به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از روابط عمومی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، مهری پریرخ عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در آیین افتتاح نخستین دوره مدرسه تابستانی خواندن، اجرای طرح‌هایی از این دست را نتیجه درک درست از ارزش و اهمیت مطالعه دانست و گفت: ارزش اين فعاليت‌ها زمانی بيشتر مشخص می شود كه نتايج آن در جامعه قابل لمس باشد.
وی افزود: يعنی مردم با كتاب آشتی كنند، مطالعه را از جمله فعاليت‌های روزانه خود قرار دهند و از آموخته‌های خود در تصميم‌گيری و برنامه ريزی استفاده کرده و كليه فعاليت‌های آنان مبتنی بر اطلاعات باشد. به عبارت ديگر تدبير بر بی‌تدبيری و دانايي بر نادانی غلبه كند. بنابراين اگر نگران کتاب نخواندن هستیم، یعنی نگرانیم که نادانی بر دانایی غلبه کند و جامعه‌ای پر از مشکل داشته باشیم؛ نگرانیم که نتوانیم عقب‌ماندگی خود را جبران کنیم؛ نگرانیم که استعدادها پنهان بماند، خطاها زیاد شود، ناهنجاری‌ها، سرخوردگی‌ها و بیماری‌های روحی و جسمی فزونی یابد، روابط مردم با يكدگير تیره گردد، لذت‌های ناب ناشناخته بماند و در نهایت جامعه نتواند به سعادت برسد. شاید این دلایل و دلایل بسیار دیگری، نهاد کتابخانه‌های عمومی را تشویق کرد که به رسالت اصلی کتابخانه‌های عمومی توجه کند و ترويج مطالعه را به صورت جدی دنبال كند.
نهاد به سوی رسالت ديرينه خود يعنی كتابخوان كردن جامعه، حركت می‌كند
وی افزود: سال ۱۳۹۴ را می‌توان نقطه عطفی در تاریخ کتابخانه‌های عمومی در راستای ترویج خواندن دانست. با اجرای طرح «مدرسه تابستانی خواندن» و برگزاری «همایش ملی خواندن» كه با مشارکت نهاد کتابخانه‌های عمومی كشور آبان سال جاری در کردستان و «همایش جذب و توسعه مخاطب» كه اسفند در شهرستان اهواز و سلسله نشست‌های كتابخوان که به طور منظم در تمامی شهر‌ها برگزار می شود، این سال را می‌توان آغاز تحولی گسترده در کتابخانه‌های عمومی برای حرکت به سوی رسالت دیرینه خود، یعنی کتابخوان كردن جامعه دانست.
عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه، ضمن طرح دو پرسش در صدد پاسخگویی به این سوال ها برآمد. نخستین سؤالی که از سوی وی مطرح شد این بود که در شرايطی كه بزرگسالان در محيط مطالعه‌گريز رشد يافته‌اند و در نظام آموزشی كه حافظه‌پرور است درس خوانده اند، چگونه می توان كتاب خواندن را ترويج داد؟ وی در پاسخ به این سوال گفت: می‌توان جامعه را به دو گروه بزرگسال و کودک و نوجوان تقسیم کرد. در جامعه پیچیده کنونی گروه بزرگسال برای انجام امور روزمره زندگی و یا سپری کردن لذتبخش لحظه‌ها مشکلات زیادی دارد. تا حد بسیار زیادی موفقیت در غلبه بر مشکلات به دانستن مرتبط است؛ یعنی در مورد عواملی که موجب موفقيت او می‌شود آگاهی و شناخت لازم را ندارد و به عبارتي به بينش لازم برای پيمودن راه درست نرسيده است.
وی افزود: از طرف ديگر سازمانی شكل گرفته به نام کتابخانه که انتظار داریم بنا بر رسالت آن داناپرور باشد. اگر مردم توانایی کافی در رفع مشکلات را ندارند، يعنی افراد به دانايی لازم نرسيده‌اند. یعنی این نهاد نتوانسته به خوبی سهم خود را در پرورش دانایی داشته باشد. بنابراین در این رابطه باید رویکردها، استراتژی‌ها و فعالیت‌ها را مورد بازنگری قرار داد. کار با این گروه بسیار ساده‌تر از گروه دوم است. فقط باید با آنها به درون مشکلات رفت، ماهیت آنرا شناخت و متناسب با آن منابع اطلاعاتی و اطلاعات را در اختیار آنان گذاشت و یا راه رسیدن به آن را نشان داد. در واقع اگر مردم بدانند که کتابخانه‌ها یاور آنها در حل مشکلاتشان هستند، این مکان هیچ‌گاه خالی از مراجعه کننده نخواهد بود.
كتابداران با روی خوش و نوع دوستی، مشاوره ارائه بدهند
وی افزود: کتابداران با شناخت منابع اطلاعاتی و آگاهی و مهارت اطلاع‌یابی در این منابع می‌توانند تسلط خود را بر منابع تضمین کنند، با این روش آنها دانش خود را در مورد محتوای کتاب‌ها و سایر منابع اطلاعاتی افزایش می‌دهند و می‌دانند چه اطلاعاتی در کجاست. اما آیا تنها شناخت آنان در مورد منابع اطلاعاتی مرتبط با مسائل مختلف جامعه، برای کمک به مردم کافی است؟ مردم به سوی افراد و مکان‌هایی می‌روند که با روی خوش پذیرای آنها باشند، مشکلات آنها را به روی آنها نیاورند و از آنها استقبال کنند. بنابراین، فعالیت‌های دانش‌مدار کتابخانه نه تنها به دانش‌ورزانی نیاز دارد که بدانند چه اطلاعاتی در کجاست، بلکه آنها باید کتابدارانی باشند که بتوانند با روی خوش و نوع دوستی خدمات مشورتی به آنانی که به سوی آنها می‌آیند، ارائه كنند.
پریرخ ادامه داد: در برخی از کتابخانه‌های پیشرفته جهان، كتابدار نقش مشاور حقوقی، مشاور در زمینه سلامت، مشاور کاریابی و تحصیل را بر عهده دارد. تحصيلات این افراد در زمينه‌های حقوق و بهداشت و... نبوده است. آنها تحصيلات كتابداری دارند؛ دستورالعمل دارويی، حقوقی و يا تحصيلی نمی دهند، بلكه منابع مرتبط با سلامت، حقوق و يا مشاغل مختلف را در اختيار مراجعان قرار می دهند و يا سازمان‌ها و متخصصان مربوطه را معرفی می كنند. آنها کتابدارانی هستند که علم ارتباط را آموخته‌اند و کتاب‌شناس هستند. آنها ارتباط خود را با مراجعان تا دست يافتن به اطلاعات لازم و رضايت كامل قطع نمی كنند.
طراحی فضا در كتابخانه‌ها می تواند به عنوان شيوه‌ای برای تبليغ آنها محسوب شود
وی افزود: در صورتی كه جواهر در صندوقچه باشد، نمی تواند محك زده شود و زيبايی خود را نشان دهد، تا زمانی كه خدمات كتابخانه‌ها در درون درب‌های بسته كتابخانه‌ها ارائه شود، جامعه با آن آشنا نمی شود و تا زمانی كه جامعه با آن آشنا نشود و آنها را مورد استفاده قرار ندهد، نمی‌تواند به ارزش و اهميت آنها پی ببرد و بنابراين كتابخوانی ترويج نمی يابد. برای اینکه مردم با این خدمات آشنا شوند، باید هنر آگاهی‌رسانی و تبلیغات را در کتابداران پرورش داد. تبليغات می‌تواند با معرفی كتابخانه در رسانه‌ها و يا از طريق نسب پرده در محله صورت گيرد. طراحی فضای دلپذير و آرامش بخش در كتابخانه نيز می تواند به عنوان شيوه‌ای برای تبليغ در مورد كتابخانه و خدمات آن به شمار آيد. می‌توان در کتابخانه فضاهای خاص در نظر گرفت. گروهی از مردم وجود فضای زیبا در کتابخانه را نشانه توجه به مردم، سلیقه‌ها و علاقه‌های آنها می‌دانند. به همین دلیل علاقه و احترام خاصی برای این مکان‌ها در نظر دارند و بنابراین از آنها بیشتر استفاده می‌کنند. وجود چایخانه در کتابخانه و فضای بحث و گفتگو از مصداق‌های دیگر در مورد ایجاد فضاهای جذاب در کتابخانه است. اگر فردی به خاطر فضای زيبا، معماری هنرمندانه و يا چايخانه آرامش‌بخش كتابخانه به آنجا می آيد، به تدريج با خدمات آن و در مسير حركت خود با آگهی های كتابخانه در مورد خدمات مشورتی، معرفی كتاب‌ها، برنامه‌های نقد، تفسير كتاب و... آشنا می شود. برخورد مناسب كتابداران خود تبليغی در مورد كتابخانه و خدمات آن است و تضمين كننده بازگشت مراجعه كننده.
لزوم اطلاع‌رسانی و تبليغ مناسب درباره فعاليت‌های كتابخانه ها در ترويج مطالعه
پریرخ در ادامه سخنان خود به گروه دوم، یعنی کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت: این گروه نیز متناسب با نیازهای خود باید به گروه آگاه جامعه بپیوندند ولی با توجه به ویژگی‌های سنی نمی‌توان انتظار داشت که آنها را بتوان به راحتی گروه اول به سوی مطالعه هدایت کرد. ولی پاشنه آشیل آنها، نیاز آنان به توجه و مطرح کردن خود است. از آنجائی که نظام آموزشی حافظه‌پرور است، نه تنها مطالعه تشويق نمي‌شود، بلكه به عنوان سدی در مسير پرورش كنجكاوی عمل می‌کند. بنابراين كودك و نوجوانی كه از طرف نظام آموزشی انگيزه مطالعه در او به وجود نمی آيد و خانواده‌ها آن را مانع درس خواندن می دانند، با كتاب خواندن و ارزش و اهميت آن آشنا نمی شود. از طرف ديگر جاذبه‌های ديگری در جامعه وجود دارد كه توجه او را جلب و مانع علاقه به مطالعه می شود. ولی اگر فضای گفتگو، ارتباط با یکدیگر، نظر دادن و آزادی در ابراز عقیده برای او به وجود آید و کشف کند که از طریق مطالعه می‌تواند خود را مطرح كند، آن را ترک نخواهد کرد. پس فعالیت‌های کتابخانه با این گروه بسیار مشکل‌تر از گروه پیشین است. افزون بر شناخت منابع مناسب این گروه سنی، روابط اجتماعی قوی، ارتباط مناسب، درک عمیق نيازها و علاقه های اين گروه سنی و توانایی برگزاری و اداره جلسه‌های بحث و گفتگو می‌طلبد. بحث و گفتگو با صاحب نظران، نویسنده‌ها، مخترعین، صنعت گران و ... از جمله فعاليت‌هايی است كه ضمن توجه به برداشت‌های كودكان و نوجوانان از خواندن، به آنها فرصت گفتگو و ارائه دانسته‌ها را به گروه هم سال و متخصصان می دهد. در فرآيند بحث و گفتگو، كودك و نوجوان مي‌تواند به برداشت نامناسب خود پی ببرد و به تحول شناختی دست يابد. مانند گروه بزرگسال، ضروری است در مورد برنامه‌ها و فعاليت‌های كتابخانه در ترويج مطالعه، به اطلاع‌رسانی و تبليغ مناسب پرداخت. فضاهای لازم و جذاب برای كتابخانه‌ها طراحی شود.
از اينترنت به عنوان يك فرصت در ترویج کتابخوانی استفاده کنيم
عضو هیأت علمی دانشگاه فردوسی مشهد ضمن طرح دومین سوال مبنی بر اینکه «با وجود جاذبه اینترنت و نوآوری در فناوری، آیا می‌توان امیدوار بود که کتاب و کتابخانه‌ها بتواند جاذبه خود را برای خواننده حفظ کنند»، گفت: بر همه روشن است که اینترنت جاذبه زیادی برای انواع قشرهای مردم دارد. افزایش روزافزون آمار استفاده از آن نشان از این جاذبه دارد. نمی‌توان مردم را مجبور کرد که به جای چت كردن، کتاب بخوانند ولی می‌توان از اینترنت به عنوان یک فرصت در ترویج کتابخوانی استفاده کرد. همان طور که اشاره شد هر دو گروه یاد شده پاشنه آشیل دارند و می‌توان با استفاده از اين ويژگی آنها را به سوی مطالعه رهنمون كرد. گروه اول با مشکلات و نیازهای خاص خود در گیر است و نيازمند است با استفاده از راهی بی دردسر و بدون هزينه به توانمندی لازم برای حل مشكلات بپردازد. گروه دوم نيز از طريق تعامل، گفتگو و توجه به نظرات و برداشت‌هايش از مطالعه و با بهره گيری از محيط وب می تواند به مطالعه علاقمند شود.
پریرخ گفت: از جمله این فعالیت‌ها ارسال پيام‌های آگاهی رسان و تبليغاتی به استفاده كنندگان بالقوه كتابخانه و معرفی انواع منابع برای كمك به انواع مشكلات است. همچنين ارسال انواع پيام‌ها از طريق موبايل و ايميل در مورد ارزش و اهميت مطالعه در كاهش خطر آلزايمر، تقويت قدرت ذهنی، توانايی كمك به ديگران در حل مشكلات، گذرانيدن لذتبخش اوقات تنهایی و معرفی كتاب‌های مرتبط با این مسائل نیز کارساز خواهد بود. ارسال پيام‌های آگاهی رسانی در مورد برنامه‌های خواندن و تجربه های خواندن؛ تشکیل گروه‌های مختلف نوجوانان و جوانان به صورت حضوری و مجازی و اجرای برنامه‌های خواندن کتاب و بحث‌های گروهی در مورد آن در محیط مجازی، داستان نویسی و شعرخوانی مجازی، معرفی کتابهای لازم در مورد چگونه نوشتن و سرودن به صورت الکترونیکی و چاپی، معرفی مها‌رت‌های گوناگون و فراهم‌کردن امکان تجربه این مهارت‌ها، معرفی كتاب و مقاله در مورد آنها به صورت چاپی و الكترونيكی، تشكيل جلسه با متخصصان و صاحب‌نظران مربوطه به صورت حضوري و يا ويدئوكنفرانس، نمايش فيلم و بحث و گفتگو در مورد آنها در محيط وب، برگزاری كلاس‌های آموزش استفاده از اينترنت، برگزاری مسابقات در مورد جستجوهای هوشمند و بازيابی كتاب‌های آثار كلاسيك، جاذبه‌های علمی، تاريخی، هنری، و يا کتابهای گويا از ديگر راهكارهايی است كه در عين عدم ايجاد مانع برای علاقه‌مندان استفاده از اينترنت، می تواند باعث آشنايی آنها با كتاب و ساير منابع اطلاعاتی شود.
نهادهای گوناگون در جامعه هماهنگ با یکدیگر به تشويق كتابخوانی بپردازند
این استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی در ادامه گفت: برخی از افراد خود به مطالعه علاقه‌مند می شوند و به ارزش آن پی می برند. برای نمونه در ایران و جهان به فعالیت‌های برخی از کتابداران و مردم عادی بر می‌خوریم که نشان می‌دهد آنها ارزش و اهمیت خواندن را لمس کرده‌اند و به همین دلیل مشوق مطالعه هستند. برای نمونه‌هايی مثل: خبر مصور تاکسی‌رانی که درب ماشین، پشت صندلی و روی داشبورد ماشین را کتاب چیده تا مسافران به مطالعه بپردازند؛ نانوای جوانی که قفسه‌ای از کتاب در نانوایی گذاشته تا مردم در زمان انتظار به دانایی خود بیفزایند، آرایشگر آمریکايي كه برای اصلاح کودکان و نوجوانان پولی از آنها نمی‌گیرد ولی از آنها می‌خواهد که به جای مزد، از مجموعه کتاب‌هایی که فراهم کرده انتخاب و کتاب بخوانند، نشان می دهد افرادی كه خود به ارزش مطالعه پی برده‌اند، علاقه‌مند به ترويج آن نيز هستند. هر يك از اين افراد ارزش خاصی برای مطالعه در نظر دارند كه ممكن است براي ديگری مطرح نباشد. به همين علت ضروری است نهادهای گوناگون در جامعه هماهنگ با یکدیگر به تشويق كتابخوانی بپردازند.
كتابداران بايد كتابخوان باشند
وی تصریح کرد: نظام آموزشي باید رويكرد حافظه‌پروری را كنار گذاشته و به درك و فهم دانش آموزان اهميت دهد. در اين صورت آموخته‌ها تنها بر پايه كتاب درسي نخواهد بود، بلكه مجموعه‌اي از منابع بايد مطالعه و تحليل شوند. راديو و تلويزيون نيز نقش عمده‌اي در ترويج كتابخواني دارد. در اين رسانه‌ها نه تنها بايد برنامه‌هاي معرفي كتاب وجود داشته باشد، بلكه مسابقه‌هايي بر پايه فهم و درك خواننده از كتاب در نظر گرفته شود. مصاحبه‌هايي با كساني كه به رفع نيازهاي اجتماعي خود از طريق كتاب‌ها پرداخته‌اند پخش شود. هرچند اين هماهنگي فعاليت‌هاي نهادهاي مختلف در ترويج مطالعه تأثير بسيار زيادي در گسترش عادت به مطالعه دارد، ولي نقش كتابخانه عمومي كه وظيفه ترويج مطالعه را در طبقه‌ها و قشرهاي مختلف مردم بر عهده دارد از بقيه نهادها پررنگ‌تر است؛ زيرا اين نهاد بايد با بقيه نهادها تعامل داشته و رهنمودهاي لازم را براي برنامه‌هاي ترويج مطالعه در اختيار آنان قرار دهد. براي موفقيت در اين مهم، ابتدا كتابداران نهاد بايد خود بتوانند كتابخوان باشند، و به ارزش و اهميت مطالعه پي ببرند، از آن لذت ببرند، با آن به آرامش برسند، بتوانند از آن طريق مشكلات خود را حل كنند و دانايي خود را گسترش دهند.
پریرخ در پايان سخنانش گفت: در فاز اول اين طرح بايد كتابداران را تشويق به مطالعه كرد، راه مطالعه را به آنها نشان داد، قدرت تحليل و تفكر انتقادی را در آنها تقويت كرد و شرايطی را فراهم كرد تا آنها در زمينه‌های گوناگون به شناخت منابع بپردازند، چون مردم به اطلاعات حقوقی، سلامت، بهداشتی، كاريابی، ادامه تحصيل، روانشناسی، تربيتی و... نياز دارند. ضمن اينكه بايد انتظار داشت او بتواند به راهنمايی و كمك به مراجعان بپردازد. همچنين كتابخانه‌ها نباید تنها به ارائه اطلاعات و هدايت افراد در اطلاع جويی بسنده كنند، بلکه محلی برای تعامل بين زنان خانه‌دار در تبادل تجربه‌ها، در پرورش مهارت‌ها (مانند هنرهای دستی، آشپزی) و پرورش كودك باشند. به اين ترتيب گروه‌های مختلف، كتابخانه را محيطی متعلق به خود برای دوست‌يابی، تبادل انديشه و مهارت می دانند. اكنون با توجه به برنامه‌های اخير نهاد مانند نشست‌های كتابخوان و مدرسه تابستانی خواندن، می توان گفت كه نهاد در آغاز اين راه گام بر می دارد.
آیین افتتاح نخستین دوره آموزشی «مدرسه تابستانی خواندن» صبح روز يكشنبه (۱۵ شهریور ماه)، با حضور دبیرکل و جمعی از معاونین، مشاوران و مدیران کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و با همراهی شماری از اعضای هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد و کتابداران در تالار نور مشهد برگزار شد.
طرح مدرسه تابستانی خواندن یکی از برنامه‌های «طرح ملی خواندن» است که توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور برگزار می‌شود. این برنامه آموزشی طی دو دوره چهار روزه در شهریور ماه ۱۳۹۴ به صورت متمرکز در شهر مشهد برگزار خواهد شد. در این دوره اساتید و صاحب‌نظران حوزه ترویج خواندن به انتقال یافته‌ها و تجربیات خود به شرکت‌کنندگان خواهند پرداخت.