خبرگزاری مهر- گروه استانها: اردبیل به دلیل واقع‌شدن در منطقه سردسیر به زمستان‌های طولانی و بارش برف تا چند متر خود شناخته می‌شود.
تحمل زمستانی که گاهی تا هفت ماه تجربه‌شده موجب شده است گذشتگان ساکن در این منطقه تدبیری کرده و با تفریحات و سرگرمی‌های مختلف سردی زمستان را تلطیف بخشند.
تا جایی که خود زمستان را تقسیم‌بندی کرده‌اند، سرگرمی‌هایی برای بخش‌های مختلف تدارک دیده‌اند و بانوان کدبانو در طول زمستان خوراکی‌هایی را آماده ساخته‌اند تا سفره‌ها خالی از میوه‌ها و سبزیجات ایام خوش آب‌وهوا نباشد.
یلدا تنها بخشی از این تدبیر است که این روزها به‌مانند یک جشن ملی برگزار می‌شود و بااین‌وجود هرقدر به سن و سال آن اضافه‌شده با شنیدن نامش ابروها بیشتر در هم می‌رود.
تمام دغدغه یلدا را می‌توان از سنت‌ها و رسوم نشانی گرفت بطوریکه دوری از این رسوم که بر اساس اخلاقیات، همسویی با طبیعت، قناعت و خردورزی بوده یلدای جوان و شاداب را به پیرزنی غرغرو بدل ساخته که کسی تمایلی به هم‌صحبتی با آن ندارد.
تقسیمات زمستانی بر اساس نشانه‌های طبیعت
موسی اصغر زاده محقق علوم اجتماعی در اردبیل در کتاب خود با عنوان «فرهنگ عامیانه دارالارشاد اردبیل» به تقسیم‌بندی معنی‌دار زمستان در نزد مردمان شهر اردبیل اشاره دارد.
وی که مجموعه مطالعات خود را در سال ۱۳۴۷ گردآوری کرده و به مرکز فرهنگ مردم رادیو ایران ارسال کرده است، معتقد است بازگویی دلایل این تقسیم‌بندی همچنان ضرورت دارد؛ به‌ویژه برای نسل جوان و کودک که حتی مفهوم چله بزرگ و کوچک را نمی‌شناسند.
اصغر زاده تصریح کرد: هیچ‌یک از تقسیمات زمستانی که هنوز از زبان کهن‌سالان شهر شنیده می‌شود بی‌دلیل نیست و همگی بر اساس اصول و شناخت کامل از طبیعت بنا شده است.
وی افزود: به‌عنوان‌مثال هفتادوسه روز از پاییز گذشته و ۱۷ روز به زمستان مانده را «کلوز» می‌گویند و پس از پایان ۱۷ روز چله بزرگ آغاز می‌شود که در شب اول چله خانواده‌ها دور کرسی جمع می‌شوند و نقل و شبچره روی کرسی ریخته و می‌خورند.
اصغر زاده اضافه می‌کند: در واقع اوج سرمای زمستان در چله بزرگ است و این گردهمایی خانوادگی حرکتی نمادین برای گرم کردن روابط انسانی جایگزین سرمای جان‌فرسای طبیعت است.
دور همی خانواده بدون حضور غریبه‌ها
انسان هرکجا با طبیعت همسو شده و از آن پند گرفته موفق و راحت زیسته است. این‌ها اظهارات یک جامعه‌شناس است و معتقد است یلدا رسمی بر اساس اصول آشتی با طبیعت و گردهم آمدن خانواده‌ها است.
علی معتمد بابیان اینکه در رسوم یلدا عنصر غریبه جایگاه ندارد، اضافه کرد: امروز در مهمانی‌های شب یلدا هر یک از افراد خانواده ممکن است با یک گوشی تلفن همراه مشغول باشد و به‌خصوص کودکان در دنیای بازی‌های مجازی غرق باشند و فراموش کنند شب یلدا چه بوده و چه طعمی دارد.
وی با تأکید به هنجارهای نادرست در خانواده‌ها ادامه داد: یلدا درواقع پیوند نسل‌های مختلف است و اینکه پند و اندرزهایی از سوی بزرگ‌ترها به کوچک‌ترها انتقال یابد تا به‌واسطه آن دلگرم باشند و سختی‌ها و سردهای زندگی را از سر بگذرانند.
معتمد با هشدار از حضور غریبانه عوامل خارجی در بین اعضای خانواده تأکید کرد: این مسئولیت به عهده پدرها و مادرها است تا از مهمانی‌هایی مانند یلدا برای انسجام هر چه بیشتر خانواده مدد بگیرند.
گرانی و اضطراب جایگزین یلدا
بابا صفری نویسنده کتاب «اردبیل در گذرگاه تاریخ» از رسوم غنی اردبیلی‌ها را برگزاری مراسم شب یلدا در کنار کرسی نگاشته است.
این نویسنده اشاره دارد که برخلاف امروز که در آن شب هندوانه می‌خورند آن‌ها بیشتر سبزه و مغز گردو و یا نخودچی‌کشمش می‌خوردند و در برخی خانواده‌ها ماست نیز تهیه می‌کردند.
این اشارات تاریخی نشان می‌دهد بسیاری از نشانه شناسی هایی امروز یلدا درواقع بعدها به آن ضمیمه شده است؛ بی‌آنکه محلی از اعراب داشته باشد.
امروز در تمامی مهمانی‌های یلدا رقابت بر روی کالاهای مصرفی موج می‌زند و فرجام آن نمی‌تواند آموزش مناسبی برای کودک باشد. اینکه باید آجیل چهارمغز یا هندوانه یا میوه‌های خوش آب و رنگ گرمسیری داشت و یک دیوان حافظ نفسی روی میز گذاشت تا اینکه بتوان در مقابل مهمانان آبروداری کرد همین ضمیمه‌هایی است که اصل یلدا را به حاشیه کشانده است.
در روزهای نزدیک به شب یلدا مؤلفه‌هایی که بی‌اصل و حساب وارد یلدا شده خود به دل‌نگرانی مردم تبدیل می‌شود و اگر گشتی به بازار اردبیل بزنید پدر و مادرها به دنبال قیمت کردن آجیل‌هایی که ناگهان سر به فلک کشیده، هستند.
مراسم هدیه شب یلدا برای نامزدها نیز تب‌وتاب خارج از قاعده خود را دارد و به یکی از رسومات تحمیلی پرهزینه در ازدواج اضافه کرده است.
هدف شادی است یا آبروداری؟
صحبت با کهن‌سالان نشان می‌دهد یلدا درگذشته صرفاً باهدف شادی و نشاط برگزار می‌شده و به‌واسطه همین هدفی که در بطن خود داشته مورد استقبال بوده و کوچک و بزرگ از آن استقبال می‌کردند.
مدیرکل پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان با طرح این دغدغه که ما یلدا را به شکل نامناسبی به نسل کودک آموزش می‌دهیم، به خبرنگار مهر تصریح کرد: خانواده‌ها در این روز همه به دنبال آبروداری هستند؛ اینکه وسایل پذیرایی مناسب داشته باشند و در مقابل دیگران کم نگذارند.
هاجر جمادیه با یادآوری اینکه درگذشته خانواده‌ها هر چه داشتند بی‌توجه به اینکه به‌اندازه مهمانان هست یا نه تعارف می‌کردند و همه شاد و راضی بودند، معتقد است امروز در تمامی مهمانی‌های یلدا رقابت بر روی کالاهای مصرفی موج می‌زند و فرجام آن نمی‌تواند آموزش مناسبی برای کودک باشد.
در اشعار ترکی آمده است «دیرلر ایلده بیر یول کن ظهور ایلر شب یلدا/عجب سردور که بیر آیدا ایکی یلدا دوتازلفون»
به این معنی که «گفته می‌شود که شب یلدا در سال یک‌بار ظهور می‌کند/این سر عجیبی است که در یک ماه دو زلف تو مثل دو یلدا بلند و سیاه است.»
شاید پیام یلدای بلندبالا در مفهوم زیبایی نگر این شعر نهفته است و بااین‌وجود در همهمه روزمرگی کسالت بر و فریبنده فراموش شده است.
خبرنگار: ونوس بهنود