خبرگزاری مهر-گروه استانها: میناکاری ترکیبی از آتش و خاک است که باهنر نقاشی آمیخته می‌شود و نقش‌های زیبایی را می‌آفریند، گفته می‌شود این هنر در ابتدا در ایران شکل‌گرفته و سپس به سایر کشورها معرفی‌شده است.
«مینای خانه‌بندی» هنری متفاوت از مینای نقاشی است، اصل این هنر ریشه در تاریخ و زمان دوران صفوی دارد اما به‌رغم آثار زیبایی که توسط میناکاران آن زمان خلق‌شده و در دربار پادشاهان محبوس مانده، این هنر طی سال‌ها در کشور روبه‌زوال نهاد و اکنون تعداد هنرمندان میناکار از نوع خانه‌بندی به تعداد انگشتان یک دست رسیده است.
هنر مینای خانه‌بندی یا هنر مینای ملیله، یکی از قدیمی‌ترین هنرهای تزئینی ایران است که از گذشته‌های بسیار دور برای تزئین ظروف و زیورآلات استفاده می‌شده است.
شکی نیست که برجسته‌ترین و بزرگ‌ترین هنرمندان این رشته ایرانی بودند و شاهد این حرف، مینای نارنجی‌رنگی است که بر روی تخت سفری نادرشاه افشار به زیبایی هرچه‌تمام‌تر به‌کاررفته است که نمونه آن را در هیچ جای جهان نمی‌توان پیدا کرد.
این رشته را همه به ایران نسبت می‌دهند، چون اولین مینای خانه‌بندی در ایران ساخته شد، ولی مدت‌ها برای این ادعا، کاوش باستان‌شناسی صورت نگرفت تا اینکه در چغازنبیل آثار این هنر ایرانی کشف شد.
نام هنر: مینا کاری خانه بندی
قدمت: ۱۵۰۰ سال قبل از میلاد
شهر زادگاه هنر: اصفهان
معرفی کوتاه هنر: هنر مینای خانه‌بندی یا هنر مینای ملیله، یکی از قدیمی‌ترین هنرهای تزئینی ایران است که از گذشته‌های بسیار دور برای تزئین ظروف و زیورآلات استفاده می‌شده است.
بیشترین کاربری: تهیه وسایل تزئینی
هنرمندان به نام این عرصه: غلامحسین فیض الهی، شکر الله صنیع زاده
وضعیت فعلی این هنر در استان: در حال نابودی است
علل رکود و مهم‌ترین چالش‌های پیش روی احیا: بی توجهی به این هنر، گرانی مواد اولیه و بی رونقی بازار فروش
ارائه راهکارهای حفظ و احیاء: تغییر نگاه به صنایع دستی و فراهم کردن امکانات زیرساختی
هنری به قدمت هخامنشیان
نقره‌کاری با مفتول که شکل ابتدایی ملیله‌کاری بود در میان اشکانیان و هخامنشیان رواج داشته است.
میناکاری هنر درخشان آتش و خاک است و بارنگ‌های پخته و درخشان که سابقه آن به ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد می‌رسد و ظهور آن بر روی فلز در طول سده ششم تا چهارم پیش از میلاد مشاهده می‌شود.
هنر میناکاری در ایران بیش از نقاط دیگر تجلی داشته است و یکی از نمونه‌های قدیمی آن را از عهد صفویه شارون جهانگرد فرانسوی متذکر شده است که قطعه مینایی از کارهای اصفهان بوده مشتمل بر طرحی از پرندگان و حیوانات بر زمینه گل‌وبته به رنگ آبی کم‌رنگ و سبز و زرد و قرمز.
جدای از اسناد صنعت فلز کاری در دوران هخامنشیان اشاره دارند و در موزه های داخلی و خارجی نیز نمونه های زیادی از محصولات فلزی دوره هخامنشیان موجود است، به طور کلی عصر هخامنشیان سبک معین و معلومی دارد.
در جام های نقره ای که یکی در موزه بریتانیا و دیگری در موزه آرمیتاژ لنینگراد نگهداری می شود پایه اولی از مجسمه مرغ خیالی که دارای شاخ و منقار است تشکیل شده و دیگر مجسمه بزکوهی است که بال و ریش دارد. از این رو شواهد نشان می دهد که هنر مینا کاری در این زمان مرسوم بوده است.
آخرین بازماندگان
فرید فرقانی ازجمله هنرمندان خراسانی است که سال‌های جوانی عمرش را با اشتغال به جوشکاری، قلم‌زنی و طراحی روی مفتول‌های فلزی صرف کرده است و به قول خودش اکنون در فهرست آخرین بازماندگان فعال در این رشته قرار دارد.
وی بابیان اینکه یکی از مهم‌ترین کاربردهای این هنر، در زیورآلات است بیان می‌کند: میناکاری خانه‌بندی بر روی جام، سرویس چای‌خوری، سینی، ظرف شیرینی و موارد مشابه انجام می‌شود و به دلیل سختی کار قیمت برخی از ظروف به ۱۰۰ میلیون تومان هم می‌رسد.
هنری که ویترین برای عرضه ندارد
وی بزرگ‌ترین مشکل هنرمندان فعال در این رشته هنری را نبود ویترین فروش عنوان می‌کند و می‌افزاید: بی‌توجهی به هنرمندان و حضور در نمایشگاه‌های خارجی و داخلی که برای هنرمندان دست‌نیافتنی است موجب فراموشی و مهجوریت این هنر شده و در مقابل اجازه دادیم تا کالاهای چینی و بی‌کیفیت جای آن را بگیرد.
وی بابیان اینکه این هنر دستی در ایران تقریباً فراموش‌شده است ادامه می‌دهد: این در حالی است که این هنر در اروپا موردعلاقه بسیاری از هنرشناسان و شیفتگان صنایع‌دستی مشرق زمین است.
فرقانی که خود را در فهرست آخرین بازماندگان این هنر می خواند ادامه می‌دهد: یکی از بزرگ‌ترین مشکلات ما نبود نمایشگاه‌های عرضه محصولاتمان است زیرا در این زمینه نه نمایشگاه ملی داریم، نه توان شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی داریم و حتی بازارچه‌های موقتی هم در این زمینه فعال نیست.
وی ادامه می‌دهد: تقریباً می‌توان گفت که هیچ حمایتی از این هنر صورت نمی‌گیرد به طوریکه تعداد افرادی که روی این هنر به‌صورت حرفه‌ای کار می‌کنند، کمتر از ۵۰ نفر هستند.
وی می‌افزاید: ما برای این رشته زحمت می‌کشیم و امیدواریم موردتوجه و حمایت مسئولان مربوطه قرار گیریم زیرا این رشته برای اینکه بخواهد باقی بماند به توجه مسئولان نیاز دارد و حمایت هم تنها پول نیست بلکه حضور ما در نمایشگاه‌ها و توجه به تولید مواد اولیه، روی‌آوری به این رشته صنایع‌دستی را پر رنگ می کند.
فرقانی یادآور می شود: البته به این نکته هم باید توجه داشت که اروپائیان، بسیار به این هنر علاقه دارند و این هنر نزد آنان خواهان زیادی دارد، اگر معاونت صنایع‌دستی زمینه حضور هنرمندان این رشته در نمایشگاه‌های بین‌المللی را فراهم کنند آن موقع خواهید دید که رونق به این رشته برمی‌گردد.
اکسیر هنر
این هنرمند مشهدی بابیان اینکه کل کار میناکاری خانه‌بندی با دست انجام می‌گیرد و حجم کار بسیار بالایی دارد می‌گوید: در این نوع میناکاری پس از در نظر گرفتن ظرف یا زیور اولیه که معمولاً از جنس نقره است طرح‌های موردنظر مانند گل‌وبوته با مفتول‌های نازک فلزی که ملیله گفته می‌شود ساخته و روی ظرف یا زیور موردنظر جوشکاری می‌شوند.
فرقانی اضافه می‌کند: جوشکاری مفتول‌ها ظرافت‌های خاص خود را دارد و بسیار دشوار است لذا کمتر کسی در ایران می‌تواند آن را به‌درستی انجام دهد.
وی بیان می‌کند: پس از اتمام جوشکاری ظرف یا زیور موردنظر آماده میناکاری می‌شود، مینایی که برای این هنر بکار می‌رود از نوع سنگی است که هم‌اینک در ایران موجود نیست و از کشورهای هند، آلمان و آمریکا خریداری‌شده و بسیار گران است.
وی ادامه می‌دهد: پس از اتمام میناکاری مقداری شیشه‌رنگی کوبیده و به شکل پودر درمی‌آید و به‌صورت خشک بر روی ظرف یا زیور اصلی ریخته و داخل کوره تا دمای ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد قرار می‌گیرد تا حرارت کوره شیشه‌های خردشده را روی ظرف یا زیور نقره ذوب کند.
وی اضافه می‌کند: چندین دفعه وسیله موردنظر را داخل کوره می‌گذاریم و پس از سرد شدن، آب‌طلا بر روی ظرف یا زیور نقره موردنظر ریخته می‌شود.
بازار داخلی برای حمایت از مینا فقیر است
فرقانی با اشاره به اینکه مواد اولیه به‌ناچار از خارج کشور تأمین‌شده و وقت و زمانی که برای ساخت این هنر صرف می‌شود بسیار زیاد است ادامه می‌دهد: بر همین اساس محصولات تولیدی بسیاری گران و با رقم‌های میلیونی تمام می‌شود که بازار داخلی برای حمایت و خرید از این هنر فقیر است.
وی بابیان اینکه طی سال‌های گذشته بیشتر مشتریانم را گردشگران خارجی تشکیل داده است ادامه می‌دهد: حمایت متولیان صنایع‌دستی ایران از میناکاری خانه‌بندی فقط معنوی است و تنها زمینه حضور این آثار را در نمایشگاه‌های داخلی فراهم می‌کنند درحالی‌که اروپاییان به این هنر بسیار علاقه‌مند هستند و باید زمینه حضور هنرمندان و تولیداتشان در بازارهای خارجی برای جلوگیری از بین رفتن این هنر فراهم شود.
این هنرمند که حالا دغدغه منقرض شدن این رشته باارزش و تاریخی را دارد می‌گوید: کوتاهی از سوی متولیان باعث شده این هنر کم‌کم فراموش شود.
میناکاری خانه‌بندی در فهرست رشته‌های منسوخ
خراسان رضوی به گفته معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری با فعالیت افزون بر ۲۰ هزار هنرمند در ۹۰رشته صنایع‌دستی یکی از مهدهای هنر ایران است.
متأسفانه هم‌اکنون رشته‌های گیوه‌دوزی، جاجیم‌بافی، شرع بافی، چلنگری، صحافی سنتی، برک بافی، قفل‌سازی، علامت سازی و دباغی سنتی در خراسان رضوی کاملاً منسوخ‌شده‌اند و میناکاری خانه‌بندی نیز در همین زمره قرار داردمحمد مطیع بابیان اینکه در حال حاضر از مجموع ۲۵۰ رشته صنایع‌دستی فعال در سطح کشور تعداد ۹۰ رشته در این استان فعال است می‌گوید: تاکنون بیش از ۴۰ اثر صنایع‌دستی تولید هنرمندان این استان در کشور موفق به اخذ نشان ملی مرغوبیت کالای صنایع‌دستی شده است.
معاون صنایع‌دستی اداره کل میراث فرهنگی بابیان اینکه خراسان رضوی دارای ۲۲ رشته بومی و مزیت دار صنایع‌دستی است، یادآور می‌شود: سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، سنگ‌تراشی یا حجاری سنتی، قلم‌زنی روی سنگ، ابریشم‌بافی، نوار بافی، زیورآلات سنتی، پوستین‌دوزی، ارغوان بافی، کاشی سنتی و گلدوزی ازجمله این رشته‌ها است.
وی بیان می‌کند: متأسفانه هم‌اکنون رشته‌های گیوه‌دوزی، جاجیم‌بافی، شرع بافی، چلنگری، صحافی سنتی، برک بافی، قفل‌سازی، علامت سازی و دباغی سنتی در خراسان رضوی کاملاً منسوخ‌شده‌اند و صنایع‌دستی چادرشب بافی، پوستین‌دوزی، رنگرزی گیاهی، احجام سنتی، آینه‌کاری، نمدمالی، مسگری، چارق‌دوزی و گره چینی نیز در شرف نابودی هستند که میناکاری خانه‌بندی نیز در همین زمره قرار دارد.
مطیع ادامه می‌دهد: زندگی در عصر جدید و تغییر ذائقه‌ها و دوری جستن بسیاری از خانواده‌ها از زندگی‌های سنتی موجب کناره‌گیری بسیاری از مشاغل و هنرمندان شده است.
وی بابیان اینکه هنرمندان میناکار از نوع خانه‌بندی در کشور انگشت‌شمار هستند و فرقانی ازجمله هنرمندان زبردست این رشته به شمار می‌رود اضافه می‌کند: هنوز حمایت‌های کافی از هنر وی انجام نگرفته است.
مطیع می‌گوید: مینای خانه‌بندی به دلیل زحمات بسیار هنرمند و مواد اولیه به‌کاررفته بسیار گران تمام‌شده و لذا یک کالای لوکس محسوب می‌شود و چون قیمتش بالا است جزو نیازهای اولیه خانواده‌ها نیست لذا برنامه‌ریزی برای حمایت همه‌جانبه از صنایع‌دستی از سوی دولت لازم است تا جایگاه خود را در سبد خانوار به دست آورد.
وی توسعه آموزش، پرداخت تسهیلات با سود کم‌بهره، توسعه روابط بین‌المللی و معرفی صنایع‌دستی به بازارهای جهانی را از راهکارهای لازم برای رونق هنر میناکاری خانه‌بندی می‌داند و یادآور می‌شود: تشویق و ترغیب مردم برای استفاده از صنایع‌دستی ایرانی و خریداری ساخته دست هنرمندان داخلی به‌جای کالاهای بی‌کیفیت چینی علاوه بر رونق این بازار به زنده نگاه‌داشتن ریشه‌های تاریخی این مرزوبوم کمک می‌کند.