به گزارش خبرنگار فرهنگ و ادب مهر، موسس و بنيانگذار مدرسه عالي و كتابخانه سپهسالار ميرزا حسين خان قزويني است كه در سال 1241 قمري در شهر قزوين متولد شد و در سال 1297قمري (و بنا به قول علي اكبر دهخدا در سال 1298) بدرود حيات گفت.
آشنايي با احوالات موسس مدرسه و كتابخانه
علامه دهخدا در لغتنامه در ذيل نام سپهسالار مي نويسند : "حاجي ميرزا حسين خان قزويني معروف به سپه سالار اعظم و ملقب به مشيرالدوله يكي از رجال نيك نام و اصلاح طلب ايران در دوره قاجاريه بود كه بعد از قتل اميركبير مصلح ، متفكر و مرد مبارز ايران ، تا حد امكان دنباله اقدامات و اصلاحات آن مرد وطن پرست را در دوره سلطنت ناصر الدين شاه قاجار گرفت و در كسب تمدن جديد و پيش بردن مقاصد فرهنگي و اجتماعي اميركبير قدم هايي برداشت. از يادگارهاي سپهسالار، مسجد بزرگ سپه سالار (كتابخانه) و عمارت بهارستان است كه اكنون (موزه) مجلس شوراي ملي است."
دهخدا درباره دلايل بناي اين مسجد و مدرسه مي نويسد: " سپهسالار در سال 1226 قمري كه خود را از گرفتاري به سرنوشت اميركبير در امان نمي ديد در صدد برآمد اثر نيكي از خويش به يادگار گذارد ، پس نقشه ايجاد جامع و دانشگاهي همچون جامع ازهر( الازهر مصر) را ريخت و در زميني كه در جنوب باغ خانه خود داشت پي هاي آن را استوار ساخت ، عزل او در سال 1297 بر شتاب او در به پايان رساندن كار مدرسه افزود و در هفتم شوال 1297وقفنامه را نوشت و در مجلسي با حضور روحانيون معروف زمان در خانه خويش صيغه وقف را جاري كرد و براي آن كه تا زنده است از گزند درباريان در امان باشد در همان مجلس توليت را كه در زمان حيات با خود او بود ، به شاهزاده اعتضاد السلطنه سپرد و پس از مرگ به پادشاه واگذار كرد و سپس كتابخانه اين شاهزاده را به بهاي سنگين خريداري و وقف كرد."
هنگام مرگ سپه سالار بخشي از طبقه زرين قابل سكونت بود و پس از مرگ وي برادرش يحيي مشيرالدوله مشغول تكميل آن شد و هنوز تكميل نشده بود كه او نيز در سال 1309 قمري درگذشت.
سر در بناي كتابخانه مدرسه عالي سپهسالار
سازماندهي مواد نخستين كتابخانه
در سال هاي 1304 و 1305 شمسي به دستور رياست بازرسي وزارت معارف (علي اصغر حكمت) و زيرنظر بديع الزمان فروزانفر ليستي از كتاب هاي موجود در اين كتابخانه تهيه شد.
از بهمن 1309 شمسي نيابت توليت اين مدرسه به وزيران فرهنگ وقت واگذار گرديد و در سال 1313 شمسي و در زمان وزارت علي اصغر حكمت مدرسه به عنوان دانشكده معقول و منقول فعاليت خويش را آغاز كرد.
مخزن نگهداري از كتب خطي و نفيس در كتابخانه مدرسه سپهسالار با درب نسوز
بخش نسخ خطي در كتابخانه
دكتر نقيبي مدير اين كتابخانه درباره نسخ خطي موجود در اين مجموعه به مهر گفت : در اين كتابخانه بيش از 4200 نسخه كتاب خطي نگهداري مي شود كه قدمت قديمي ترين آنها به سده هاي نخستين هجري باز مي گردد.
وي در ادامه افزود: اما بيشترين كتاب ها مربوط به سده هاي هشتم و نهم هجري است. موضوعات اين كتاب ها متنوع است و كتاب هايي در نجوم، فقه، حديث، فلسفه، كلام، منطق، ادبيات و موضوعات ديگر نگهداري مي شود.
نقيبي تصريح كرد : اين كتاب ها به طور مستقيم در اختيار متقاضيان قرار نمي گيرد و در مركز اطلاع رساني كتابخانه هم ميكرو فيلم و هم نسخه ديجيتالي اين كتاب ها نگهداري مي شود.
تاكنون بيش از شصت درصد از كتاب هاي خطي اين مجموعه به صورت نسخه ديجيتالي تهيه شده است و كار تهيه اسكن ديجيتالي از اين كتاب ها هم اكنون مشغول انجام است، به جز اين تاكنون بيش از نيمي از اين كتاب ها ميكروفيلم تهيه شده است.
اوراق كتابهاي نيازمند مرمت اينگونه نگهداري مي شود!
به گفته مديريت كتابخانه مدرسه عالي در اين كتابخانه به طور مستقل كار مرمت نسخه هاي خطي صورت نمي گيرد و اگر كتابي نيار به مرمت و بازسازي داشته باشد به خارج از كتابخانه فرستاده مي شود، البته رئيس اين كتابخانه سخني از مكان بازسازي اين كتاب ها به زبان نياورد اما به نظر مي رسد با توجه به مجاورت و مناسبات نزديكي كه ميان اين مجموعه با كتابخانه مجلس شوراي اسلامي وجود دارد اين كتاب ها براي مرمت سر از اين مكان در مي آورد.
مسئول كتابخانه مدرسه عالي سپه سالار در ادامه افزود : در بازديد سيد محمد خاتمي رئيس جمهور سابق از اين كتابخانه ما درخواست اختصاص بودجه براي بهينه سازي بناي كتابخانه را كرديم كه دو ميليارد تومان از سوي ايشان به اين امر اختصاص يافت اما اين پول بيشتر صرف مرمت بناي مسجد و مدرسه شد و هنوز به كتابخانه نرسيده است.
وي در پاسخ به اين سوال كه آيا روش نگهداري كتاب در اين مجموعه استاندارد است گفت : استاندارد اين كتابخانه آن طور كه من انتظار دارم نيست البته هيچ كتابخانه اي در ايران - به جز دو كتابخانه - آن طور كه بايد استاندارد نيست.
دكتر نقيبي تصريح كرد : ساختمان اين كتابخانه قديمي است و اصلا نگهداري كتاب در اين بنا نشانه عدم اطمينان و امنيت براي سلامت كتاب ها است.
آشنايي با برخي از كتابهاي خطي موجود در گنجينه نسخ خطي مدرسه عالي سپه سالار
تاريخ گزيده حمد بن ابي بكر نصر مستوفي قزوين ، دره نادري ميرزا محمدخان منشي مازندراني ، جهان آرا محمدصادق مروزي در تاريخ ، شرف نامه شاهي ميرزا محمدتاش فتحي ، جام گيتي نما ملامحمد علي فروشاني ، رسم الخط جديد نوشته ميرزا ملكم خان ارمني ملقب به ناظم الدوله، رسم الخط جديد اسلام نوشته ميرزا فتحعلي آخوندزاده ، ديوان تقي قزويني و شاهنامه فردوسي به خط اسماعيل اصفهاني از جمله برخي از نسخ خطي نادر در اين كتابخانه هستند.
به گفته نقيبي ، قديمي ترين كتاب موجود در اين كتابخانه قرآني است مربوط به سده سوم هجري به خط كوفي كه كاتب آن مشخص نيست و ابتدا و انتهاي اين مصحف منقطع است يعني صفحاتي از ابتداء و انتهاي آن افتاده است؛ اين نسخه از جمله كتاب هايي است كه مرحوم سپهسالار از كتابخانه اعتضاد السلطنه خريداري كرده است.