خبرگزاری مهر، گروه استانها- ثمین مامقانی نژاد: رد پای هنر زیبا و ظریف طراحی نقشه فرش را می‌توان امروز در برخی از کاروانسراها و گذرهای قدیمی بازار اراک مشاهده کرد. هنری که هنرمندانش این روزها خیره به درهای قدیمی حجره خویش شده‌اند برای گرفتن سفارش کار جدید!
یکی از این سراهای قدیمی بازار اراک سرای کتابفروشان است. سرایی که بر خلاف نامش در گذشته محل تجمع فعالان صنعت فرش بوده و در انتهای آن حجره حاج آقا آستانه با منظره‌ای زیبا و دلنشین یکی از گزینه‌های تجار خارجی برای رفع خستگی و البته خرید طرح‌های زیبا و بکر برای استفاده در کارخانه‌های قالیبافی‌شان بود.
هنرمندی که این روزها جای خود را به پسر جوانش داده، اردلان آستانه، هنرمند ۴۰ ساله‌ای که این روزها اجازه نمی‌دهد چراغ حجره پدر خاموش بماند، حجره‌ای که مملو از طرح‌ها و نقشه‌های قدیمی قالی است، طرح‌هایی که روزگاری خود از آنها به عنوان طراح قالی در آلمان استفاده می‌کرد.
برای گفتگو با این هنرمند به حجره پدری وی رفتیم. حجره‌ای قدیمی که پله‌های سنگی و مارپیچش حکایت از قدمتش داشت. دیدن منظره زیبای سرای کتابفروشان بازار اراک از بالای این حجره قدیمی با خاطراتی که اردلان آستانه از حضور تجار خارجی فرش در آن و لذتی که از صرف چای قند پهلو در استکان‌های کمر باریک می‌بردند بسیار جالب بود.
این هنرمند طراح فرش اراکی حرف‌هایش را با کشیدن آهی جانسوز از اعماق وجود آغاز می‌کند و تمام هم و غمش را می‌توان با نگاهی که به سکوت حاکم بر حیاط سر می‌کند درک کرد.
وی از دورانی می‌گوید گه گونی‌های بزرگ پر از خامه قالی تا پشت بام عمارت های سرا چیده می‌شد و او دوران کودکی را روی آنها سپری می‌کرد گاهی به سرسره بازی و گاه برای زودتر رسیدن به حیاط سرا به جای تردد از راه پله‌های سنگی.
با نشان دادن تابلوهای افتخار پدر بر دیوار قدیمی حجره از جایگاه والای هنر طراحی فرش هنرمندان اراکی در بازارهای جهانی فرش پرده بر می‌دارد و یادآوری خاطره حضور پدرش در کارخانه‌های تولید فرش ماشینی خارج از کشور بسیار جذاب و شیرین است.
در حجره استاد آستانه می‌توان همه جور وسایل طراحی فرش دست ساز را دید از رنگ طبیعی برای رنگ کردن طرح‌ها که در کاسه‌های کوچک و رنگی خشک شده‌اند تا قلم موهایی که همه به دست پدر و پسر هنرمند ساخته شده‌اند.
میزهای طراحی این حجره هم همراه با ابتکارات خلاقانه این پدر و پسر است میزهای قدیمی که با یک لامپ مهتابی و صفحه شیشه‌ای آماده کار برای طراحی فرش شده‌اند.
گرچه این حجره و هنرمندانش چیزی برای ادامه کار طراحی فرش کم ندارند اما حال ناخوش بازار فرش انگیزه کار را از آنها گرفته است. گفتگوی خبرنگار مهر با این طراح فرش را می‌خوانید:
حال و روز طراحی فرش دستباف اراک چه طور است؟
طراحی فرش در اراک این روزها زیر بار گرد و غبار رخوت و فراموشی صنعت فرش در حال جان دادن است و رمقی برای ادامه ندارد.
چه شد که هنر طراحی فرش در اراک از رونق افتاد؟
با از رونق افتادن بازار فرش دستباف، کم کم آفت‌هایی به جان هنر طراحی فرش افتاد. آفت‌هایی که این هنر را هر روز بیشتر و بیشتر به حاشیه کشاند و از جمله این آفت‌ها می‌توان به زیراکس‌های تهیه شده از نقشه‌های قدیمی اشاره کرد آفتی که نه تنها هنر طراحی فرش را به انزوا و رکود کشاند بلکه به نابودی هنر فرش اراک نیز دامن زد.
چگونه این آفت به نابودی فرش اراک منجر شد؟
تهیه زیراکس از نقشه‌های اصلی ترکیب رنگ‌ها را به هم ریخت و بافنده نتوانست قالی را طبق رنگ اصلی ببافد. لذا این ناهمخوانی طرح و رنگ باعث شد تا قالی‌های بافته شد بازار خود را کم کم از دست بدهند چرا که ترکیب رنگ‌ها که نقش مهمی در جذب مشتری دارد به هم ریخته و فرش تولیدی با کمترین قیمت در بازار به فروش می‌رسید.
چرا این همه طرح‌های قالی در حجره شما تلنبار شده است؟
تمام این طرح‌ها یادگارهای به جا مانده از پدر و پدر بزرگ من است. طرح‌های بکر و زیبایی که در روزگاری خریداران بسیاری داشتند اما امروز متاسفانه در گوشه این حجره خاک می‌خورند.
در حجره ما طرح‌های بکر و نابی از ۷۰ سال گذشته هم موجود است. طرح‌هایی که از پدربزرگ من و پدر ایشان به یادگار مانده و هنوز توسط هیچ بافنده‌ای بافته نشده است، طرح‌های بکری که اگر توسط بافندگان خوب بافته شود به جرات می‌توان گفت صنعت فرش استان را از حالت رکود خارج و فرش استان را به لحاظ طرح‌های منحصر به فردش در کشور و حتی بازارهای بین‌المللی صاحب عنوان خواهد کرد.
این در حالی است که فعالان بازار فرش اراک با نگاه سنتی و قدیمی خود همواره به دنبال طرح‌های ساده‌اند و حاضر نیستند با تهیه این نقشه‌ها تحولی در بازار فرش استان و اراک ایجاد کنند.
تهیه طرح و نقشه اصلی دیگر خریداری در بین بافندگان باقی مانده ندارد؟
به‌جز بافندگان قالی منطقه جیریا که تولیداتشان هنوز هم بازارهای خارجی را از دست نداده هیچ یک از بافندگان فرش اراک تمایلی به خرید طرح فرش‌های اصلی ندارند و شاید به جرات بتوان گفت رمز موفقیت فرش جیریا در طول این سال‌ها استفاده از طرح‌های اصلی به جای طرح‌های کپی و زیراکس شده بوده است.
شما هم مثل پدر کار طراحی فرش را ادامه داده‌اید؟
خیر، من به عنوان نقطه گذار و رنگ کار نقشه‌ها فعالیت دارم کار طراحی فرش هنر بسیار سخت و ظریفی است که باید تبحر خاصی در آن داشت و کار هر کسی نیست.
کار طراحی سخت‌تر است یا نقطه و رنگ؟
اگر چه هر یک تخصص و ظرافت خاص خود را می‌طلبد اما دور از انصاف نیست اگر بگوییم نقطه و رنگ در طراحی فرش بسیار سخت‌تر از طراحی بوده و به دقت نظر بالایی در خلق یک طرح سالم نیازمند است، به گونه‌ای که اشتباه در یک نقطه‌گذاری یا رنگ‌آمیزی زحمات بافنده قالی را به هدر می‌دهد.
چرا باید فرش اراک با آن تاریخچه و قدمت امروز در بازار فرش کشور جایی نداشته باشد؟
این مسئله باید در چند بخش آسیب شناسی شود اولین موردی که باید به آن اشاره کرد شمّ خوب فعالان فرش در شهرهایی مثل تبریز و قم در تشخیص بازارهای هدف و تطبیق تولیدات فرش با نیاز خریداران است.
برای مثال تمرکز بافندگان فرش قم و تبریز بر تولید فرش‌های ابریشمی رمز موفقیت آنهاست، وگرنه در زمینه طرح و نقشه باید گفت که طرح و نقشه فرش دستباف اراک رقیب ندارد و این در حالی است که بافندگی فرش در قم و تبریز با بهره‌گیری از نقشه‌های ساده و پیاده کردن آنها بر ابریشم و خامه باعث شده تا فرش تولیدی به لحاظ رنگ و ظاهر چشم‌نواز باشد.
در واقع اگر همان طرح و نقشه قرار باشد با خامه به تنهایی اجرا شود یک قالی زمخت و نازیبا حاصلش خواهد بود.
عامل دیگری هست که در زمینه رکود هنر طراحی فرش در اراک به آن اشاره کنید؟
مشکل دیگری که صنعت طراحی فرش اراک را به زمین زد بستن راه بر ورود جوانان به این عرصه بود. در واقع تفکر سنتی و قدیمی که بر صنعت فرش استان سایه انداخته و این تفکر اجازه نداد تا ما همگام با بازار روز قدم برداریم و سهم خود را بگیریم.