به گزارش خبرنگار مهر، اقدام ترکیه در سرنگون کردن یک جت روسی موجب پیچده شدن اوضاع شده بطوریکه برoی از این شرایط با عنوان «انبار باروتی» یاد می کنند که هر لحظه امکان انفجار آن وجود دارد.
از آن گذشته این اقدام ترکیه درست زمانی انجام شد که هنوز تب و تاب حملات پاریس فروکش نکرده و روسیه که در پی این حملات برای همکاری با غرب علیه داعش چراغ سبز نشان داده بود، اکنون بواسطه اقدام ترکیه در حال سبک و سنگین کردن اقدامات آتی خود در این رابطه است.
در همین رابطه برای تحلیل بهتر این وضعیت با دکتر «محمد شفیق همدم» مشاور پنتاگون و فرماندهی ناتو در افغانستان به گفتگو نشستیم. دکتر همدم از کارشناسان حوزه خاورمیانه بوده و علاوه بر امر مشاوره با فرماندهان ناتو در افغانستان در دانشگاه مریلند آمریکا نیز تدریس می کند. متن مصاحبه با دکتر همدم به شرح زیر است:
*روز سه شنبه یک فروند جت روسی توسط ترکیه سرنگون شد. با توجه به اینکه این جت از سوی ترکیه هدف قرار گرفته، ارزیابی شما در مورد واکنش احتمالی روسیه و همچنین موضع ناتو در این رابطه چیست؟
این اقدام ترکیه روابط میان این دو کشور را خدشه دار ساخته و یک هشدار جدی برای روسیه پنداشته می شود. قرار است که شورای امنیت و سازمان ملل متحد این موضوع را بررسی کند. درعین‌حال شورای پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو که هسته تصمیم گیری این پیمان است در این مورد گفتگوها را آغاز نموده است. ناتو فعلاً این وضعیت را با جدیت بررسی می کند. با توجه به ماده پنجم اساسنامه این سازمان تمام کشورهای عضو مکلف هستند که در صورت هر نوع عکس‌العمل نظامی روسیه از تمامیت ارضی ترکیه دفاع کنند. بر این اساس احتمال حمله روسیه به ترکیه بسیار کم است و ممکن روسیه از راه‌های دیپلماتیک این موضوع را حل کند.
*آقای همدم سرنگونی این جنگنده در حالی انجام گرفت که هنوز پیامدهای حملات جمعه ۲۲ آبان پاریس ادامه دارد. با توجه به آنکه نیروهای امنیتی فرانسه نتوانسته بودند به گونه ای شایسته شبکه های داعش در این کشور را شناسایی کنند، حملات جمعه شب پاریس موضوعی غافلگیر کننده به نظر می رسد. به نظر شما چرا نهادهای امنیتی فرانسه نتوانسته اند این حمله را از پیش حدس زده و پیش بینی کنند؟
فرانسه نتوانست که از حملات پاریس بصورت درست جلوگیری کند. باوجود آنکه عوامل متعددی باعث این حمله شد، اما سه نکته مهم ازجمله عوامل است که باعث این حملات شد. اولین موضوع موانع حقوقی برای پیگری مظنونین است. باوجود اینکه در فرانسه و کشورهای دیگر اروپایی هزاران تن از افراط گرایان و تندروان مذهبی توسط این حکومت‌ها شناسایی‌شده‌اند، اما خلاءها و تفاوت‌های حقوقی و قانونی دستگاه‌های قضایی این کشورها را تضعیف نموده و اجازه نمی دهد که چنین افرادی را مورد تعقیب قضایی قرار بدهند. صلاحیت‌های نیروهای اعمال قانون و نیروهای اطلاعاتی هم در چارچوب قانون برای دستگیری و بازجویی چنین افرادی محدود است. از آن گذشته قانون شنود مکالمات تلفنی در اروپا بسیار محدود است و برای رصد مراسلات و مکالمات مواردی مطرح است اما هنوز لایحه و یا قانون صریحی در این رابطه در این اتحادیه وجود ندارد.
مراسلات و مکالمات رمزگذاری شده یکی از راه‌های امن مکالمات میان شورشیان و تروریست ها بوده و به نظر می رسد اغلب عاملان حمله پاریس هم از این تکنولوژی استفاده می‌کردند. باوجوداینکه دستگاه‌های امنیتی فرانسه و کشورهای همسایه تعداد زیادی از مظنونین را تحت نظارت خود دارند، اما برای دستگیری آنها قوانین جاری این کشورها مفید نیست و این افراد با استفاده از تکنولوژی روز به آسانی می توانند فعالیتهای خویش را هماهنگ کنند.
دومین موضوع عدم هماهنگی میان نهادهای امنیتی و اطلاعاتی است. کشورهای عضو اتحادیه اروپا سالانه صدها میلیون یورو را مصرف خدمات اطلاعاتی می‌کنند و بعضی از این کشورها فرانسه، آلمان، اسپانیا و انگلستان دارای سازمان‌های قوی اطلاعاتی و امکانات وسیع هستند، اما موضوع هماهنگی داده های اطلاعاتی میان این سازمان‌ها یک چالش وسیع به شمار می‌رود. چالش‌ها برای هماهنگی این داده ها عبارت است از قوانین داخلی، استفاده تکنولوژی و مشکلات زبانی.
بطور مثال تکنولوژی آلمانی ها به مراتب پیشرفته تر از تکنولوژی فرانسوی‌ها و اسپانیایی‌ها است و در بعضی موارد استفاده ابزاری تکنولوژی بسیار متفاوت و متجانس است. تفاوت زبان‌ها یکی از چالش‌های عمده است که باعث تأخیر و در بعضی موارد مانع روابط مستقیم میان پلیس و نهادهای اطلاعاتی این کشورها می‌شود. مردم فرانسه به فرانسوی، آلمانی‌های به آلمانی، اسپانیایی ها به اسپانیایی و انگلیسی ها به زبان انگلیسی صحبت می‌کنند. این چهار زبان، کاملاً متفاوت بوده و در بعضی موارد این تفاوت‌ها در سطوح عملیاتی مأمورین پلیس و نهادهای اطلاعاتی چالش‌برانگیز است.
سومین موضوع مرزهای باز و رژیم ویزا است. شهروندان کشورهای اروپا و خارجیان که دارای ویزای شنگن هستند به اکثریت کشورهای اروپایی سفر می کنند و به آسانی می توانند از مرزهای این کشورها عبور کنند. باوجوداینکه اغلب در حملات تروریستی مهاجرین متهم می‌شوند، اما اکثریت این حملات توسط شهروندان اروپا تسهیل و طرح ریزی می شود. کنترل و نظارت رفت و آمد شهروندان اروپایی از یک کشور به کشور دیگر تا یک حد امکان ناپذیر است و با وجود اینکه این کشورها دارایی مرزهای تعیین شده هستند، اما مرزهای اکثریت این کشورها باز است و سیستم نظارت و گمرکی وجود ندارد.
*حملات روز جمعه موجب شد تا بار دیگر قدرت ناتو در برخورد با تهدیدات بالقوه زیر سوال برود. نظر به صرف هزینه های مالی و انسانی زیاد در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی، شما دلیل این ضعف را چه می دانید؟ به نظر می رسد که ناتو بجای مقابله با تهدیدات تروریستی تمرکز اصلی خود را بر مقابله و مهار روسیه متمرکز کرده است. آیا این فرضیه درست است؟
پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو یک پیمان سیاسی و نظامی است،. این پیمان در سطح کشور و حکومت‌ها همکاری می کند و به عبارت دیگر این پیمان در سطوح راهبردهای سیاسی و دفاعی این کشورها کار می کند. در این پیمان فقط نماینده‌های سیاسی و نظامی کشورهای عضو در حال خدمت هستند و هنوز این سازمان در ساختارش نیروی پلیس ندارد و نظر به توافق نامه کشورهای عضو، ناتو حق ندارد تا در امور داخلی یکی از این کشورها دخالت کند، مگر به درخواست کشور عضو.
نظر به ماده پنجم توافقنامه پیمان ناتو، حمله به یک کشور عضو ناتو به معنی حمله به تمام کشورهای عضو ناتو است و تمام کشورهای عضو مکلف هستند که بصورت دسته‌جمعی از کشور عضو خویش دفاع کنند. با وجود اینکه تا امروز فرانسه مشمول ماده پنجم این پیمان نیست، اما کشورهای عضو ناتو برای حمایت فرانسه پشتیبانی خویش را اعلام کرده‌اند و در صورت تطبیق ماده پنجم ۲۸ کشور عضو ناتو علیه داعش وارد نبرد خواهند شد. هدف ایجاد پیمان ناتو برای دفاع از تهدیدات بزرگ علیه اعضای این پیمان و دفاع دسته‌جمعی است و اقدام روسیه در کریمه اوکراین این پیمان را وادار ساخته تا برای جلوگیری از هر نوع نفوذ احتمالی روسیه در منطقه جلوگیری کند. این پیمان برای دفاع از مرزهای کشورهای عضو خویش آماده هر نوع عکس العمل بوده و فعلاً بیشتر روی تأمین امنیت سرحدات کشورهای عضو ناتو و رفع تهدیدات احتمالی روسیه در منطقه است.
*بعد از حملات پاریس شاهد جدی تر شدن دولت فرانسه برای مبارزه با داعش بودیم. به نظر شما چرا کشورهای غربی تا پیش از آنکه بطور مستقیم مورد تهدید قرار نگیرند، اقدامی عاجل را برای از بین بردن مشکل انجام نمی دهند؟
بعضی از کشورهای غربی داعش را یک تهدید محلی می دانستند. با وجود اینکه بعضی از کشورهای اروپایی از حضور داعش به شدت نگران بودند، اما حملات تروریستی پاریس و سقوط هواپیمای روسی اکثریت کشورهای غربی را به شدت نگران نموده و حالا این تهدید یک تهدید منطقه ای نه بلکه یک تهدید بین لمللی پنداشته می‌شود. این حملات فرانسه را وادار ساخت تا با این پدیده اعلان‌جنگ کند. کشورهای اروپایی در ائتلاف بین‌المللی علیه داعش در عراق و سوریه مشغول جنگ هستند، اما بعد از حملات پاریس این جنگ شدت گرفته و اعضای این ائتلاف برای مبارزات جدی با داعش در حال مشورت و اقدامات جدی تر هستند. با درک جدیت تهدیدات و اوضاع کنونی ائتلاف بین المللی تحت رهبری امریکا می‌خواهد که حملات خویش را در سوریه افزایش داده و در صورت امکان نیروهای ارتش این ائتلاف در عملیات‌های زمینی وارد صحنه می شوند.
*بیش از یک سال از تشکیل ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا می گذرد اما با این حال این گروه توفیق چندانی در مبارزه با داعش نداشته است. نظر به آنکه داعش تفاوت های زیادی با گروه هایی همچون القاعده دارد چرا کشورهای غربی در مبارزه با آن تعلل می کنند؟
باوجود اینکه داعش از بین نرفته اما ائتلاف ضد داعش توانسته که نفوذ و حضور داعش را تا حد ممکن تحت کنترل بیاورد. جنگ با گروه دهشت افکن القاعده بیش از یک دهه قبل آغازشده و هنوز هم ادامه دارد، نسبت به القاعده داعش یک پدیده جدیدتر است و محوِ کاملاً این تهدید شاید سال‌های متمادی را در برگیرد.
*بعد از حملات پاریس، «فرانسوا اولاند» رئیس جمهور فرانسه، خواستار کمک همه کشورها از جمله ایران و روسیه برای مبارزه با داعش شد. به نظر شما اتحاد ایران و غرب در این زمینه چه فواید و یا مضراتی به دنبال دارد؟
حملات پاریس غربی‌ها را به این تهدید بیشتر متوجه ساخت و ائتلاف بین‌المللی حالا از حمایت بهتر کشورهای غربی برخوردار است و نیاز به توجه و همکاری‌های بیشتر دارد. زمان آن فرارسیده که تمام کشورهای منطقه و جهان از جمله ایران و روسیه اختلافات را کنار گذاشته برای مبارزه با گروه داعش همکاری نمایند و مردم مظلوم سوریه، عراق و کشورهای دیگر را از این تهدید بزرگ نجات دهند. همکاری ائتلاف بین‌المللی با ایران و روسیه برای سرکوبی داعش نه تنها به نفع غرب است. سرنگونی هواپیمایی مسافربری روسیه واضح ساخت که این گروه بدون تفکیک همه مردم را یکسان تهدید می‌کند.