خبرگزاری مهر - گروه استانها: «پاده» یادآور تاریخی کهن و باشکوه در دل کویر است تاریخی که از رونق و اعتبار این روستا در روزگاران قدیم سخن به میان می آورد. صنیع الدوله در کتاب مرات البلدان در خصوص این روستای تاریخی می‌گوید: «اصل اسم این ده، پائین ده است چون سمت مغرب از این ده که می‌گذرد، خاک خوار (گرمسار کنونی) است ولی آبادی نیست به جز روستای ده نمک که آن هم جمع دیوانی ندارد.»
پاده و هم‌جواری با راه ابریشم
روستای هدف گردشگری پاده در دو کیلومتری شرق روستای اسلام‌آباد و چهار کیلومتری شمال شرقی شهرستان آرادان واقع‌شده و مخلوطی از باورهای فرهنگی طوایف مختلف است که در سالیان گذشته به دلایل مختلف به این روستا مهاجرت کرده‌اند و درواقع، جابجایی‌های مکرر، تنوع فرهنگی را در این روستا قوام داده است.
پاده بخش عمده‌ای از شهرت خود را به دلیل قرارگرفتن بر سر راه تاریخی ابریشم، بناهای تاریخی و سفرنامه‌های مختلف همراه دارد تا جایی که ناصرالدین‌شاه قاجار، هرتوم شیندلر (سفیر کبیر پروس) و صنیع‌الدوله ازجمله افرادی هستند که در سفرنامه یا کتاب خود، اطلاعات مهمی از وضعیت پاده در حدود یک قرن پیش آورده‌اند.
برخی معتقد هستند زمین‌های این روستا بسیار حاصل خیز بوده است و مردم بهره‌های فراوانی از آن می‌بردند، به همین به «بهره‌ده» معروف بوده و به‌مرورزمان، در گردش کلام‌ها و زبان‌ها به پاده تغییر نام یافته است. اما هرچه هست امروز نام پاده بر زیر خروارها خاک فراموشی آن‌چنان خفته که بیدار کردنش همتی عالی یا عزمی راسخ می‌طلبد.
پاده روستایی سزاوار تحسین
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان آرادان درباره این روستا، می‌گوید: بافت قدیمی روستا بیش از یك قرن قدمت دارد و شواهد نشان می‌دهد که حدود ۱۲۰ الی ۱۵۰ نفر در قلعه زندگی می‌کردند و سپس بیرون آمده و روستا را ساخته‌اند.
به گفته علی محسنی درگذشته سه آب‌انبار در روستا وجود داشته است، آب‌انبار شیخ علی در سال ۱۳۲۰ و آب‌انبار خونی در سال ۱۳۱۰ و آب‌انبار ترابری در زمان قاجار ساخته می‌شود. این روستا دارای سه حمام بوده و یک‌خانه گاه قدیمی كه این خانه گاه در سال ۱۳۶۲ دایر شده است.
محسنی در خصوص مکان‌های ثبت‌شده این روستا می‌گوید: امامزاده سلطان ابوسعید پاده به شماره ۲۰۱۶۵ در سال ۸۶، قلعه پاده به شماره ۵۸۱۱ در سال ۸۱، حمام پاده در سال ۹۰، یخچال پاده به شماره ۲۰۱۵۷ در سال ۸۶، آب‌انبار روستا به شماره ۱۹۹۵۳ در سال ۸۶ و مفروش این روستا به‌عنوان میراث فرهنگی در سال ۹۱ به ثبت میراث فرهنگی کشور رسیده است.
اقدامات میراث فرهنگی در احیای پاده
رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری آرادان همچنین درباره خانه‌های موجود در این روستا، توضیح می‌دهد: مهم‌ترین خانه‌های قدیمی روستا که تاكنون به‌جامانده است منزل حاج عباس میرزایی، محمد جان ترابری، مشهدی علی‌محمد، غلامرضا ترابری، حاج تقی ترابری است که همواره سعی در حفظ آن‌ها داشته‌ایم.
محسنی بابیان اینکه برای حفظ این روستای تاریخی علاوه بر تلاش‌های میراث فرهنگی همت و پشتكار اهالی نیاز است، ادامه می‌دهد: اموری چون تبدیل حمام قدیمی به موزه صنایع كشاورزی که در بهمن و اسفند سال۹۳ مرمت و بازسازی‌شده است می‌تواند امری درخور توجه باشد.
وی معتقد است حفظ میراث فرهنگی این روستا، حمایت‌ها و بازدیدهای بیشتر نیروی انتظامی و كارشناسان این اداره و اطلاع‌رسانی افراد بومی را می‌طلبد.
گردشگری پتانسیل اصلی پاده
رئیس اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان آرادان درباره جذب گردشگر روستای پاده نیز می‌گوید: این روستای تاریخی در سال گذشته به‌عنوان روستای هدف گردشگری معرفی شد لذا این مكان، پتانسیل بسیار مناسبی در راستای جذب توریست دارد.
محسنی توضیح می‌دهد: ایجاد اقامتگاه بوم گردی توسط اهالی روستا نه‌تنها ازلحاظ اقتصاد روستایی می‌تواند پاده را تقویت کند بلکه می‌تواند درزمینهٔ جذب گردشگر نیز اقدامات مفیدی صورت دهد.
وی افزود: ساكنان می‌توانند برای جذب توریست مکان‌هایی را فراهم کنند. به‌این‌ترتیب افراد محلی می‌توانند از این راه درآمد اقتصادی داشته باشند. اما در این راه ابتدا باید به معرفی جاذبه‌های گردشگری پاده بپردازیم چراکه معتقدیم این روستا پتانسیل خوبی برای كویر نوردی، گردشگری و شترسواری دارد و در حال حاضر حدود ۱۴ خانه جدید در منطقه ورودی روستا به این منظور در حال ساخت است.
روستایی که بوی تاریخی کهن می‌دهد
حفظ نماها و بافت تاریخی روستای پاده و وجود ساختمان‌های قدیمی با معماری‌های کهن در سرتاسر روستا، جلوه‌ای خاص به این روستا بخشیده است به‌گونه‌ای که قلعه، امامزاده، تکیه، مسجد، حمام، آب‌انبار و تعدادی بناهای مسکونی قدیمی از مهم‌ترین و شاخص‌ترین بناهای تاریخی این روستا به شمار می‌آیند.
درگذشته با تغییر مسیر جاده کاروان روی قدیمی و فاصله گرفتن آن از روستای پاده، باعث ایجاد وقفه در دوران رونق روستا شد، اما این روستا همچنان با داشتن جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی خاص خود می‌تواند با کنار زدن همه مانع‌ها، به رونق گذشته خود بازگردد. در این بین جاذبه های گردشگری پاده را از نظر می گذرانیم.
بافت تاریخی روستای پاده
یکی از ویژگی‌های مهم روستای پاده، حفظ بافت قدیمی و تاریخی آن، شامل ساختمان‌های عمومی و خانه‌های مسکونی است که قدمت برخی از این ساختمان‌ها به بیش از یک قرن می‌رسد.
اهالی این روستا تا حدود ۱۵۰ سال پیش همگی در داخل قلعه زندگی می‌کرده‌اند، ولی به تاریخ از قلعه خارج‌شده و شروع به ساختمان‌سازی در اطراف قلعه کردند.
علاوه برساختمان های عمومی، تعدادی از ساختمان‌های مسکونی نیز در بافت قدیم روستا وجود دارند، که واجد ارزش تاریخی و فرهنگی ازنظر قدمت، نمای ساختمان، معماری و عملکرد آن‌ها هستند.
چنانکه پیش‌تر اشاره شد روستای پاده بر سر شاهراه «ری– خراسان» قرار داشت. ضمن اینکه روستای پاده ازنظر زراعت، دامداری و باغداری رونق بسیاری داشته و این رونق باعث جذب بسیاری از افراد عبوری به این روستا می‌شده است. آنچه روشن است اینکه مهاجران به این روستا عمدتاً در دوران اوج رونق اقتصادی پاده یعنی دوره قاجاریه به این روستا مهاجرت کرده‌اند و پس از تغییر مسیر و جابجایی جاده خراسان و سایر حوادث و وقایع دیگر، پاده کم‌کم رونق خود را از دست داد و بخش قابل‌توجهی از این جمعیت، این روستا را ترک کردند.
دژ یا قلعۀ روستای پاده
مهم‌ترین و قدیمی‌ترین اثر تاریخی پاده، قلعه عظیم و ستبر آن است. این قلعه بلند و باعظمت با مساحت بیش از یک هکتار از خشت و گل ساخته و در مرکز روستا واقع‌شده است. دو دورۀ معماری پیش از اسلام و دورۀ اسلامی را پشت سر گذاشته، که دوره اسلامی آن به قرن ۱۳ هجری می‌رسد. این قلعه به شکل مدور بر روی یک محوطه بزرگ و بلند آبرفتی ایجادشده است.
دورتادور آن در بالای همین تپه عظیم آبرفتی، دیوارهای عظیمی ایجاد کرده‌اند. دیوارهای سمت شمال آن بسیار بلند و دست‌نیافتنی است، در سمت جنوب که دروازه ورودی در آن تعبیه‌شده و احتمالاً دارای طاق نیز بوده است، دیوارهای اطراف کوتاه‌ترند. ورودی قلعه در دوره قدیم دارای یک در سنگی عظیم بود که مدتی از این در به‌عنوان پل استفاده می‌شد.
بعد از عبور از این در، راهروی سرپوشیده‌ای وجود دارد که محوطۀ اصلی قلعه درگذر از آن قرار داشته است. دورتادور محوطه، دارای اتاق‌هایی با طاق هلالی بوده که آثار آن باقی‌مانده است. معماری این بنا کامل از خشت و گل است و درجاهایی از آجرها ۴۵×۴۵ با قطر ۸ و۱۰ سانتی‌متر استفاده‌شده است.
با توجه به عظمت و نوع معماری این قلعه و موقعیت سوق‌الجیشی و قرار گرفتن در کنار راه ارتباطی قدیم، می‌توان گفت که در دوره ساسانی احتمالاً یکی از دژهای نظامی بوده است. این قلعه تا حدود ۷۰ سال پیش مورداستفاده اهالی برای سکونت بوده است. فضای معماری و فرم و وضعیت این دژ، کوه خواجه سیستان را به یاد می‌آورد. این قلعه به شماره ۵۸۱۱ در فهرست آثار ملی کشور ثبت‌شده است.
امامزاده سلطان ابوسعید
ساختمان امامزاده سلطان ابوسعید در شرق مسجد قمر بنی‌هاشم واقع‌شده است. این امامزاده، فاقد شجره‌نامه است ولی می‌گویند که ایشان از فرزندان امام موسی کاظم (ع) هستند. ساختمان امامزاده از خشت و گل در ابعاد۱۱×۵/۱۳ متر ساخته‌شده است. نمای این بنا روبه شمال بوده و شامل سه ایوان است که ایوان وسطی از دو ایوان دیگر بزرگ‌تر است.
از تاریخ ساخت این بنا اطلاع دقیقی در دست نیست، اما بر اساس شواهد و قرائن موجود، بیش از سایر ساختمان‌های روستا (به‌جز قلعه) قدمت دارد.
تکیه روستای پاده
تکیه روستای پاده، یکی دیگر از بناهای تاریخی روستا است، که در حدود سال ۱۳۰۰ هجری قمری ساخته‌شده و در حال حاضر۱۳۵ سال قدمت دارد. این بنا در غرب مسجد قمر بنی‌هاشم واقع و به آن چسبیده است. ساختمان تکیه مستطیل شکل در ابعاد ۱۹×۲۳.۵ متر است.
بانی این تکیه حاج علی همت بوده است. پس از ساخت تکیه و در حدود سال ۱۳۲۰ هجری قمری شخصی به نام شیخ علی، آب‌انباری در داخل محوطه تکیه ساخت.
نمای داخلی تکیه شامل پنج طاق نمای دوطبقه در دیواره شرقی و پنج طاق نمای دوطبقه در قسمت غربی و سه طاق‌نمای بزرگ در قسمت جنوبی است. طاق‌نمای میانی در قسمت جنوبی تکیه، بزرگ‌ترین طاق‌نمای تکیه است و قبر شیخ علی(بانی آب‌انبار تکیه) در این قسمت واقع‌شده است.
درب ورودی تکیه در قسمت شمالی بنا قرار دارد و با شیب ملایمی به داخل تکیه منتهی می‌شود و در گوشه شمال شرقی این بنا، راهرویی تکیه را به مسجد روستا متصل می‌کند؛ همه‌ساله، مراسم تعزیه و عزاداری ماه محرم در این تکیه برگزارمی شود و لازم به ذکراست که ۷۵ هکتار از اراضی زراعی روستای پاده وقف تکیه است.
آب‌انبارهای تاریخی پاده
آب‌انبار خونی نیز که در حدود سال۱۳۱۰ هجری قمری ساخته‌شده است در شمال چال خشت‌مالی و جنوب شرقی یخدان روستای پاده قرار دارد. این بنا از آهک و سنگ و ساروج ساخته‌شده و دارای سقف گنبدی شکل آجری بوده و سر در حمام و پا شیر آن روبه شمال قرار داشته است. این آب‌انبار تا حدود سال ۱۳۰۰ شمسی مورداستفاده اهالی بوده است. سقف گنبدی آن در سال۱۳۳۰ شمسی کاملاً فروریخت و اکنون تنها منبع اصلی و استوانه‌ای شکل آن باقی‌مانده است.
این آب‌انبار از بناهای دوره قاجاریه است و اهالی ساخت آن را به حاج تقی ترابی نسبت می‌دهند. عمق آب‌انبار هفت و قطر آن پنج‌متر است. این آب‌انبار درگذشته دارای درب بوده و در فصل زمستان (اولِ چله) آن را با آب رودخانه پرمی کردند و در آن را کاملاً می‌بستند و اول چله تابستان در آن را می‌گشودند، تا آب گوارای آن به مصرف عموم برسد. این آب‌انبار با هفت پله به‌پای شیر می‌رسد و نقل است که آب این آب‌انبار در تابستان آن‌قدر خنک بوده که آشامیدن آن در کنار پای شیر ممکن نبوده است. اهالی روستای فروان در شهرستان آرادان نیز درگذشته از این آب‌انبار استفاده می‌کردند. گنجایش تقریبی آن را حدود۲۱۵ مترمکعب تخمین زده‌اند.
یکی از بناها و تأسیسات آبی پاده، یخچال یا یخدان آن است که قدمت آن به دوره قاجاریه می‌رسد. این یخدان در سال ۱۳۸۶ به شماره ۲۰۱۵۷ در فهرست آثار ملی و تاریخی کشورمان ثبت‌شده است. ساختمان این یخچال گنبدی و از خشت و گل ساخته‌شده است. یخدان پاده در تابستان‌های گرم، یخ موردنیاز مردم و رهگذران را به‌خوبی تأمین می‌کرده است.
حمام عمومی پاده (حمام کربلایی)
حمام کربلایی روستای پاده نیز بیش از۱۲۰ سال قدمت دارد که بانی آن کربلایی خدیجه خانم صائمی بوده و مصالح به‌کاررفته در این حمام، شامل سنگ، آهک و ساروج است. این حمام معماری بسیار جالبی دارد و باوجود گذشت سالیان زیاد از زمان ساخت آن، تقریباً سالم و پابرجا باقی‌مانده است در حدود ۵۰ سال پیش تعمیرات اساسی شد. ساختمان حمام شامل یک سردر کوچک است که با چهار پله وارد رختکن می‌شود.
در جنب حمام کربلایی خدیجه، حمامی وجود داشته است که اکنون دیگر اثری از آن وجود ندارد؛ که برخی قدمت آن را حدود ۲۵۰ سال ابراز می‌دارند. این حمام از نوع حمام‌های خزینه‌ای بوده و کوره‌خانه آن در سمت شمال آن واقع‌شده بوده است.
و اما حمام حاج غلامرضا ترابی دیگر بنای تاریخی روستای پاده است، این حمام در سال ۱۳۳۴ شمسی توسط شادروان حاج غلامرضا ترابی در محله صائمی‌ها یعنی قسمت شمالی روستای پاده، با مصالح آجر و سیمان ساخته‌شده است. حمام موصوف دارای چهار دستگاه دوش بوده و اولین حمام دوش، در منطقه آرادان به‌حساب می‌آید.
خانقاه پاده نیز که توسط شخصی به نام مشهدی علی جان و با همکاری حاج ابراهیم میرزایی در طی سال۳۵ ساخته شد از دیگر بناهای تاریخی و منحصربه‌فرد این خطه است که تا اوایل دهه ۶۰ نیز دایر بود اما متأسفانه به علت برخی غفلت‌ها ساختمان یادشده در حال حاضر به مخروبه بدل شده است.
رونق گردشگری در پاده و توسعه پایدار
در زمان حاضربه بحث گردشگری به عنوان یک مقوله فرهنگی نگریسته می شود با نظر به اینکه مقام معظم رهبری بحث گردشگری را یک مزیت اقتصادی عنوان کرده اند، باید نگاه فرهنگی ازاین صنعت برداشته شود و آن را به عنوان یک مزیت اقتصادی تلقی کنیم.
همچنین باید دانست که گردشگری به عنوان سومین صنعت پر رونق جهان پس از نفت و خودرو سازی امروزه جایگاه ویژه ای در توسعه جوامع انسانی دارد که می توان با این عینک نبستا خوش بینانه به پاده نیز نیم نگاهی انداخت.
روستایی که پر از پتانسیل های گردشگری است و تنها یاری مسئولان را می طلبد تا بتواند در میان مقاصد گردشگری استان سمنان قد راست کند.
از سوی دیگر باید گفت گردشگری می تواند نقش ویژه ای در اقتصاد، پیشرفت و همچنین اشتغال پایدار جوامع روستایی مانند پاده ایفا کند و در نهایت به مهاجرت معکوس این بار از شهرها به روستا منجر شود.
شاید پاده تا این مهم فاصله زیادی داشته باشد اما نکته مسجل در این میان آن است که این روستا توانایی، ظرفیت و پتانسیل این مهم را در خود دارد.
داوود عبدی