خبرگزاری مهر، گروه استانها - چنور صادقی: چرخ روزگار می‌چرخد و در حین این چرخش تحولات و تغییرات مختلفی در عرصه‌ها و حوزه‌های گوناگون روی می‌دهد و این تحولات که با علم و دانش و تکنولوژی‌های جدید همراه است خواه‌ناخواه موجب از بین رفتن هنرها و صنعت‌های قدیمی و جایگزین کردن آنها بر طبق علم روز می‌شود.
صنایع‌دستی نوعی کار است که فرآیند تولید آن به‌وسیله دست صورت می‌گیرد و در آن استعداد و نبوغ هنری هنرمند نهفته و نمایانگر فرهنگ مردم یک منطقه است.
تغییر شیوه زندگی مردم و ظهور تکنولوژی و صنعت‌های مختلف موجب شده که امروز بسیاری از صنایع که در روزگاران گذشته طرفداران فراوانی داشت به دست فراموشی سپرده شود.
تعداد صنایع‌دستی که در کردستان گرد تاریخ بر تارک آن نشسته و منسوخ‌شده و یا در حال منسوخ شدن بوده، زیاد است و يکي از این رشته‌ها که هم‌اکنون به دست فراموشی سپرده‌شده، هنر نمدمالی است که سابقه تولید آن به ۱۰ هزار سال پیش می‌رسد.
توليد نمد شايد يکی از ابتدایی‌ترین اشکال استفاده از پشم برای ساخت زیرانداز است و توليد زیرانداز نمدی بيشتر در مناطقی که پرورش دام و توليد پشم در آن انجام می‌شده همانند مناطق سردسير کردستان به‌ویژه هورامان وجود داشته است.
عمده‌ترین کاربردهای نمدمالی برای زیرانداز و نيز دوخت لباس‌های محلی بنام‌های فرنجی، پستک و «که په نک» و غیره بوده که مورداستفاده مردان مناطق کوهستانی و سردسير به‌خصوص هورامانات بوده است و در مواردی هم برای زيرانداز و خورجين اسب و غیره مورداستفاده قرار می‌گرفت.
در دوره‌ای از تاریخ در کردستان به‌ویژه در شهرستان بانه یکی از صنایع‌دستی که مردم بسیار به آن علاقه‌مند بودند و حتی نیاز هم داشتند، اسلحه‌سازی بود که امروزه چون این هنر کاربرد خود را ازدست‌داده به‌طور کامل منسوخ‌شده و فعالیت و اقدامی هم در راستای احیای آن صورت نگرفته است.
صنایع‌دستی به‌مثابه یکی از مهم‌ترین محصولات کاربردی که بخش اعظمی از نیازهای بشر را تأمین می‌کند، است و کماکان در زندگی مردم از گذشته تاکنون در جریان بوده و هست و در طول دوره‌های مختلف دستخوش تغییراتی هم شده است.
محصولاتی که در حال حاضر در کردستان و سایر نقاط کشورمان در حال فراموشی و منسوخ شدن است دلایل زیادی دارد که یکی از آنها به گفته کارشناسان کاربردی نبودن آنها است و به‌عنوان نمونه اسلحه‌سازی، جل دوزی و قفل‌سازی سال‌هاست که از ذهن‌ها پاک‌شده‌اند.
چوب چین لای چرخ صنایع‌دستی کردستان
از دیگر موارد و دلایلی که موجب رکود صنایع‌دستی در اکثر مناطق کشورمان و به‌تبع کردستان شده وجود کالاها و محصولات چینی است که با استفاده از طرح‌های سنتی هر منطقه، بسته‌بندی‌های مناسب و مشتری‌پسند و البته به‌کارگیری مواد اولیه بی‌کیفیت تولید و روانه بازارها می‌شود.
زمانی که محصولی با مواد اولیه بی‌کیفیت آن‌هم به‌گونه‌ای زیبا و مشتری‌پسند ساخته می‌شود قطعاً هزینه تولید پایین‌تری دربر خواهد داشت و همین مسئله منجر به تعطیلی واحدهای صنایع‌دستی که از مواد اولیه باکیفیت و مرغوب استفاده می‌کنند، می‌شود.
ناگفته نماند علاوه بر استفاده از مواد اولیه نامرغوب در کالاهای چینی، علت ارزان بودن این کالاها هم به گفته بسیاری از کارشناسان به عوامل متعددی هم چون سیاست‌های ایران و چین در مدیریت نرخ ارزی برمی‌گردد که پرداختن به این مورد در مجال این گزارش نیست.
نحوه آموزش صنایع‌دستی در طول دوره‌های مختلف همواره به‌صورت استادشاگردی بوده که این مورد هم از دیگر دلایلی است که موجب ازیادرفته هنر ساخت و تولید تعداد زیادی از رشته‌های صنایع‌دستی شده است.
تغییر کاربری صنایع‌دستی با حفظ اصالت محصول انجام می‌شود
سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کردستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر به دلایل منسوخ شدن و فراموشی تعدادی از صنایع‌دستی اشاره کرد و گفت: در دسترس نبودن و هزینه بالای مواد اولیه بسیاری از رشته‌های صنایع‌دستی و کاربردی نبودن تعدادی از آنها در برهه کنونی از مهم‌ترین دلایل رکود هنرهای ازیادرفته است.
فریدون حامدی اظهار داشت: به‌عنوان نمونه یکی از مواد اولیه موردنیاز در اروسی سازی وجود شیشه‌رنگی است که یک مترمربع آن بالغ‌بر یک‌میلیون و ۸۰۰ هزار تومان قیمت دارد.
وی افزود: علاوه بر هزینه بالای این هنر، درصورتی‌که در ساختمانی از طرح ارسی استفاده شود باید نمای ساختمان هم به سبک قدیم ساخته شود.
وی تعریف کاربری‌های جدید برای تولید این محصولات منطبق بر نیاز روز و توجه ویژه به سلیقه مشتری ازجمله راهکارهای احیای صنایع‌دستی در حال فراموشی و یا منسوخ‌شده خواند و گفت: مستندسازی و مستند نگاری رشته‌های موجود می‌تواند در جلوگیری از منسوخ شدن بسیاری از رشته‌های هنری مثمر ثمر باشد.
سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کردستان بیان کرد: از دیگر راهکارهای لازم برای حفظ و احیای صنایع‌دستی توسعه آموزش‌های دانشگاهی در این حوزه است که در صورت تحقق این مهم شاهد شکل‌گیری خلاقیت و نوآوری در تولیدات منطبق بر نیاز مصرف‌کنندگان خواهیم بود.
حامدی بیان کرد: برای طراحی و نمونه‌سازی صنایع‌دستی نیاز است که شاخص‌هایی هم چون آرایه‌ها و طرح‌های ایرانی مدنظر قرار گیرد و تغییر کاربری‌ها با حفظ اصالت محصول انجام شود.
جاجیم‌بافی، موج بافی و گره چینی صنایع‌دستی در حال احیای کردستان
جاجیم‌بافی یکی از هنرهای در حال منسوخ استان بود که هم‌اکنون با تغییر کاربری آن در حال احیا شدن است، درگذشته از جاجیم بیشتر به‌عنوان روکرسی استفاده می‌شد و امروز با استفاده از آن رومبلی، روکش صندلی‌های خودرو، انواع کیف و بسته‌بندی محصولات مختلف تولید می‌شود.
تغییر کاربری صنایع‌دستی که در حال منسوخ شدن بودند شامل جاجیم‌بافی، موج بافی، گره چینی، قواره بری در استان انجام‌شده و اکنون این رشته‌های صنایع‌دستی در حال احیا هستند.
از دیگر صنایع‌دستی کردستان که در حال منسوخ شدن است می‌توان به چاقوسازی اشاره کرد که یکی از دلایل آن می‌تواند وجود بازار قوی زنجان در تولید این محصول باشد.
البته استادکار چاقوسازی مختص منطقه کردستان دیگر در قید حیات نیست ولی بااین‌وجود هم‌اکنون دو کارگاه چاقوسازی در سنندج، دو کارگاه در سقز، یک کارگاه در بیجار و یک کارگاه هم در کامیاران وجود دارد و این هنر در حال احیا است.
نام هنر: سفید گری
قدمت: همزاد مسگری - صنعت مسگری دارای قدمتی کهن از حدود پنج هزار سال قبل از میلاد مسیح
شهر زادگاه هنر: سنندج
معرفی کوتاه هنر: سفیدگری هنری است که در آن به سفید کردن ظروف مسی می‌پردازند.
بیشترین کاربری: مسگری ازجمله هنرهای منسوخ‌شده در کردستان است و بیشتر ظروف مسی را مردم از استان‌های هم‌جوار تهیه و برای سفید کردن آن به واحدهای موجود در سطح شهر مراجعه می‌کنند.
هنرمندان بازمانده: در حال حاضر یک نفر مجوز انجام این هنر را دارد و چندنفری هم در سطح شهرستان سنندج به‌صورت خانگی اقدام به این کار می‌کنند.
وضعیت فعلی این هنر در استان: در حال احیا
علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی احیا: ین هنر در طول ۱۰تا ۱۵ سال اخیر منسوخ‌شده بود ولی از سال گذشته که تبلیغات فراوانی ازلحاظ پزشکی و مفید بودن ظروف مسی صورت گرفت، مردم هم‌بار دیگر به استفاده از این ظروف روی آوردند و این رشته که وابستگی زیادی به مسگری دارد در سنندج بار دیگر احیا شد.
ارائه راهکارهای حفظ و احیاء: ترویج استفاده از ظروف مسی به لحاظ خواص پزشکی
مطالعه اطلس جامع صنایع‌دستی کردستان
متأسفانه اداره کل میراث فرهنگی کردستان در رشته‌های صنایع‌دستی که در حال فراموشی و یا منسوخ شدن هستند، اطلاعات کاملی هم چون هنرمندان به نام این عرصه‌ها، شهر زادگاه و قدمت آنها ندارد و اگر هم در مواردی هم چون معرفی کوتاه هنر، کاربری و غیره آن اطلاعاتی داشته باشد به دلیل اینکه مطالعه و پژوهش صحیحی در این راستا صورت نگرفته است، سندیت ندارد.
سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کردستان علت مطلب مذکور را کمبود اعتبارات ذکر کرد و گفت: اعتبارات معاونت صنایع‌دستی میراث فرهنگی محدود به آموزش است و تاکنون اعتباری به پژوهش در این زمینه اختصاص داده نشده است.
حامدی مطالعه و تهیه اطلس صنایع‌دستی کردستان را در اولویت برنامه‌های این معاونت خواند و افزود: در این اطلس تعداد صنعتگران، تعداد رشته‌ها، میزان پراکندگی صنایع‌دستی در استان و بسیاری از موارد دیگر موردمطالعه قرار خواهد گرفت.
وی بابیان اینکه مطالعه اطلس جامع صنایع‌دستی استان آغازشده است، ادامه داد: سنندج به‌عنوان مرکز استان به سه فاز تقسیم‌شده که تاکنون مطالعه فاز نخست آن انجام‌شده است.
وی اظهار داشت: فاز یک مربوط به موقعیت سنجی بود و در فازهای بعدی اقدام به آمارگیری خانه به خانه به‌منظور شناسایی تولیدکنندگان و فعالان حوزه صنایع‌دستی خواهیم کرد.
سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کردستان عنوان کرد: علاوه بر سنندج مطالعه اطلس صنایع‌دستی سروآباد هم به پایان رسیده است.
فعالیت بیش از ۶۰ هزار کردستانی در حوزه صنایع‌دستی
حامدی یادآور شد: آمار و اطلاعاتی که در خصوص فعالان صنایع‌دستی داریم محدود به اشخاصی است که برای بهره‌مندی از تسهیلاتی هم چون بیمه و یا وام به ما مراجعه می‌کنند و یا در بازدیدهای کارشناسان این اداره کل به‌صورت تصادفی شناسایی می‌شوند، است.
وی بیان کرد: بر اساس بانک اطلاعات جامع صنایع‌دستی در حال حاضر ۱۱ هزار صنعتگر صنایع‌دستی دارای پروانه تولید در کردستان هستند و با توجه به شواهد موجود بیش از ۶۰ هزار نفر در استان به‌صورت مستقیم در حوزه صنایع‌دستی در حال فعالیت هستند.
وی یکی از وظایف معاون صنایع‌دستی را حفظ و احیای صنایع‌دستی خواند و گفت: با ارائه آموزش‌های سالیانه و در اختیار قرار دادن فضای لازم برای کار صنعتگران حوزه صنایع‌دستی و بیمه کردن آنها و پرداخت تسهیلات کم‌بهره از صنایع‌دستی استان حمایت کردیم.
سرپرست معاونت صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کردستان عنوان کرد: سال گذشته برای احیای هنر نساجی سنتی در شهرستان بانه ۱۰۰ میلیون تومان کمک بلاعوض به تولیدکنندگان این رشته که با مشکل تأمین مواد اولیه مواجه شده بودند، پرداخت کردیم.
ایجاد بازار فروش، بزرگ‌ترین چالش پیش روی صنایع‌دستی کردستان
حامدی بیان کرد: متأسفانه در کردستان مرکز فروش صنایع‌دستی یا نمایشگاه دائمی صنایع‌دستی وجود ندارد و با توجه به بررسی‌ها و مطالعاتی که در این رابطه صورت گرفته برای معرفی و فروش صنایع‌دستی استان نیاز به ایجاد بازاری مناسب است.
وی در خصوص ایجاد شهرک صنایع‌دستی در سنندج هم اظهار داشت: متأسفانه برای ایجاد این شهرک در سنندج با مشکل تأمین زمین مواجه هستیم.
وی ادامه داد: بناهای تاریخی موجود در سنندج به دلیل اینکه بازار ندارند بنابراین از قابلیت بهره‌مندی به‌عنوان بازار فروش صنایع‌دستی هم برخوردار نیستند.