خبرگزاری مهر- گروه استانها: با توجه به وجود حدود دو دهه از خشکسالی در خراسان جنوبی،این میهمان ناخوانده مدت ۱۷ سال است که نه تنها کشاورزی بلکه معیشت مردم و به‌خصوص روستاییان را تحت تأثیر قرار داده است و امروز دیگر خشکسالی به‌عنوان تبی جان‌سوز دامن اکثر شهرها و روستاهای استان را گرفته است.
چالشی که مقابله با آن در گرو برنامه‌ریزی صحیح و اصولی بوده و بیش از هر بخش دیگری این روزها کشاورزی را زمین‌گیر کرده است لذا برای حفظ منابع پایدار در کشاورزی، انتخاب یک الگوی کشت بهینه که در آن علاوه برداشتن شرط حداکثر درآمد ممکن برای کشاورز به استفاده صحیح و اصولی از منابع نیز توجه شود ضروری است.
حدود ۳ هزار میلی‌متر تبخیر و تعرق در استان
به گفته کارشناسان درحالی‌که میانگین تبخیر و تعرق در کشور هزار میلی‌متر است، پتانسیل تبخیر و تعرق استان در بیشتر نقاط حدود ۳ هزار میلی‌متر است یعنی اگر یک استخر به عمق ۳ متری را اول مهرماه امسال پر آب نماییم تنها به دلیل تبخیر تا اول مهر سال بعد به‌کلی خشک می‌شود این در حالی است که متوسط بارندگی‌ها در استان خراسان جنوبی تنها ۱۱۹.۳ میلی‌متر است یعنی اگر همان استخر را در طول یک سال فقط بخواهیم با آب باران پر کنیم فقط ۱۲ سانتی‌متر پر خواهد شد.
با توجه به افزایش ۰.۹ درجه‌ای دمای استان و فاکتور بالای تبخیر در استان و کمبود بارندگی و کاهش هر ساله نزولات جوی در خراسان جنوبی و اذعان مدیران استانی مبنی بر اینکه وضعیت منابع آب در استان بحرانی است مدیریت و استفاده بهینه از منابع موجود در قالب اصلاح و تغییر الگوی کشت امری ضروری و غیرقابل‌اجتناب است.
تغییر الگوی کشت راهکار اساسی برای اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی
با توجه به اشتغال مستقیم ۹۰ هزار نفر در بخش کشاورزی در استان، کشاورزی سهم قابل‌توجهی در مصرف آب را به خود اختصاص داده که این موضوع توجه کارشناسان به این بخش و ارائه راهکارهای مدیریت مصرف آب را به دنبال داشته است.
تغییر الگوی کشت، راهکار اساسی برای اصلاح الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی است.
۹۰ درصد آب استان صرف بخش کشاورزی می‌شود درحالی‌که راندمان آب در این بخش ۳۵ تا ۴۰ درصد است الگوی کشت به معنی سهم زیر کشت و نوع محصولات مختلف زراعی در یک منطقه است و تصمیم به اینکه کدام محصول با استفاده از چه عوامل تولیدی، با چه روشی و به چه مقدار تولید گردد از برنامه‌های مهم آب است.
با تغییر الگوی کشت در استان محصولات آب بر مانند چغندرقند با محصولات با مقاومت بالاتر نسبت به کم‌آبی و سازگارتر با شرایط اقلیمی و منطقه‌ای استان مانند زرشک و عناب و.. جایگزین شده و اجرای این طرح گامی مهم در جهت مدیریت صحیح منابع آبی و افزایش بهره‌برداری است.
کمبود آب در خراسان جنوبی به‌عنوان یک بحران به دغدغه همه مسئولان تبدیل شده است
در این خصوص مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان در گفت‌وگو با مهر نیاز آبی استان در بخش شرب، صنعت، بهداشت و گردشگری را حدود ۲۱۷ میلیون مترمکعب عنوان کرده و می‌گوید: برداشت بیش‌ازحد از منابع آب زیرزمینی سبب شده است کمبود آب در خراسان جنوبی به‌عنوان یک بحران به دغدغه همه مسئولان و کارشناسان تبدیل شود.
حسین امامی به برداشت یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب از منابع زیرزمینی استان اشاره‌کرده و بیان می‌کند:۹۰ درصد آب استان صرف بخش کشاورزی می‌شود درحالی‌که راندمان آب در این بخش ۳۵ تا ۴۰ درصد است و ارائه برنامه‌های مدیریتی در مصرف بهینه آب یکی از راهکارهای اساسی در این بخش است.
به اعتقاد وی در حال حاضر حدود ۱۷۰ میلیون مترمکعب آب در خراسان جنوبی اضافه برداشت می‌شود و منابع آبی استان با بیلان منفی از نظر تغذیه و برداشت رو برو است.
وی ادامه می‌دهد: برای تأمین آب موردنیاز استان سه طرح انتقال آب شامل انتقال آب از سد دوستی، دریای عمان و طرح باروری ابرها از چند سال گذشته در حال پیگیری است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی هم با اشاره به اینکه طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی یک طرح ملی است که بااعتبار ۸.۵ میلیارد تومان در استان اجرا می‌شود، تصریح می‌کند: تغییر الگوی کشت در خراسان جنوبی شروع‌شده که باید با برنامه‌ریزی سریع‌تر در دشت های بحرانی انجام شود.
تغییر الگوی کشت در خراسان جنوبی شروع‌شده و باید با برنامه‌ریزی سریع‌تر در دشت های بحرانی انجام شود رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی نیز در گفت‌وگو با مهرمی گوید: با توجه به‌واقع‌شدن استان خراسان جنوبی در منطقه خشک و نیمه‌خشک کشور و کمبود منابع آبی در استان، آب به‌عنوان یکی از عوامل محدود‌کننده تولید، نقش مهمی را در تعیین نوع فعالیت‌های زراعی ایفا می‌کند.
هاشم ولی پور مطلق معتقد است: آسیب‌پذیری سفره‌های آب زیرزمینی در اثر برداشت بی‌رویه از منابع آبی، اتمام پتانسیل قابل توسعه بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی برای مصارف کشاورزی و پایین بودن راندمان آبیاری لزوم اصلاح الگوی مصرف آب را ضروری می‌سازد.
وی تغییر الگوی کشت را از بهترین راه مبارزه با خشکسالی دانسته و از مهم‌ترین راهکارهای تثبیت و رونق‌بخش کشاورزی در استان رعایت اصول کشاورزی از طریق عواملی مانند اصلاح الگوی کشت، استفاده از بذور اصلاح‌شده مقاوم به خشکی و زودرس بر شمرد.
وی اضافه کرد: رعایت تناوب زراعی، افزایش ماده آلی خاک از طریق کاشت کود سبز، حفظ بقایای گیاهی و استفاده از کودهای آلی و همچنین مبارزه تلفیقی با آفات و بیماری‌ها و افزایش بهره‌وری راندمان آب آبیاری با توسعه سیستم‌های آبیاری میکرو و استفاده بهینه از نهاده‌های شیمیایی نیز از دیگر مواردی است که به رونق کشاورزی کمک شایانی می‌کند.
ولی پور مطلق از اقدامات سازمان جهاد کشاورزی در راستای تغییر و اصلاح الگوی کشت به تهیه و تأمین بذور زودرس و مقاوم به تنش های محیطی، اصلاح کشت رایج به‌سوی کشاورزی حفاظتی (کشت مستقیم، کشت در بقایا و استفاده از ادوات کم خاکورز جهت آماده‌سازی زمین) اشاره‌کرده و می‌گوید: ترویج محصولات زودرس با طول دوره رشد کوتاه نظیر ارزن بجای محصولات آب بر تغییر در فصل کشت از بهاره به سمت پاییزه در محصولاتی همچون چغندرقند در راستای صرفه‌جویی در مصرف آب نیز از اهم اقدامات انجام‌شده در این زمینه است.
تغییر الگوی کشت موجب صرفه‌جویی ۳۰ تا ۵۰ درصدی در مصرف آب
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی یادآور شد: در راستای این طرح، کشت محصولات بهاره همچون چغندرقند بهاره به سمت چغندرقند پاییزه و همچنین در بذر پنبه با تهیه و تأمین بذور زودرس تاریخ کشت از فروردین‌ماه به خردادماه (کشت دوم) و در محصولات علوفه‌ای کشت محصولاتی نظیر ذرت و یونجه به سمت کاشت سورگوم و ارزن انجام‌شده است.
به اعتقاد وی اصلاح و تغییر الگوی کشت می‌تواند بین ۳۰ تا ۵۰ درصد در مصرف آب آبیاری صرفه‌جویی نماید بدون آنکه تغییری در میزان تولید نهایی حاصل شود.
ولی پور مطلق گفت: در این راستا نیاز به برنامه‌های بلندمدت است که بتوان ضمن تغییر الگوی کشت و معرفی ارقام پر محصول و مقاوم به خشکی و کمبود آب الگوی صحیح مصرف آب در بخش کشاورزی نهادینه شود.
وی در پایان در خصوص جایگاه استان در اجرای طرح تغییر الگویی کشت در مقایسه با سایر استان بیان کرد: توجه به فعالیت های صورت گرفته و اقدامات انجام‌شده استان خراسان جنوبی از جایگاه مناسبی در بین سایر استان‌های کشور برخوردار است.
اصلاح الگوی کشت؛ مهم‌ترین روش برای کاهش مصرف آب کشاورزی و توسعه بخش کشاورزی است که اساسی‌ترین رمز موفقیت در الگوی کشت، همدلی و همکاری کشاورزان است و این همکاری نیز در گروی سود معقول و بهینه است که باید با گزینش محصولاتی که از نظر اقلیمی با شرایط منطقه سازگاری کامل دارد و از نظر اقتصادی نیز دارای مزیت بوده و نسبت به محدودیت‌ها و امکانات موجود نیز قابلیت مدیریت سهل‌تری داشته به کشاورزان در جایگزین کردن محصولات آب بر معرفی کرد.