خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: ۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی خوزستان در دستور کار موسسه جهاد نصر به عنوان موسسه‌ای غیردولتی و عمومی قرار گرفته تا احیا شود. این اراضی در ۲۰ شهرستان قراردارد که بیش از ۳۰۵ منطقه باستانی را در برمی‌گیرد. آن هم مناطقی که خودشان دارای تپه ها و محوطه‌های تاریخی بسیاری هستند.
پروژه احیای این اراضی در سال ۷۵ پیشنهاد و از سال ۸۶ آغاز شد. در این مدت و از آنجا که طرح موردنظر دارای پیمانکاران متعددی بود، برخی از این پیمانکاران برای اجرای طرح های عمرانی و احیای این زمین ها هیچ استعلامی را از سازمان میراث فرهنگی نگرفتند اما در برخی از مناطق، مدیران میراث فرهنگی شهرستان‌ها متوجه فعالیت آنها شده و کار را متوقف کرده بودند. در کل برای اجرای طرح احیای ۵۰۰ هکتار از اراضی کشاورزی در استان خوزستان هیچ استعلامی گرفته نشد، تا اینکه در سال ۹۲ تفاهمنامه ای بین سازمان میراث فرهنگی و جهاد نصر امضا شد ولی هیچ وقت پیگیری نشد.
پیگیری باستان شناسان و فعالان میراث فرهنگی و مشاهده آنها و بررسی نقشه‌های هوایی در سال‌های متمادی نشان داد که وسعت عملیات اجرایی پروژه موردنظر و تعرض به محوطه‌های باستانی در اثر اجرای این طرح بسیار زیاد است چون طبق اعلام سایت موسسه جهاد نصر ۲۶۰۰ دستگاه ماشین آلالت سنگین و نیمه سنگین و تخصصی در طرح مورد نظر فعالیت می‌کند و بنابر پیش‌بینی مجریان طرح، این میزان ماشین آلات تا پنج هزار خودرو افزایش می یابد.
غرب شوش
اما فعالیت های مرتبط با احیای این۵۰۰ هکتار زمین کشاورزی در خوزستان موجب شده که برخی از محوطه‌های تاریخی از بین برود.
استعلام بی‌جواب از اداره کل میراث استان
در این باره، مجتبی گهستونی، سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا در خوزستان به خبرنگار مهر گفت: این پروژه با ۷۰ پیمانکار که بسیاری از آنها بدون اخذ و لحاظ کردن نظرات کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی گردشگری خوزستان و یا حتی وجود سهل انگاری‌ها از ناحیه دستگاه‌های مسئول آغاز شده است. مسئولان این موسسه در صحبتی که با آنها داشتم، عنوان کردند که در سال ۱۳۹۲ کلیه نقشه های شبکه آبیاری و زهکشی پروژه ۵۲۰۰ هکتاری را از اداره کل میراث فرهنگی خوزستان استعلام کرده‌اند ولی هیچ پاسخی از میراث فرهنگی دریافت نکرده اند.
وی افزود: مسئولان جهاد نصر معتقد هستند که شاید در ابتدا استعلام های لازم را طلب نکرده ولی چرا اداره کل میراث فرهنگی خوزستان هم از همان ابتدا سراغ پروژه نیامد تا سراغی از محوطه‌های باستانی بگیرد و یا چرا به بخشی از استعلام های درخواستی ما را پاسخ نداد؟
گهستونی گفت: به هیچ وجه منکر بخشی از تاثیرات اقتصادی و فنی پروژه احیای اراضی خوزستان (در صورت وجود آب کافی) در راستای رسیدن به دستاوردهای اقتصاد مقاومتی به‌عنوان بزرگترین طرح کشاورزی ایران نیستیم اما تمام ایراد دوستداران میراث فرهنگی انجام تخریب‌ها و تعرض‌های پی در پی به محوطه های تاریخی خوزستان است.
کانال جندی شاپور
وی افزود: بررسی‌ها حکایت از آن دارد که بعضی مناطقی که این پروژه اجرا می‌شود مملو از محوطه‌های تاریخی است و داده‌های فرهنگی که در روی زمین مشاهده می‌شود این ادعا را ثابت می‌کند. این پروژه در شهرهایی از جمله آبادان ( در گستره ۳ منطقه باستانی)، اهواز (۱۲ منطقه)، اندیمشک (۱۲ منطقه)، ایذه (۱۳ منطقه)، رامهرمز (۹۰ منطقه)، شوش (۶۰ منطقه)، حمیدیه (یک منطقه)، ویس (۳ منطقه)، سوسنگرد (۴ منطقه)، هندیجان (۵ منطقه)، خرمشهر (۲ منطقه)، شوشتر (۲۴ منطقه)، هویزه (۳ منطقه)، کارون (۱ منطقه)، رامشیر (۸ منطقه)، آغاجاری (۲ منطقه)، شادگان (۳ منطقه)، امیدیه (۱۴ منطقه)، بهبهان (۱۶ منطقه)، دزفول (۷ منطقه) و در اراضی پایاب سدهای کرخه، دز، مارون، زهره، خیرآباد و کارون انجام می شود. تاکنون این پروژه در بیش از ۱۰۰ هزار هکتار با کمترین استعلام از اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی گردشگری خوزستان پیشرفت داشته است.
گهستونی با اعلام اینکه پروژه شرکت جهاد نصر ادامه دار است گفت: برای انجام بخش‌هایی از پروژه دوهزار کیلومتر لوله زهکش زیر زمینی خریداری شده که این اقدام از عمق تعرض به بخش هایی از محوطه های تاریخی خوزستان حکایت می کند. اما به دلیل نداشتن دسترسی به اطلاعات پروژه مربوطه و عدم اطلاع رسانی از تخریب های صورت گرفته توسط مجریان طرح، تاکنون هیچ آمار رسمی از میزان تخریب ها منتشر نشده ولی با توجه به اینکه طرح ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی خوزستان در دو مرحله ۳۲۰ هزار و ۱۸۰ هزار هکتار در بیشتر شهرستان های تاریخی خوزستان انجام خواهد شد، پیش بینی می شود که میزان خسارت بسیار زیادتر از احتمالات باشد.
غرب شوش
این فعال میراث فرهنگی گفت: با این حال در گفت وگویی که با تعدادی از مدیران عالی رتبه جهادنصر داشتم آنها معتقدند که دوستدار میراث فرهنگی هستند و پیگیری‌های آنها باعث شده تا مدیران و کارشناسان میراث فرهنگی پای مذاکره بنشینند. عالی ترین مدیر مربوطه، به بخشنامه‌ای اشاره کرد که تمام پیمانکاران را از مهرماه ۱۳۹۴ به بعد ملزم کرده تا در راستای حفظ منابع و آثار تاریخی خوزستان در حین اجرای عملیات پروژه ها در صورت مشاهده آثار تاریخی ضمن انجام استعلام های لازم مراتب را به مسئولین امر اطلاع بدهند.
مذاکره با پیمانکار پس از شکایت قضایی
شرکت جهاد نصر که برای بخش عمده ای از پروژه مورد نظر سالها برای گرفتن مجوز و استعلام از اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی گردشگری خوزستان خودداری می‌کرد در سال جاری با تخریب های گسترده از غرب شوش باعث نگرانی‌های فراوان دوستداران میراث فرهنگی و سرعت عمل کارشناسان و نیروهای یگان حفاطت میراث فرهنگی خوزستان شد. این اقدام باعث شد تا از پیمانکاران موسسه جهاد نصر در دستگاه قضایی شکایت شود و آن موسسه را مجاب به ورود برای مذاکره با اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی گردشگری خوزستان کند.
غرب شوش
ورود اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان به پرونده تخریب‌های صورت گرفته توسط جهادنصر خوزستان پرده از اخبار گسترده تخریب‌ها برداشت به گونه‌ای که بررسی‌ها حکایت از تخریب ده‌ها محوطه باستانی از سال ۱۳۹۲ تاکنون در فاصله اهواز تا شهر ملاثانی دارد.
در موردی در شهرستان شوش و روستای رقیبه منطقه دشت «ارایض»، قسمتی از یک محوطه بزرگ باستانی از دوره تاریخی- اسلامی که بیش از ۲۰۰ هکتار وسعت دارد، در نتیجه اجرای بخشی از پروژه تخریب شد.
در منطقه عبدالخان (الوان) در حالی که پیمانکار جهاد نصر برای احداث کانال به خاک نیاز داشته یک تپه باستانی را بدون اطلاع از ارزش تاریخی آن از مالک یک زمین کشاورزی که تپه در آن واقع بوده تحویل گرفته و با تخریب آن به حیات تپه‌ای متعلق به دوره عیلامی – هخامنشی پایان می دهد. اکنون اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی گردشگری خوزستان از مالک زمین کشاورزی که تپه در آن واقع شده شکایت کرده و پروژه جهاد نصر متوقف شده است.
همچنین پیگیری ها حکایت از آن دارد که در جلیعه و محوطه تاریخی عسکر مکرم یک محوطه تخریب شده‌است. همچنین این شرکت در هفت تپه و در حریم مقبره حاکم ایلامی یعنی تپتی آهار تصمیم داشت که یک کانال قدیمی را بهسازی کند که در نتیجه ورود به موقع کارشناسان پروژه متوقف شد. البته بهسازی کانال هایی در محوطه‌های باستانی جندی شاپور و چغابنوت در دزفول نیز با ورود به موقع کارشناسان میراث فرهنگی متوقف شد و در نهایت با اعلام یکی از مشاوران پروژه، بهسازی مورد نظر از طرح‌های موسسه جهاد نصر خارج شد.
اما در روستاهای سیدثامر، ابو غریب، بیت حمادی و بیت عجم شوش در نتیجه اجرای بخشی از پروژه، چندین محوطه باستانی تخریب شد. از سویی دیگر بخشی از پروژه احیایاین اراضی از منطقه شلمچه خرمشهر تا شهر اروندکنار در شهرستان آبادان به وسعت ۳ هزار هکتار، چند محوطه باستانی وجود دارد که در فاز دوم پروژه مورد نظر قرار گرفته است. در محدوده شهرستان هندیجان اجرای این پروژه در منطقه «دهملا» خسارت های جبران ناپذیری را در حوزه میراث فرهنگی به دنبال خواهد داشت.
در رامهرمز و در مسیر اجرای طرح احیا اراضی کشاورزی یک محوطه عظیم تاریخی وجود دارد که در صورت عدم نظارت اداره کل میراث فرهنگی خوزستان، محوطه تاریخی یاد شده در خطر جدی قرار دارد.
اکنون که بخش نخست پروژه با احیای ۳۲۰ هزار هکتار از سال ۱۳۸۶ شروع شده وظیفه اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و فعالان و دوستداران این بخش، حفاظت از آن بخش از محوطه های تاریخی است که عملیات تسطیح در آن محدوده آغاز نشده است. اما برای بخش دوم پروژه که ۱۸۰ هزار هکتار را در بر می گیرد، جهاد نصر به عنوان مجری پروژه، وظیفه دارد کلیه مجوزها را دریافت کند و تمام استعلام ها برای جلوگیری از تخریب محوطه های تاریخی را بگیرد.
کانال چغابنوت
انتظار دوستداران میراث فرهنگی این است که اداره کل میراث فرهنگی خوزستان با تمام امکانات فنی و نیروی کارشناسی درون استانی خود با توجه به اعلام آمادگی مدیران جهاد نصر برای ورود نکردن به حریم و عرصه محوطه‌های باستانی به پیگیری های خود برای جلوگیری هرچه بیشتر از تخریب محوطه های تاریخی ادامه بدهد.
حال که قرار است در ۲۶ آبان سال جاری همایش ملی بررسی ابعاد طرح احیای اراضی کشاورزی که ۵۰ هزار هکتار آن در استان ایلام و ۵۰۰ هزار هکتار دیگر در خوزستان برگزار شود آیا به آسیب های گسترده وارده به محوطه های تاریخی خوزستان نیز پرداخته می شود؟
چرا در عنوان همایش مورد نظر به مقوله‌های فنی، اقتصادی، اجتماعی، زیست شناسی پرداخته می‌شود ولی به مقوله فرهنگی و تاثیر آن اشاره‌ای نشده است؟
در حالی که برای اجرای پروژه ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی خوزستان دستاوردها، نتایج، مزیت‌ها، فواید و اثرات اجرایی طرح پیش‌بینی شده اما متاسفانه به آسیب‌های انجام شده در گستره تاریخی – فرهنگی خوزستان اشاره ای نشده است.
خسارت این همه تخریب محوطه تاریخی در خوزستان را چه کسی خواهد داد؟ آیا به بند ۳ تفاهم نامه انعقاد شده مابین اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و شرکت جهاد نصر در خصوص استقرار نیروی کارشناسی باستان شناسی در محل هایی که احتمال باستانی بودن آنها می رود جامه عمل پوشانده می شود؟