خبرگزاری مهر، گروه استانها- مریم قاضی‌زاده: کارگاهی کوچک در عمق کوچه‌های شهر املش که درودیوار آن با نمدهای مالیده شده پوشیده و پشم‌های رنگی، که روح جاری در این کارگاه را به نمایش گذاشته‌اند، جایی است که استاد حسین رحمانی در آن نقش دل می‌زند بر زمینه نمدهایی که آوازه‌شان تا خارج از مرزهای این کشور نیز رفته است.
این استاد نمدمال، دلخور از نامهربانی‌هایی که دیده و نگران از نبود دستانی که عاشقانه راه وی را ادامه دهند، خود را میراث دار شغلی معرفی می‌کند که از سه نسل قبل‌تر به وی رسیده و به خبرنگار مهر می‌گوید: نمدمالی را از پدرم یاد گرفتم و او نیز از پدرش و همین‌طور تا سه نسل قبل‌تر، این شغل آبا و اجدادی ما بوده که معلوم نیست بعد از من چه کسی می‌خواهد میراث دار این شغل باشد.
برق نگاهش وقتی‌که راجع به نمدمالی صحبت می‌کند، عمق علاقه وی را به این هنر در حال فراموشی می‌رساند. هنری که به قول خودش ۶۰ سال با آن خو گرفته و طرح‌ها و نقش‌هایی که برای آن می‌زند، جزئی از زندگی‌اش شده‌اند.
نمدمالی؛ هویت استاد رحمانی
نمدی را که به‌تازگی برای یک دانشجوی آلمانی مالیده روی زمین پهن می‌کند و توضیح می‌دهد: کاری که با دست انجام دهی و عشق و علاقه‌ات را صرف ساختنش کنی، بخشی از هویت و شناسنامه‌ات می‌شود و خیلی‌ها تو را با همین شناسنامه خواهند شناخت برای همین نمی‌شود از آثاری که خلق می‌کنی سرسری بگذری و باید عشق تو به‌کار، در آثارت موج بزند.
اشاره‌ای به گونی پشم‌های چیده شده در اطراف اتاق می‌کند و می‌گوید: از همان مرحله اول کار که جدا کردن رنگ‌های مختلف پشم طبیعی و زدن آن است باید عاشقانه کارت را انجام بدهی آن‌وقت است که حتی پشم‌ها هم حرف برای گفتن خواهند داشت.
به گفته وی جدا کردن رنگ‌های مختلف پشم طبیعی یکی از سخت‌ترین مراحل نمدمالی است چراکه از هر تن پشم گوسفند، تنها یک کیلو پشم مناسب برای نمدمالی به دست می‌آید و رنگی مثل رنگ جوزی، از سخت‌ترین و کمیاب‌ترین رنگ‌های طبیعی است که از پشم به دست می‌آید.
استاد رحمانی درباره قابل‌استفاده کردن پشم برای نمدمالی توضیح می‌دهد: وقتی‌که رنگ‌های پشم از هم جدا شد، نوبت آماده کردن آن برای نمدمالی می‌رسد که در اصطلاح به این کار پشم زنی می‌گویند. سابق بر این از وسیله‌ای به نام «کمان» که زه آن از جنس روده گوسفند بود، برای باز کردن پشم‌ها استفاده می‌شد اما امروزه این کار را با دستگاه انجام می‌دهند.
نقش دل بر زمینه نمد
وی در ادامه به نحوه آماده‌سازی نمد اشاره می‌کند و می‌گوید: نمد آماده دارای دو بخش مهم است. یکی پس‌زمینه که پایه اصلی نمد را تشکیل داده و محل قرار گرفتن نقوش بر روی آن است و بخش دیگر نیز نقش‌هایی است که روی نمد می‌زنند و رنگ‌های مختلف دارد.
این هنرمند نمدمال ادامه می‌دهد: برای آماده کردن نقشه یک نمد ابتدا باید پارچه‌ای را به‌عنوان زمینه اصلی داشته باشیم تا نقش‌ها را به‌صورت برعکس روی آن اجرا کرده و بعدازاینکه نمد پس‌زمینه را روی آن قراردادیم، از پارچه برای بستن نمد استفاده کنیم.
استاد رحمانی درباره نقش‌های رایج در هنر نمدمالی توضیح می‌دهد: عموم نقش‌های مورداستفاده در این هنر ذهنی بوده و با توجه به ذوق و سلیقه هنرمند به وجود می‌آیند اما برخی از نقش‌ها نیز جزو نقش‌های رایج نمدمالی محسوب می‌شوند که ازجمله آن‌ها می‌توان به «قرمز»، «چت بوته»، «گنجشکی»، «کرمان»، «گل بیضی» و «چهار گل» اشاره کرد.
وی که مشغول نقش گذاری بر زمینه عکس نمد است، رشته‌های نمد را با تبحر خاصی به شکل‌های مختلف درآورده و می‌گوید: برای اینکه نقش‌های نمد به زمینه اصلی بچسبند باید با آب خیس شوند. هرکجا هم که بخواهیم اتصالی ایجاد کرده یا طرحی را زاویه‌دار کنیم باید از آب استفاده کرد.
نمدمال املشی ادامه می‌دهد: بعدازاینکه نقش‌ها ایجاد شد، با وسیله به نام «چشت» که به شکل چنگک است روی آن‌ها آب می‌ریزیم. شکل چنگک گونه «چشت» باعث می‌شود تا آب به‌صورت مساوی در همه‌جا پخش شود. سپس زمینه اصلی را روی نقش‌ها گذاشته، با پارچه زمینه آن را می‌بندیم و چند باری می‌کوبیم تا نقش‌ها کمی خود را به زمینه اصلی بگیرند.
استاد رحمانی می‌افزاید: بعدازاینکه چنددقیقه‌ای نمد را کوبیدیم آن را از پارچه درآورده و روی تخته می‌گذاریم و مدام آب روی آن پاشیده و می‌کوبیم تا نقش‌ها به خورد زمینه رفته و یکی شوند.
وی درباره آخرین مرحله آماده‌سازی نمد توضیح می‌دهد: بعدازاینکه یک روز کامل نمد کوبیده شد، نوبت آن می‌رسد که آن را درجایی آویزان کنیم تا خشک شود که معمولاً در گیلان به دلیل بالا بودن رطوبت، این مدت بین سه تا پنج‌روز طول می‌کشد.
موارد استفاده نمد
این هنرمند نمدمال درباره کاربردهای نمد می‌گوید: نمد یکی از بهترین رطوبت‌گیرهای طبیعی است که چه در صنعت و چه در زندگی روزمره کاربردهای فراوانی دارد.
استاد رحمانی ادامه می‌دهد: استفاده از نمد در صنعت چای برای گرفتن رطوبت، استفاده به‌عنوان لباس چوپانی در فصل زمستان به‌خصوص در نواحی کوهستانی، استفاده به‌عنوان زیرانداز و حتی استفاده به‌عنوان کمربندهای محافظ مفاصل کمر و کلیه‌ها تنها بخشی از کاربردهای نمد است.
وی می‌افزاید: اهمیت نمد درگذشته آن‌قدر بوده که هیچ دختری را بدون نمد به خانه بخت نمی‌فرستادند و در جهیزیه دختران همواره یکی دو تا نمد که از آن به‌عنوان فرش استفاده می‌شده، موجود بوده است.
نگرانی از فراموشی هنر اجدادی
وقتی از استاد رحمانی درباره وضعیت این هنر در استان می‌پرسم انگار که داغ دلش تازه شده باشد، آهی می‌کشد و پاسخ می‌دهد: به‌طورکلی صنایع‌دستی در خیلی جاها مغفول مانده و هنرمندانی که دارند در این زمینه فعالیت می‌کنند، کم‌کم دارند از میان می‌روند.
وی ادامه می‌دهد: نمدمالی برای من شغل آبا و اجدادی است. اگر سری به کاخ رامسر بزنید، تمام نمدهای موجود در کاخ کار پدربزرگ من است اما بعد از من هیچ‌کدام از فرزندانم ادامه‌دهنده راه من نخواهند بود چون آموزشی دراین‌باره ندیده‌اند.
این هنرمند تصریح می‌کند: بارها از مسئولان صنایع‌دستی استان خواسته‌ام تا از حضور ما در کلاس‌های آموزشی برای علاقه‌مندان به این هنر استفاده کنند تا حداقل بعد از ما نیز این هنر ادامه داشته باشد اما هر بار مانعی ایجادشده و متأسفانه هیچ دغدغه مشخصی دراین‌باره وجود ندارد.
استاد رحمانی می‌افزاید: هنرهای دستی و سنتی باید سینه‌به‌سینه بچرخند و نمی‌توان در قالب جزوه‌های دانشگاهی آن‌ها را درس داد چراکه هر هنری فوت‌وفن خودش را دارد.
وی می‌گوید: بدون شک ادامه این رویه و سرمایه‌گذاری نکردن برای آموزش هنرهای در حال فراموشی، عاقبتی جز محو شدن این صنایع ندارد کما اینکه در همین گیلان بسیاری از هنرها بوده‌اند که از بین رفته و کسی هم از وجودشان اطلاع درستی ندارد.
استاد رحمانی تأکید می‌کند: در حال حاضر نمدمالی در استان وضعیت چندان خوبی نداشته و نیازمند برنامه‌ریزی‌های مناسب مسئولان برای حفظ این هنر است.
از کارگاه نمدمالی استاد که بیرون می‌آیم، رنگ‌ها و نقش‌های بدیع و دل‌انگیزی را که آفریده تا ساعت‌ها در ذهنم بالا و پایین می‌کنم. نقش‌هایی که ازدل‌برآمده و حجم سرد نمد را گرما بخشیده. نقش‌هایی که معلوم نیست تا کی بر بستر نمد نقش خواهند بست و کارگاه نمدمالی استاد رحمانی ایستگاه آخرشان خواهد بود یا نه؟
عکس: مریم قاضی‌زاده