این گزارش از سلسله گزارشهای «معرفی و بررسی پروژه‌های نیمه تمام استانی» منتشر شده است. گفتنی است پیش از این دو پرونده «بررسی پدیده حاشیه نشینی در استانهای کشور» و «بررسی پدیده کم آبی و مدیریت بحران آب در استانهای کشور» روی خروجی بخش استانهای خبرگزاری مهر منتشر شده است.
خبرگزاری مهر - گروه استانها: «قم به یک کارگاه عمرانی تبدیل شده است.» این جمله‌ای است که در سال‌های گذشته بارها از سوی مسئولان شنیده‌ایم. مسئله‌ای که روزی شاید امتیاز قم محسوب می‌شد اما الآن بیشتر ضعف به نظر می‌رسد.
سال‌ها است که قم شبیه یک کارگاه عمرانی شده و این موضوع از دو علت سرچشمه می‌گیرد. یکی ضعف زیرساخت‌های قم است که نسبت بسیاری از شهرها در مسائل اولیه عقب‌ماندگی‌های محسوسی در قم دیده می‌شود و دیگر کندی پیشرفت برخی پروژه‌های کلیدی که کار را برای مردم و مسئولان سخت کرده است.
پروژه‌ای با هزار اما و اگر
نام پروژه: منوریل قم
سال شروع پروژه: ۸۹
عمر پروژه: ۵ سال
وضعیت پیشرفت فیزیکی: ۸۹ درصد پیشرفت در سیویل؛ ۷۰ درصد پیشرفت کلی
پیمانکار اولیه پروژه:ندارد
پیمانکار فعلی: شرکت کیسون
محل احداث: پارکسوار شمالی تا حرم مطهر
کاربری یا دلیل اهمیت پروژه: حمل و نقل
سال تغییر کاربری احتمالی در طول ساخت: ندارد
سال تغییر احتمالی پیمانکار:ندارد
چرایی تأخیر در اجرای پروژه: اختلاف نظرهای فنی و سیاسی
دستگاه‌های مسئول برای پیگیری اتمام پروژه: شهرداری، استانداری، سازمان قطار شهری
کل اعتبارات هزینه شده برای پروژه تاکنون: ۲۵۰ میلیارد تومان
میزان اعتبار مورد نیاز برای تکمیل پروژه: ۲۰ میلیارد تومان برای فاز اول
پروژه منوریل را باید پرحاشیه‌ترین پروژه شهری قم دانست. پروژه‌ای که در زمان محمود احمدی‌نژاد به قم تحمیل شده و تا الآن با وجود گذشت چند نوبت از سررسید وعده‌هایش هنوز به بهره‌برداری نرسیده است. این پروژه که تنها منوریل کشور است و از پارکسوار شمالی تا حرم مطهر ادامه دارد و در فاز بعدی قرار است به پردیسان متصل شود. از ابهامات جدی موجود در این پروژه سرنوشت آن در عبور در مقابل حرم است. از همان ابتدای شروع پروژه علما و مراجع تقلید تأکید فراوانی بر رد نشدن این قطار شهری از مقابل حرم داشته‌اند. طبق آخرین گفته‌های شهردار قم درباره این پروژه، مدیریت شهری فعلاً درباره عبور آن از مقابل حرم تصمیمی نگرفته و تنها توافقی که وجود دارد، تکمیل آن تا میدان مطهری است.
منتقدان این پروژه عقیده دارند مسیر پارکسوار شمالی تا میدان مطهری مسافری برای جا به جایی ندارد و راه‌اندازی منوریل با توجه به هزینه‌های سنگینی نگهداری، صرفه اقتصادی ندارد.
نایب رئیس شورای اسلامی شهر قم هم معتقد است این پروژه ابهامات بسیاری دارد که باید توسط استاندار به عنوان رئیس شورای سازمان قطار شهری برطرف شود.
حسن بختیاری با اشاره به اینکه ۵ سال است از آغاز عملیات اجرایی منوریل قم می‌گذرد، اظهار داشت: این پروژه در قرارداد اولیه با مبلغ ۱۸۰ میلیارد تومان و در مدت زمان ۳۰ ماه طراحی شده بود اما هیچ‌گاه این اعداد محقق نشد.
وی ادامه داد: اوایل شروع فعالیت شورای چهارم طرحی با عنوان توقف عملیات اجرایی منوریل به منظور تعیین تکلیف ابهامات پروژه منوریل تهیه و به امضای تعدادی از اعضای شورای شهر رسیده بود اما با حاشیه‌سازی و توضیحات مسئولان وقت به نتیجه نرسید.
نایب رئیس شورای اسلامی شهر قم اضافه کرد: بیش از یک سال است که سکوتی سنگین بر مباحث پروژه منوریل قم حکم‌فرماست که هزینه سکوت را مردم از جیبشان می‌دهند.
بختیاری گفت: این وضعیت در حالی به وقوع پیوسته که ابهامات روزهای سخت شروع پروژه نه تنها رفع نشده بلکه ابهامات و سئوالات بیشتری نیز قابل طرح است که منافع ذی نفعان موجب شده کسی به این ابهامات ورود پیدا نکند.
عضو شورای اسلامی شهر قم با اشاره به برخی ابهامات موجود در مورد منوریل قم اضافه کرد: موضوعی که مسئولان این پروژه باید مشخص کنند این است که نقطه پایانی و برنامه زمان‌بندی تکمیل منوریل چه زمانی است.
بختیاری با اشاره به ابهامات مالی پروژه منوریل قم، افزود: باید مشخص شود قیمت تمام شده پروژه با توجه به تعدیلاتی که صورت گرفته چقدر است و کدام مرجع و مسئول قانونی نسبت به اصلاح و متمم قرارداد مجوز صادر کرده و مهر تأیید زده است؟
تأخیری که جان مردم را به لب رسانده
نام پروژه: تقاطع سه سطحه شهدای ۱۵ خرداد
سال شروع پروژه: ۹۲
عمر پروژه: ۲ سال
میزان تأخیر تکمیل پروژه نسبت به زمان اولیه: ۶ ماه
وضعیت پیشرفت فیزیکی: ۵۲ درصد
پیمانکار اولیه پروژه: قرارگاه قائم
پیمانکار فعلی: قرارگاه قائم
محل احداث: تقاطع خیابان ۱۵ خرداد و عمار یاسر
کاربری یا دلیل اهمیت پروژه: حل گره ترافیکی خیابان‌های ۱۵ خرداد، عمار یاسر و مسیرهای فرعی میان باجک و عمار یاسر
سال تغییر کاربری احتمالی در طول ساخت:ندارد
سال تغییر احتمالی پیمانکار:ندارد
چرایی تأخیر در اجرای پروژه: ضعف پیمانکار، معارضات شهری و ملکی
دستگاه‌های مسئول برای پیگیری اتمام پروژه: شهرداری قم
کل اعتبارات هزینه شده برای پروژه تاکنون: ۱۷ میلیارد تومان برای عملیات عمرانی
میزان اعتبار مورد نیاز برای تکمیل پروژه: ۵۰ میلیارد تومان
زمان‌بندی اجرای پروژه تقاطع سه سطحه شهدای ۱۵ خرداد ابتدا ۱۸ ماهه بود و بر این اساس ابتدای سال جاری باید شاهد افتتاح آن می‌بودیم اما هنوز بر اساس آخرین اطلاعاتی که مهدی اصفهانیان مقدم، شهردار منطقه می‌دهد، پروژه تنها ۵۲ درصد پیشرفت فیزیکی داشته.
اوایل شهریورماه سال گذشته بود که مدیرعامل بنیاد تعاون ارتش از تمایل این نهاد برای سرمایه‌گذاری هزار میلیارد تومانی در قم ابراز آمادگی کرد و تفاهم نامه‌ای هم با شهردار قم برای شروع به کار در چند پروژه امضا کرد.
همان زمان هم پروژه احداث تقاطع سه سطحه شهدای ۱۵ خرداد عمری ۹ ماهه داشت و با توجه به ترافیکی که در خیابان ۱۵ خرداد و عمار یاسر ایجاد کرده بود، پیشرفتش مطلوب به نظر نمی‌رسید.
عباس محتاج، مدیرعامل بنیاد تعاون ارتش در آن جلسه معارضات تأسیسات شهری و مسئله پیدا شدن آثاری از سلجوقیان که موجب حساس شدن میراث فرهنگی به این پروژه شده بود را دلیل این دیرکرد عنوان کرد. این پروژه پس از آن روزهای بدتری را تجربه کرد و به جایی رسید که عابران هر روزه از این مسیر که ترافیک طاقت‌فرسایی را برای آن تحمل می‌کردند، از جا به جا نشدن حتی یک کیسه سیمان در آن به تنگ آمده بودند.
احمد یزدان‌پناه، مدیر پروژه تقاطع سه سطحه عمار یاسر اما تعطیلی این پروژه را حتی به مدت یک روز قبول ندارد. او با قبول شرایط خاصی که به این پروژه حاکم بوده، می‌گوید: رفع معارضات در مراحل مختلف انرژی و وقت زیادی از دست اندرکاران پروژه گرفت اما حتی یک روز هم نداشتیم که کار کاملاً تعطیل باشد.
او می‌گوید پس از اینکه سید مرتضی سقائیان‌نژاد، شهردار قم سکان کارها را به دست گرفت و جلسات تعاملی مختلف با ادارات مرتبط برگزار شد، مشکلات پروژه کمتر شده و زمان‌بندی جدیدی برای پروژه طراحی شد که بر اساس آن تلاش می‌کنیم تا دهه فجر امسال این پروژه را در اختیار مردم قرار دهیم.
یزدان‌پناه مهم‌ترین معارضی که هم‌اکنون در مسیر این پروژه وجود دارد را خط اصلی فاضلاب شهری می‌داند. به گفته وی برای جا به جایی این خط فاضلاب پیمانکار انتخاب شده و کار به زودی آغاز می‌شود.
با وجود صحبت‌هایی که مدیر پروژه درباره آن دارد، سید مرتضی سقائیان‌نژاد، شهردار قم در چند نوبت از ضعف پیمانکار این پروژه سخن گفته و از اینکه ممکن است برای افتتاح آن تا پایان سال نیاز به خلع ید پیمانکار باشد. با این حال باید دید اختلاف نظر شهردار فعلی و استاندار سابق قم درباره اجرای این پروژه بالاخره به کجا می‌رسد و آیا مردم تا پایان سال از ترافیکی که در این مسیر ایجاد شده، رها خواهند شد؟
پلی با هزار داستان
نام پروژه: مجموعه پل‌های جمهوری (۹ دی)
سال شروع پروژه: آبان ماه ۱۳۹۰
عمر پروژه: چهار سال
میزان تأخیر تکمیل پروژه نسبت به زمان اولیه: یک سال و نیم
وضعیت پیشرفت فیزیکی: ۸۰ درصد
پیمانکار اولیه پروژه: ندارد
پیمانکار فعلی: مشارکت دی رهاب
محل احداث: امتداد بلوار جمهوری اسلامی
کاربری یا دلیل اهمیت پروژه: اتصال محله چهار و دو شهری قم؛ بهبود عبور و مرور شهری، حل معضل ترافیک هسته مرکزی
سال تغییر کاربری احتمالی در طول ساخت: ندارد
سال تغییر احتمالی پیمانکار: ۹۴
چرایی تأخیر در اجرای پروژه: مشکلات مالی شهرداری و مشکلات تملکی
دستگاه‌های مسئول برای پیگیری اتمام پروژه: شهرداری قم؛ سازمان توسعه و عمران
کل اعتبارات هزینه شده برای پروژه تاکنون: ۷۰ میلیارد تومان
میزان اعتبار مورد نیاز برای تکمیل پروژه: ۶۰ میلیارد تومان
پل‌های جمهوری پل عظیمی است که از میدان سپاه شروع شده و پس از عبور از بلوار امین، مصلی قدس و خیابان ساحلی، بلوار زائر و بلوار امام رضا(ع) در منطقه دو به زمین می‌آید.
کلنگ این پل چهار سال پیش و در زمان سکانداری محسن عابدینی‌پور بر مدیریت شهر قم به زمین زده شد اما از همان ابتدا اما و اگرها شروع شد.
این پل قرار بود یک پل کابلی باشد اما پیمانکار تجربه کافی نداشت. پیمانکار تعهد کرده بود این پل را با مبلغ ۴۲ میلیارد تومان و در مدت ۱۸ ماه به بهره‌برداری برساند. کاری که هیچ وقت موفق به انجام آن نشد.
شاید غیر اجرایی بودن ساخت یک پل کابلی و چه بسا مشکلات حاشیه‌ای دیگر موجب تغییر طرح این پل شد. به هر حال پیمانکار طرح جدید را هم نتوانست در زمان‌بندی ۲۴ ماهه به بهره‌برداری برساند و در نهایت احداث این پل با گرانی نرخ ارز و تورم کند شد.
محمد تقی نادعلی، مدیرعامل سازمان عمران و نوسازی شهرداری قم کسی است که برآورد می‌کند این پل حدود ۱۰۰ میلیارد تومان هزینه داشته باشد. او البته برخلاف عده‌ای که می‌گویند این تفاوت ارقام به دلیل ضعف پیمانکار ایجاد شده، مشکل را از معارضات ملکی این طرح می‌داند.
در واقع مشکلات مالی موجب شد، اجرای این پروژه به دو فاز تبدیل شود. فاز نخست عرشه اصلی پس است که با حضور رئیس مجلس شورای اسلامی به بهره‌برداری رسید و فاز بعدی احداث رمپ و لوپ‌هایی است که نبود آن برای مردم در این منطقه نگرانی‌هایی ایجاد کرده است.
احداث این رمپ و لوپ‌های این پل موضوع مهمی است که مردمی که در مسیر خود از این پل عبور می‌کنند، منتظر هستند تا این اتفاق افتاده و عبور و مرورشان تسهیل شود و این در حالی است که مدتی این امر متوقف به نظر می‌رسید.
معاون امور زیربنایی شهردار قم هم توقف این پروژه را تائید می‌کند. علیرضا قاری قرآن با اشاره به اینکه این پروژه به دلیل مسئله قرارداد با شرکت دی متوقف شده بود اظهار داشت: قرارداد با شرکت دی را قطعی کردیم و قرار شد این شرکت یکی از رمپ و لوپ‌ها را تا پایان سال تحویل دهد.
وی افزود: سه رمپ و لوپ بعدی ما نیاز به تملک دارد و تصمیم گرفتیم شرکت دی خارج شده و سازمان عمران و توسعه وارد عمل شود.
راهی برای مقابله با خشکسالی
نام پروژه: فاضلاب قم
سال شروع پروژه: ۷۵
عمر پروژه: ۱۹ سال
میزان تأخیر تکمیل پروژه نسبت به زمان اولیه: ندارد
وضعیت پیشرفت فیزیکی: ۳۰ درصد پوشش شهر
پیمانکار اولیه پروژه: متعدد
پیمانکار فعلی: متعدد
محل احداث: مناطق دو، سه و ۶ شهر قم
کاربری یا دلیل اهمیت پروژه: حل معضلات زیست محیطی محلات محروم
سال تغییر کاربری احتمالی در طول ساخت: نامشخص
سال تغییر احتمالی پیمانکار: نامشخص
چرایی تأخیر در اجرای پروژه: کمبود اعتبارات داخلی مورد نیاز برای پروژه
دستگاه‌های مسئول برای پیگیری اتمام پروژه: شرکت آب و فاضلاب شهر قم
کل اعتبارات هزینه شده برای پروژه تاکنون: ۳۷ میلیون یورو اعتبارات بانک توسعه اسلامی و ۲۰ میلیارد تومان اعتبارات داخلی
میزان اعتبار مورد نیاز برای تکمیل پروژه: ۳۰ میلیون یورو
وضعیت بحرانی سفره‌های آب‌های زمینی و دشت‌هایی که سالی یک متر نشست دارند، کار را به جایی رسانده که حتی از یک قطره آب هم برای استفاده در مصارف مختلف کشاورزی و صنعت و ... حکم طلا را دارد. هر چند در اعداد و ارقام برداشت‌هایی که از منابع آبی صورت می‌گیرد، حجم پساب شهری عدد کوچکی محسوب می‌شود، اما در شرایط بحرانی کنونی، همین حجم هم می‌تواند برای اموری مانند آبیاری فضای سبز به کار گرفته شده و بخشی از مشکلات را برطرف کند.
اهمیت دیگر مدیریت پساب شهری به مسئله حفاظت از محیط زیست مربوط می‌شود. رها کردن پساب در سفره‌های زیرزمینی آن هم در شرایط بحرانی که این سفره‌ها دارند یکی از بدترین اتفاقات زیست محیطی است.
در این راستا چند سالی است که پروژه فاضلاب قم در دستور کار قرار گرفته و با دریافت تسهیلات از بانک توسعه اسلامی پیش رفته است. آن‌طور که مسئولان سازمان آب و فاضلاب قم می‌گویند، در استان قم شبکه فاضلاب ۳۰ درصد پوشش دارد. این در حالی است که مسئولان این سازمان سال گذشته هم همین درصد پوشش را برای شبکه فاضلاب ذکر می‌کردند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم در گفتگو با خبرنگار مهر با تأیید این مطلب، کندی روند ایجاد پوشش فاضلاب در قم را به دلیل زمان‌بر بودن اقدامات زیربنایی در این حوزه می‌داند.
عبدالحمید توکلی بینا با اشاره به اینکه ۱۰۰ درصد خط انتقال فاضلاب قم احداث شده و از صد کیلومتر شبکه مورد نیاز در طرحی که برنامه‌ریزی شده، ۷۵ کیلومتر آن شکل گرفته گفت: تصفیه‌خانه فاضلاب قم هم ۹۲ درصد پیشرفت داشته و به نوعی آماده افتتاح است.
وی با اشاره به اینکه قرار بود تصفیه خانه فاضلاب قم در هفته دولت به بهره‌برداری برسد، عنوان داشت: به دلیل شرایط مالی که وجود داشت و کاهش اعتبارات عمرانی در کشور که این پروژه هم تحت تأثیر آن قرار گرفت، افتتاح تصفیه‌خانه به تعویق افتاد.
تسهیلاتی که برای پروژه فاضلاب قم از بانک توسعه اسلامی گرفته شده ۷۰ میلیون یورویی است که این طرح با سابقه ۱۹ ساله‌اش تا امروز توانسته ۳۰ درصد از شهر را تحت پوشش قرار دهد.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم می‌گوید در کشور میانگین پوشش شبکه فاضلاب در شهرها ۴۰ درصد است. به گفته توکلی بینا در مدتی که این رقم در شهر قم رشدی نداشته، شرکت آب و فاضلاب تلاش خود را برای تکمیل زیرساخت‌ها انجام داده که نتیجه این تلاش، سال آینده پوشش شبکه فاضلاب قم به ۴۸ درصد خواهد رسید.
وی با اشاره به هزینه شدن ۳۷ میلیون یورو برای طرح فاضلاب شهر قم، گفت: از اعتبارات استانی هم تاکنون ۲۰ میلیارد تومان هزینه شده است.
توکلی بینا می‌گوید برای عملکرد موفق در این حوزه شرکت آب و فاضلاب نیاز به اعتبارات داخلی بیشتری در کنار اعتبارات بانک توسعه اسلامی دارد چراکه در تعهدات قرارداد با بانک توسعه اسلامی بخشی از اقدامات احداث شبکه فاضلاب به عهده دولت گذاشته شده که دولت همیشه از سهم خود عقب‌تر بوده است.
به گفته او شرکت آب و فاضلاب امسال به ۱۳ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد اما در بودجه تنها ۶ میلیارد تومان در نظر گرفته شده است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان قم با اشاره به مکاتباتی که با نمایندگان مجلس برای تأمین این کسری اعتبار داشته گفت: اگر این اعتبارات تأمین شود تصفیه خانه فاضلاب را راه‌اندازی می‌کنیم.
قم؛ شهری بدون کنارگذر ایمن
نام پروژه: کمربندی قم
سال شروع پروژه:نامشخص
عمر پروژه:ندارد
میزان تأخیر تکمیل پروژه نسبت به زمان اولیه:ندارد
وضعیت پیشرفت فیزیکی: ندارد
پیمانکار اولیه پروژه: ندارد
پیمانکار فعلی:ندارد
محل احداث: رینگ کامل شهر قم
کاربری یا دلیل اهمیت پروژه: شاهراه مواصلاتی بودن قم و تلفات بالای کمربندی امام علی(ع)
سال تغییر کاربری احتمالی در طول ساخت:ندارد
سال تغییر احتمالی پیمانکار: نامشخص
چرایی تأخیر در اجرای پروژه: مشکلات اعتباری
دستگاه‌های مسئول برای پیگیری اتمام پروژه: اداره‌کل راه و شهرسازی استان قم
کل اعتبارات هزینه شده برای پروژه تاکنون:ندارد
میزان اعتبار مورد نیاز برای تکمیل پروژه: ۸۰۰میلیارد تومان
قم شاید یکی از معدود کلان شهرهایی باشد که از داشتن کنارگذرهای ایمن محروم است. بسیاری از شهرهای کوچک و بزرگ در کشور کنارگذرهایی دارند که فاصله منطقی از شهر داشته و ترافیک ترددهای بیرون شهر را به درون منتقل نمی‌کند اما کمربندی امام علی(ع) به دلیل توسعه شهر به بخشی از شهر قم تبدیل شده و تداخل ترافیک درون و برون شهری، شرایط ناایمنی را برای این مسیر ایجاد کرده است.
محسن بهشتی، مدیرکل راه و شهرسازی استان قم می‌گوید علاوه بر مشکلات فنی که کمربندی کنونی قم دارد، نقص آن موجب شده کارایی خودش را از دست بدهد.
وی ادامه داد: از سه راه خرمشهر تا میدان ولیعصر رینگ نداریم که تقریباً نیمی از شهر را دربر می‌گیرد.
مدیرکل راه و شهرسازی استان قم ابراز داشت: مشکل دیگر این است که قم بزرگ شده و تداخل ترافیک درون شهری و برون شهری را داریم و در شرایط کنونی کمربندی امام علی(ع) باید جزوی از شهر باشد.
وی با اشاره به لزوم ایجاد کنارگذرهای ایمن برای شهر قم گفت: کمربندی که پیش‌بینی‌شده ۱۱۰ کیلومتر طول دارد و از بالادست شهرک چاپ و نشر شروع می‌شود.
بهشتی افزود: این طرح جامع که برای این کمربندی دیده شده، مقداری پروژه را سنگین کرده اما مسئله این است که ما رویکرد ۲۰۰ ساله در این زمینه داشته‌ایم چرا که چنین سرمایه‌گذاری برای ۲۰ یا ۳۰ سال اقتصادی نیست.
وی گفت: در نظر داریم از ظرفیت بخش خصوصی برای این کار استفاده کنیم چراکه در جاهایی که از ظرفیت بخش خصوصی استفاده کرده‌ایم کار بسیار سریع‌تر انجام شده است چرا که توجیه اقتصادی در اتمام سریع پروژه است.
مدیرکل راه و شهرسازی استان قم اضافه کرد: این کمربندی ۲۱ تقاطع غیر همسطح خواهد داشت و در هر مقطعی بخش عوارض لازم دارد که تقریباً ۸۰۰ میلیارد تومان بودجه لازم دارد و چاره نداریم جز اینکه بخش خصوصی را وارد کار کنیم.
خبرنگار: زینب آخوندی