خبرگزاری مهر، گروه استانها: شهرستان دامغان که از دیرباز به نام صددروازه شهره آفاق بود از کهنترین شهرهای شمال شرق ایران محسوب میشود که سفر قریبالوقوع رئیس سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی به این شهرستان فرصت مناسبی است تا میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی این شهر را بیشتر بشناسیم.
دامغان در تاریخ ایرانزمین از اهمیت بالایی برخوردار است نام این شهر از دو واژه ده و مغان به معنای روستا یا آبادی مغها یا روحانیان زردشتی تشکیلشده که یادآور یکتاپرستی مردمان سخن کوش و دلاور خطه صددروازه محسوب میشود که بنای آن را به هوشنگ پیشدادی نسبت میدهند و روزگاری حتی پایتخت اشکانیان نیز بوده است چراکه این شهر را دیار چهارفصل مینامیدند.
دامغان امروزی اما با دامغانی که صددروازه نامیده میشد کمی تفاوت دارد در برخی تواریخ مانند تاریخ ایران باستان ترجمه ذبیحالله منصوری میخوانیم: دامغان شهری در کنار جاده ابریشم بوده است زمانی که یونانیها به این شهر تاریخی میرسند آن را آباد میبینند و به خاطر بزرگی و وجود آذوقه و علوفه فراوان آن را «هکاتم پلیس» مینامند که هنوز هم به نامهای هکاتم پلیس و صددروازه معروف و مشهور است. دلیل دیگر این ادعا وجود کاروانسراها، قلعهها و تپههای قدیمی و برج و بار و حصار عظیم داخل و خارج شهر دامغان است.
زیباییهای دامغان وصفناپذیر است
درباره آثار طبیعی و تاریخی موجود در دامغان میتوان کتاب نوشت اما در این مجال سعی داریم بهاختصار آنها را معرفی کنیم.
بازار دامغان: بازار دامغان دارای سهدهنه ورودی است و سقف گنبدی آن دارای نورگیرهایی است که در بیشتر بازارهای اعصار صفوی دیده میشود این بازار اما با مشکلاتی نیز روبرو است برای مثال ساختوساز و تعمیرات انجامشده توسط بازاریان در نبود نظارت کافی باعث شده تا این بازار در بخش از دالانها نمای تاریخی خود را از دست بدهد از سوی دیگر کاروانسرای موجود در جنب بازار دامغان که با درب چوبی معروفی به این بنا مرتبط میشد، امروز از بین رفته که حفظ این بنا توجه مسئولان را نیاز دارد هرچند مرمت بام این بازار در دو مقطع و طی سالهای۷۸ و ۸۳ انجام پذیرفته است.
گنبد چهل دختر: چهل دختر نام برجی است که از زمان سلجوقیان برای دامغانیها به یادگار مانده همچنین این بنا در سال ۴۴۶هجری قمری و به دستور ابو شجاع اصفهانی تماماً از آجر ساخته و محیط خارجی این برج۲۳متر، قطر داخلی آن۵.۵متر و ارتفاع آن۱۵متر بیان میشود البته نکته قابلتوجه درباره این برج ساخت بسیار دقیق و حیرتآور آن است که گویی از ابتدا تا انتهای آن با دستگاههایی خودکار، قالبگیری شده است.
مسجد تاریخانه: یکی از معروفترین آثار تاریخی شهرستان دامغان است که بسیاری حتی نام این شهر را بانام تاریخانِه عجین میدانند این مسجد مهمترین بنای بازمانده از قرون نخستین اسلام در کشور است که حتی جلوس اولین خلیفه عباسی بر تخت در سال۱۳۲هجری قمری را به چشم دیده است.
نام این مسجد از دو واژه تاری که در زبان آذری به معنای خدا و خانه برگرفتهشده و ویژگی منحصربهفرد آن وجود مناره در این بنا است چراکه در زمره نخستین مساجد دارای مناره در تاریخ ایران محسوب میشود درنهایت باید گفت قوسهای بینظیر، خشتهای منحصربهفرد، آجر و سنگتراشیهای دقیق و ذوق هنرمندان سازنده، تاریخانِه را در زمره زیباترین آثار ملی کشور قرار داده است.
تپه حصار: تپه حصار را شاید بتوان معروفترین بنای باستانی استان سمنان نامید مکانی که برای نخستین بار توسط «اشمیت» در دانشگاه پنسلوانیانی آمریکا و در سال۱۳۱۲مورد کاوش قرار گرفت و تاریخ آن از زمان اواخر دوره نوسنگی تا پایان دوران مفرغ تخمین زده میشود.
تپه حصار دو بار دیگر نیز مورد کاوش قرار گرفت نخست در سال ۵۵و این بار توسط دانشمندان آمریکایی و ایتالیایی به سرپرستی «دایسون» و «توزی» که در حقیقت تکمیل نظریههای اشمیت را مدنظر قرار میداد و سپس در سال ۷۳به سرپرستی «احسان یغمایی» که درنهایت گل نوشتههای دو هزار و ۲۰۰ساله و معروف این بنا از دل زمین سر برآوردند.
چشمهعلی نمادی از معماری قاجاریه
چشمهعلی: تفرجگاهی که اگر از هرکس در استان سمنان بپرسید در کجا قرار دارد قطعاً به شما پاسخ صحیح خواهد داد مکانی زیبا و دنج در شمال دامغان که دو ساختمان زیبا در آن وجود دارد یکی متعلق به فتحعلی شاه قاجار و دیگری متعلق به زمان رضاخان و دراینبین نکته قابلتوجه معماری دقیق و زیبای این خانهها در میان حوضچه آب است که بهویژه در طلوع آفتاب خودنمایی خاصی میکند.
برج طغرل: یا برج مهماندویه که بر سطحی دوار با ۱۲ترک طاقنمایی ساختهشده است این برج دارای سه ردیف مقرنسکاری بسیار زیبا و استادانه است که حجمی ۱۲ضلعی، دایره سطح مقطع این برج را در برگرفته است و شکلی منحصربهفرد به برج داده است. این بنا بدون احتساب گنبد یا تاج، ۵.۷متر است که متأسفانه گنبد بالایی آن فروریخته است همچنین برای دیدار از این برج میبایست ۱۸کیلومتر از دامغان به سمت شاهرود حرکت کرد.
بقعه پیر علمدار: این بقعه یکی از زیباترین بناهای تاریخی دامغان است که ساخت آن را به سده پنجم هجری قمری نسبت میدهند این بنای استوانهای با گنبدی مخروطی ۱۳متر ارتفاع و ۵.۷۳متر قطر دارد و در قسمت زیرینش گچبری و سنگبریهای بسیار زیبا و قرینه مشاهده میشود که جلوهای بسیار زیبا به این بقعه داده است.
در کتاب تاریخ ایران میخوانیم: ساخت پیر علمدار بین سالهای ۴۱۷ تا ۴۲۰هجری قمری به دست ابو حرب بختیار، پادشاه زیاری و حاکم دامغان برای پیشکش به پدرش ساخته و کتیبهای از دوران ایلخانان در درون آن زینتبخش بوده است.
خانه لطفی: این بنا در دوران قاجاریه ساختهشده است و مانند تمام خانههای صفویه و قاجارِ، دارای بخشهایی مانند اندرونی، بیرونی، هشتی، خانه مستخدمان و اسطبل است که گچبری و آینهکاریهای زیبا در آن بهوفور و به شکلی هنرمندانه دیده میشود.
نکته قابلتوجه درباره خانه لطفی این است که حیاط اندرونی این بنا بهصورت دوطبقه ساختهشده که هرکدام با دو یا سه اتاق و درنهایت به آبانبار راه داشتهاند که برخی کارشناسان دلیل این امر را خنکی هوای منزل از آبانبار به و کاهش هدر رفت انرژی میدانند.
گرد کوه در شاهنامه فردوسی عرضاندام میکند
گرد کوه: دژ گرد کوه یکی دیگر از آثار تاریخی متعدد دامغان است که بر فراز کوهی سخت بناشده و نشان از همت والای اهالی این دیار در تراشیدن کوه و ساخت بنایی سنگی دارد. برخی از کارشناسان ساخت این بنا آنهم درست بر روی کوه و با آن شرایط سخت و دشوار را برای عدم دسترسی دشمنان و غارتگران به آذوقه شهر میدانند که در این صورت باید گفت وقوع بر سر راه ابریشم در آن زمان میتوانست دردسرهای فراوانی را نیز به دنبال داشته باشد.
درباره تاریخچه این کوه، در تواریخ چندان ذکر نشده است اما فردوسی در شاهنامه آورده است که اسفندیار پسرش را در گرد کوه زندانی میکند همچنین این دژ محل حکومت اسماعیلیان و طرفداران حسن صباح نیز بوده است.
امامزاده جعفر: یکی از زیارتگاههای اهالی دامغان و مقبره فرزند امام سجاد(ع) که بنای آن را به دوران سلجوقیان نسبت دادهاند همچنین در صحن این امامزاده، بنایی هشتضلعی وجود دارد که آن را بقعه امامزاده محمد، فرزند امام موسی کاظم(ع) میدانند.
در مجاورت بقعه امامزاده محمد نیز مقبره شاهرخ تیموری قرار دارد که بنایی چهارضلعی و آجری محسوب میشود که ۱۲متر ارتفاع دارد و همواره گردشگران بسیاری را از اقصی نقاط ایران اسلامی به خود جلب میکند.
مسجد جامع دامغان: یکی از بزرگترین مساجد این شهر محسوب میشود که دارای دو ورودی شامل گنبد قیصریه در سمت شمال شرق و ورودی محله خوریا در جنوب شرق است
غار شیر بند: غار شیر بند یکی از زیباترین غارهای کشورمان است که در ۱۲کیلومتری شهر دامغان و در منطقه گردنه بشم قرار دارد همچنین دهانه این غار در کمرکش کوهی صخرهای که از بستر رودخانه ۵۰متر ارتفاع دارد واقعشده و مسیر اصلی آن بالغبر ۳۵۰متر در زیرزمین امتداد دارد و این امتداد باعث شده است تا ستونهای آهکی بسیار زیبا و منحصربهفردی در این غار پدید آید.
کویرملی شنهای روان: این دشت کویری حاشیه جنوبی دامغان را شامل میشود و تا روستای یزدانآباد حدفاصل۷۵کیلومتری دامغان ادامه مییابد منطقه شنهای روان با پوشش گیاهی تنک از شاخصههای ویژه گردشگری این منطقه زیبا در دل کویر است.
دیوار بارو: ازآنجاکه نام دیگر دامغان صددروازه است، قطعاً این شهر میبایست دروازهها و باروهای متعددی را نیز دربرمی گرفته که یکی از آنها دیوار بارو نام دارد. از این حصار، امروز یک هزار و ۶۱۰متر در بخش جنوبی، یک هزار و ۶۲۰متر در بخش شرقی و متأسفانه تنها۱۵۰متر در بخش شمالی باقیمانده و مابقی این بنا به دلایل طبیعی مانند سیل ویرانشده است.
تنگه زندان آبی گوارا و طبیعتی بکر دارد
تنگه زندان: منطقه دیدنی تنگه زندان در جاده دیباج دامغان قرار دارد و در زمره مناطق دیدنی کوهستانی محسوب میشود این منطقه هوایی سرد اما آبی زلال و طبیعتی بسیار زیبا دارد و تفرجگاه تابستانی بسیاری از اهالی شهرستان دامغان است.
منطقه انگور ستانی: این منطقه گردشگری در شمالیترین قسمت دره سرسبز تویه دروار قرار دارد و آب زلال چشمه آن شهرتی استانی دارد.
آبشار نسروا: آبشار نسروا نیز ازجمله جاذبههای گردشگری و دینی دامغان است که سالانه میزبان صدها دلباخته طبیعت است این مکان بسیار زیبا در ۲۰کیلومتری شهر دیباج قرار دارد و برای رسیدن به آن میبایست از پیچوخمهای بسیاری درراههای بین مزارع روستایی گذشت.
درختان اورس و آب بسیار زلال، شاخصههای ویژه منطقه آبشار نسروا شهرستان دامغان هستند که از این مکان، جاذبه گردشگری ساختهاند.
دامغان نیازمند توجه مسئولان است
شهرستان دامغان در سال۹۱موفق به تأسیس اداره میراث فرهنگی و صنایعدستی شد لذا این اداره نسبتاً نوپا در مقوله مراقبت و حفاظت از بناهای تاریخی، فرهنگی و میراث ماندگار این کهن دیار واقع در استان سمنان نیازمند حمایتهای مسئولان است.
از سوی دیگر بسیاری از میراث ماندگار تاریخ این شهرستان امروز در وضعیت خوبی به سر نمیبرند برای مثال برج گنبد دامغان که در معرفی بناهای تاریخی این گزارش به آن اشاره شد با مشکلات عدیدهای دستوپنجه نرم میکند و بیتوجهی مسئولان امروز این مکان ثبتشده در فهرست آثار ملی را به مکانی برای تجمع بزهکاران بدل ساخته است.
همچنین وجود نداشتن عزم جدی برای جلوگیری از ساختوسازهای سلیقهای در بازار دامغان سبب شده است تا در این بنا، هرکس هرگونه که میخواست چهره این بازار را تغییر دهد و امروز باوجود ویران شدن کاروانسرای جنب این بازار، متأسفانه این بنای کهن درخطر نابودی است.
امروزه وضعیت تپه حصار و پیر علمدار و برج طغرل نیز بهتر از وضعیت بازار دامغان نیست متأسفانه اقدامات میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری دامغان بهتنهایی نمیتوان میراث یک تاریخ را حفظ کند و در کنار آن میبایست از همه نهادها در راستای حفظ بناهای ملی ثبتشده در فهرست آثار ملی دعوت کرد.