به گزارش خبرنگار مهر- راهکاری که ایران پس از حصول توافق هسته ای برای سوریه آغاز کرد و در این راه روسیه نیز به تهران ملحق شد در حال نتیجه دادن است و در یک هفته اخیر شاهد بوده ایم که آمریکا، فرانسه، انگلیس، ترکیه و حتی آلمان با تغییر مواضع قبلی خود در مورد سوریه عنوان می کنند که بشار اسد باید همچنان در قدرت بماند.
در همین رابطه در جدیدترین اظهار نظر «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه، که کشورش در پنج سال گذشته از هیچ کوششی برای سرنگونی حکومت سوریه دریغ نکرده، عنوان داشت: «بشار اسد» می تواند در گذار سیاسی در سوریه حضور داشته باشد.
اردوغان در تغییر موضعی محسوس برکناری فوری اسد را شرط به جریان افتادن یک راه حل سیاسی برای بحران سوریه ندانست و گفت که دوره گذار در سوریه، با اسد هم قابل تصور است.
پس از آن که آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان نیز مذاکره با همه طرف‌های درگیر در سوریه، و از جمله اسد را ضرورت حل بحران این کشور اعلام کرد، اردوغان نیز موضع مشابه‌ای گرفت و در مصاحبه با خبرنگاران در استانبول گفت که «می‌تواند به طور اصولی یک دوران گذار در سوریه را هم با و هم بدون اسد تصور کند.»
ترکیه در تمامی پنج سال گذشته همراه با عربستان حامی گروه‌های مخالف رژیم اسد بوده است. ولی در سال‌های اخیر این اتهام نیز متوجه دولت اردوغان بوده که حتی از داعش نیز حمایت کرده است.
اردوغان حتی پیوستن به ائتلاف ضدداعش در یک سال اخیر را به اولویت براندازی رژیم اسد مشروط کرده بود و تا همین اواخر بر ایجاد منطقه پرواز ممنوع در شمال سوریه پا می‌فشرد. از این رو تغییر محسوس در مواضع ترکیه در قبال برکناری فوری رژیم اسد بیش از سایر کشورهای مخالف این رژیم بحث‌انگیز شده است.
استمداد کری از ایران و روسیه
در همین رابطه «جان کری» چند روز پس از آنکه عنوان داشته بود واشنگتن دیگر خواستار کنار رفتن فوری بشار اسد از قدرت نیست و از تهران و مسکو خواسته بود تا با استفاده از نفوذ خود بر بشار اسد، او را پای میز مذاکره بیاورند، بار دیگر خواستار اقدامات تهران و مسکو برای حل بحران سوریه شد.
وزیر خارجه آمریکا پیش از این نیز گفته بود کناره‌گیری اسد از قدرت، که هدفی نهایی‌ست، لازم نیست حتما طی زمانی که جنگ داخلی در آن کشور در جریان است، رخ بدهد.
گروهی از مقامات آمریکایی این موضوع را بیان کرده‌اند که آمریکا مایل نیست گروه‌های افراطی جای بشار اسد را بگیرند.
دلیل چرخش موضع جنگ افروزان
عوامل زیادی چه در داخل سوریه و چه در خارج از این کشور روی داده که به تغییر نگرش بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای بحران سوریه منجر شده است.
طولانی شدن بحران سوریه، خروج گروهک های تروریستی از سیطره قدرت های منطقه ای و فرا منطقه ای و پیروزی های اخیر ارتش سوریه در مناطق استرتژیک «الزبدانی» و «جسر الشغور» و همچنین تشدید اختلافات میان کردها با دولت ترکیه و احتمال بروز جنگ داخلی در ترکیه، موجب شد تا آمریکا و غرب راه حل های سیاسی را ترجیح دهند.
به نظر می رسد باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا تلاش می کند تا پس از توافق هسته ای ایران و ۱+۵ به بحران منطقه پایان دهد تا به عنوان یک پروسه تبلیغاتی برای حزب دموکرات آمریکا مورد بهره برداری سیاسی قرار گیرد. لذا از آنجایی که آمریکا و غرب به این نتیجه رسیده اند که هیچگونه گزینه مناسبی برای جایگزینی بشار اسد وجود ندارد، نگاه خود را نسبت به بحران سوریه تغییر داده و ناچارند راه حل سیاسی را دنبال کنند.
از عوامل دیگر افزایش دامنه اختلافات میان معارضان سوریه و شکست آنها در دستیابی به توافق سیاسی میان خودشان بود. همچنین نگرانی و ترس واشنگتن از گرایش های سیاسی و ایدئولوژی برخی از گروه های معارض سوری که می تواند تهدید کننده منافع آمریکا در منطقه باشد در این موضع گیری آمریکایی ها دخیل بود.
موضوع دیگر در پیچیده شدن بحران انسانی است که ملت سوریه با آن دست به گریبان است. هزاران پناهجو که از خشونت های سوریه فرار می کنند همدردی افکار عمومی و فشار به باراک اوباما رئیس جمهوری این کشور را به دنبال داشته است.
چرخش از کجا آغاز شد
چرخش جنگ افرزوان پس از آغاز تلاش های جدید ایران و روسیه برای بازگرداندن ثبات به سوریه آغاز شد. تلاش های جدید روسیه و ایران برای بازگرداندن ثبات به سوریه از مدتی قبل آغاز و در اجلاس امنیتی دوحه که چندی قبل در قطر برگزار شد و وزیران امور خارجه آمریکا و روسیه نیز در آن حضور داشتند مطرح شد. گفته می شود جان کری وزیر خارجه آمریکا در نشست دوحه از همتایان خود در شورای همکاری خلیج فارس خواسته تا با این طرح مخالفت نکنند.
بعد از این نشست بود که «ولید معلم» وزیر امور خارجه سوریه، و معاون وزیر خارجه روسیه راهی تهران شدند تا درباره این روند جدید که از سوی ایران پیشنهاد شده بود به گفتگو بنشینند. در نشست مشترک وزیران خارجه جمهوری اسلامی ایران، سوریه و نماینده ویژه دولت روسیه در تهران طرح به روز شده ایران برای پایان بحران ۵۳ ماهه سوریه مورد بحث قرار گرفت.
ویژگی های طرح صلح ایران
هر چند جزئیات این طرح هنوز فاش نشده، اما گمانه زنی ها نشان می‌دهد که ایران در طرح ۴ ماده ای قبلی خود بر اساس واقعیت های موجود در سوریه تغییراتی ایجاد کرده است. در این طرح موضوع تشکیل یک دولت انتقالی به ریاست بشار اسد تا سال ۲۰۲۱ مورد توجه قرار گرفته و پس از آن انتخابات ریاست جمهوری با شرکت همه طیف های سیاسی مخالف دولت سوریه بر گزار خواهد شد. در حقیقت در این طرح مراجعه به صندوق های رای گیری برای تعیین سرنوشت آینده سوریه به عنوان محوری ترین بخش تلقی شده است.
ولید المعلم وزیر خارجه سوریه قرار است این طرح را در هیئت دولت این کشور مطرح کند تا جزئیات آن مورد بحث قرار گیرد. در صورت موافقت دولت سوریه، این طرح برای ارائه به شورای امنیت سازمان ملل به عنوان یک سند رسمی بین المللی، در اختیار بان کی مون دبیر کل سازمان ملل قرار خواهد گرفت.
موافقان و مخالفان طرح
عربستان و بحرین مخالف طرح ایران برای سوریه هستند. ظاهرا اغلب وزیران خارجه کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از جمله قطر، امارات، کویت و پادشاهی عمان با طرح صلح ایران موافقت کرده اند؛ اما عربستان و بحرین با آن مخالف هستند. به اعتقاد برخی کارشناسان، عربستان نمی خواهد پایان بحران سوریه به نام جمهوری اسلامی ایران ثبت شود؛ اما سرانجام تحت فشار آمریکا و روسیه ناچار خواهد شد تا موضع خود را در خصوص بحران سوریه تغییر دهد.
از سوی دیگر ترکیه که نقشی کاملا تخریبی در بحران سوریه ایفا کرده اکنون به بهانه سرکوب داعش ارتش خود را به بخش هایی از مناطق مرزی مشترک با سوریه وارد کرده است. با این حال به نظر می رسد که ترکیه ناچار است در برابر فشارهای آمریکا و غرب تسلیم شود و طرح صلح ایران را در نهایت بپذیرد.
اما در آن سوی میدان باید گفت که روسیه، چین، عراق و لبنان به عنوان همپیمانان مورد اعتماد سوریه از طرح آتش بس ایران در سوریه استقبال کرده اند، زیرا آن را به واقعیت های میدانی سوریه نزدیک می دانند. دلیل این امر این است که روسیه و چین اعتقاد دارند که سرنگونی قهری دولت بشار اسد کشور سوریه را به سومالی جدیدی در قلب خاورمیانه تبدیل خواهد کرد که این امر امنیت جهانی را دچار مخاطره خواهد ساخت.
در همین رابطه روز گذشته «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه در گفتگو با برنامه «۶۰ دقیقه» شبکه خبری سی‌بی‌اس، عنوان داشت که از میان برداشتن دولت مرکزی سوریه، اوضاع در آن کشور را شبیه جایی مانند لیبی خواهد کرد.
این وضعیت و افزایش حضور نظامی روسیه در سوریه نشان می دهد که مخالفان اسد با پی بردن به بی نتیجه بودن اقدامات خود در سوریه به دنبال راهی برای فرار از باتلاق خود ساخته هستند و با توجه به آنکه گزینه مورد اطمنیانی در میان مخالفان اسد ندارند ترجیح می دهند که در شرایط فعلی اسد همچنان در قدرت باقی بماند.