول تیم کاوش شهر زیر زمینی سامن بیان داشت: در گذشته فکر می کردیم که کاربری شهر زیر زمینی سامن یک کاربری واحد بوده و در دوره اشکانی فقط گور دخمه بوده است ولی این راه های ارتباطی و فضاها نشان می دهد که این شهر کاربری های مختلف داشته است.
خاکساربیان داشت: مجموعه سامن مجموعه دست کند هایی بوده است که مردم محلی سال ها قبل اشاره می کردند اینجا یک زاغه ها و فضاهایی در زیر زمین هست که متاسفانه به دلیل اینکه نمی دانستیم از کجا وارد شویم نتوانسته بودیم به آن وارد شویم.
وی در ادامه سخنانش بیان داشت: سال ۱۳۸۴ شرکت مخابرات در حال اجرای فیبر نوری بود که به این فضاها برخورد کرد و شهردار سامن و شورا به میراث فرهنگی اطلاع دادند و کارشناسان میراث فرهنگی و تیم کاوش اعزام شد و با ایمن سازی ورودی ها فضا را آماده کردیم.
اولین فصل کاوش در مجموعه دست کند های سامن از سال ۱۳۸۶ آغاز شده است مسئول تیم کاوش شهر زیر زمینی سامن با بیان اینکه اولین فصل کاوش در مجموعه دست کند های سامن از سال ۱۳۸۶ آغاز شده است، گفت: تا کنون پنج فصل کاوش در این مجموعه انجام شده است و در ۱۰ نقطه شهر، ۱۰ کارگاه انجام شده است که ماحصل این کاوش ها شناسایی بیش از ۶۰ اتاق و فضای زیر زمینی است.
خاکسار بیان داشت: این فضاها در عمق های متفاوت بین ۴۰ تا شش متری از سطح معابر قرار گرفته شده است که در بستر سنگ گرانیتی ایجاد شده اند و در حین کاوش ها اشیا و مواد فرهنگی متفاوت از این مجموعه به دست آمده است که شامل ظروف سفالی، انواع پیسوز ها و لوازم روشنایی، تعدادی ظروف فلزی و تعدادی سکه از دوره تاریخی و اسلامی کشف شده است.
وی بیان کرد: طبق مطالعات انجام شده مواد فرهنگی و یافته ها در شهر زیر زمینی سامن این مجموعه احتمالا در دوره قبل از اشکانی و برای مراسم آئینی و مذهبی ایجاد شده که بعد در دوره اشکانی از این فضاها به عنوان گور دخمه و برای تدفین استفاده شده است و پس از آن طی یک دوره متروک بودن در دوره های مختلف اسلامی از اوایل اسلام تا دوره سلجوقی و صفویه از این فضاها به عنوان پناهگاه استفاده شده است.
مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص شهر زیر زمینی سامن گفت: کار در دست کندهای سامن و مرمت بخشی از آن انجام شده و اشیا و اسکلت های کشف شده از آنجا در ویترین ها به نمایش گذاشته می شود تا هم در معرض بازدید عموم باشد و هم جلوی کاوش گرفته شود.
ریحان سروش مقدم با بیان اینکه دست کند سامن جذابیت های خاص خود را دارد، اظهار داشت: در فصل جدید کاوش هم به کانالی دست یافتیم که نشان می دهد که این کانال قنات و دارای آب بوده است.
کشف کانال آب در شهر زیر زمینی سامن نشان از این دارد که آنجا حیات وجود داشته و محل سکونت بوده است وی با تاکید بر اینکه کشف کانال آب در شهر زیر زمینی سامن نشان از این دارد که آنجا حیات وجود داشته و محل سکونت بوده است، افزود: قبل از این ادعامی شد که دست کند سامن تنها یک دخمه بوده و نگاه به دست کند سامن قبل از انجام کاوش جدید گور دخمه بود.
مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان ادامه داد: اما به نظر می آید که دست کند سامن تنها یک گور دخمه نبوده و یک شهر زیر زمینی بوده که در آن زندگی جاری بوده است چرا که در دست کند سامن کانال آب کشف شده است.
سروش مقدم با اشاره به اینکه کشف کانال آب در شهر زیر زمینی سامن بزرگترین دستآورد در فصل جدید کاوش بوده است، بیان کرد: پنج فصل کاوش تا کنون در دست کند های سامن انجام شده است که در کاوش اخیر اتفاق جدیدی افتاد و کانال قنات در آن کشف شد.
وی با اشاره به اینکه آخرین اعتباری که برای دست کند سامن جذب شده است ۴۰۰ میلیون تومان بوده است، عنوان کرد: اعتبار سال ۹۴ هنوز ابلاغ نشده است.
مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان اظهار کرد: ویترین اشیاء کشف شده از شهر زیرزمینی سامن در همان محل دست کندها به نمایش گزاشته می شود.
به دنبال این هستیم که دست کند سامن را پایگاه کنیم ریحان سروش مقدم با بیان اینکه دوره تاریخی شهر زیر زمینی سامن به دوره اشکانیان بر می گردد، اظهار کرد: به دنبال این هستیم که دست کند سامن را پایگاه کنیم و شهر زیر زمینی سامن به یک پایگاه علمی پژوشی تبدیل شود تا به صورت ویژه در مورد آن مطالعه شود.
وی در این خصوص بیان داشت: مجموعه دست کند های استان همدان شهر زیر زمینی سامن، شهر زیر زمینی ارزانفود و قلعه جوق باید به صورت پایگاه علمی پژوهشی در بیآید تا بتوان مطالعات علمی تر و دقیق تری را در مورد آنها انجام داد.
مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان گفت: اخیرا دست کند جدیدی در صالح آباد همدان نیز کشف شده است که هنوز مطالعات آن شروع نشده است.
سروش مقدم با تاکید بر اینکه در مورد مجموعه دست کندهای استان همدان متقاضی پایگاه هستیم، گفت: دو پایگاه لاادیسه و هگمتانه از قبل وجود داشت که امسال نیز دو پایگاه ارگ نوشیجان و پایگاه بافت تاریخی همدان افتتاح می شود و پایگاه دست کندها و پایگاه بافت روستایی و پایگاه مجموعه های طبیعی استان از جمله مواردی بوده که پیگیری می شود.
وی در ادامه سخنانش بیان داشت: پایگاه شدن مجموعه دست کندها موجب می شود که تمرکز بیشتری روی مجموعه شود و اعتبارات بیشتری برای آنها جذب شود و از طرفی برای ثبت جهانی آماده شده و معرفی شوند.
مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان با بیان اینکه هر چه پایگاه قویتر باشد در جذب گردشگر تاثیر بیشتری دارد، افزود: در واقع پایگاه شدن اثر تاریخی می تواند شرایط بنا و اثر را به سمتی حرکت دهد که آن را به یک جاذبه تبدیل کند.
سروش مقدم عنوان داشت: با توجه به اهمیتی که مجموعه های دست کند دارند تا به جاذبه گردشگری تبدیل شوند باید روی آن کار و هزینه شود.
وی در ادامه سخنان خود بیان کرد: جاذبه های تاریخی علاوه بر اینکه باید در برابر تهدیدات حفظ شود باید اطلاعات کافی را نیز در اختیار گردشگر قرار دهد و به سطحی از کاوش رسیده باشد که فضا و امکان ارائه اطلاعات را به بازدید کننده بدهد و فضایی را فراهم کند که بنا سوخته نشود.
مدیر کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان همدان گفت: اگر بتوانیم چنین فضایی را برای یک بنا تاریخی ایجاد کنیم می توان آن را به جاذبه گردشگری تبدیل کرد.
سروش مقدم در مورد ثبت جهانی دست کند های سامن نیز بیان داشت: به دنبال سهم استان همدان از ثبت جهانی هستیم و اینکه سامن باشد یا ارزانفود و یا آثار تاریخی دیگر مشخص نیست و بیش از ۱۰ اثر استان همدان که قابلیت ثبت جهانی را دارد معرفی کردیم و آن بنایی که کمترین مشکل و بالاترین ویژگی را برای ثبت جهانی دارد آن بنا گزینه اول می شود.
ویژگی های منحصر به فرد شهر زیر زمینی سامن که به عنوان دست کند معرفی می شود نشان از این دارد که این شهر زیر زمینی باید در فهرست آثار جهانی به ثبت برسد و این موضوع نیاز به نگاه ویژه به این منطقه دارد.