رحیم میدانی در گفتگو با مهر با بیان اینکه ۵۰ درصد از منابع آبی کشور در سفره‌های زیرزمینی قرار دارد، گفت: این موضوع از یک لحاظ برای کشور یک فرصت است، چون منابع آب زیرزمینی که آن هم منشاء بارندگی دارد در زمین نفوذ و در سفره‌ها ذخیره می‌شود.
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا اظهار داشت: این منابع جزو ذخایر تجدیدپذیر آبی کشور محسوب می‌شود اما در عین حال برخی از منابع آبی زیرزمینی کشور که به اصطلاح ذخایر فسیلی خوانده می‌شود، تجدیدپذیر نیستند.
وی ادامه داد: ویژگی آب‌های فسیلی که در طول تاریخ زمین شکل گرفته و در دل زمین وجود دارد، این است که در صورت استفاده قابلیت جایگزینی و تجدیدپذیری ندارند، اما سفره‌های آبی موجود کشور جزو ذخایری است که می‌توانیم از آن استفاده کرده و دوباره جایگزین شود.
۷۸ درصد منابع آب کشور در مسیر نابودی
این مقام مسئول در وزارت نیرو بیان داشت: ذخایر آبی زیرزمینی کشور بسیار باارزش بوده و در تمام دنیا نیز به عنوان ذخایر استراتژیکی آبی هر کشوری تلقی می‌شود. میدانی افزود: به دلیل ضعف مدیریت در بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در حال حاضر به وضعیتی رسیده‌ایم که نزدیک به ۷۸ درصد از منابع آب زیرزمینی کشور در یک مسیر رو به نابودی و اضمحلال قرار گرفته است.
وی با تاکید بر اینکه در این موضوع مبالغه و بزرگنمایی وجود ندارد، افزود: ممکن است برخی نابودی ذخایر آبی کشور را به خشکسالی و تغییرات اقلیمی مرتبط کنند و بگویند این شرایط باعث شده تا سفره‌های زیرزمینی به وضعیت نابودی برسند.
معاون وزیر نیرو خاطرنشان کرد: ما در وزارت نیرو این نوع دیدگاه‌ها را با اطمینان رد می‌کنیم، چون حتی قبل از اینکه پدیده تغییر اقلیم در کشور ما اثر خود را نشان دهد، ما باز هم شاهد بودیم که در بسیاری از دشت‌های کشور افت سطح آب زیرزمینی را داشتیم.
میدانی گفت: مفهوم آن این است که ما بیش از میزان تجدیدپذیری آب در حال برداشت و استفاده هستیم، بنابراین مسئله ناشی از این می‌شود که ما قبل از دوره‌های ترسالی هم بیش از استعداد سفره‌های زیرزمینی آب برداشت می‌کردیم.
این مقام مسئول در وزارت نیرو اظهار داشت: حال خشکسالی به عنوان یک عامل ثانویه و تشدیدکننده می‌تواند در نابودی ذخایر آبی کشور تاثیرگذار باشد ولی نمی‌تواند دلیل اصلی باشد که ما آن را بزرگنمایی کنیم.
وی تاکید کرد: بنابراین نباید تصور کنیم که اگر دوره خشکسالی به پایان برسد و کشور به لحاظ بارش‌ها در یک وضعیت عادی قرار بگیرد، فکر کنیم سفره‌های آبی به خودی خود ترمیم خواهند شد و مشکل برطرف می‌شود.
نابودی آب در رو و زیر زمین
میدانی تصریح کرد: این فکر غلط و انحرافی است و ما نباید بنشینیم و منتظر باشیم که اگر حتی شرایط بارندگی‌های کشور به گذشته برگردد، شاهد این باشیم که سفره‌ها خود به خود احیا شده‌اند.
معاون وزیر نیرو با اشاره به اینکه باید بازگردیم و مدیریت خود را بر منابع آب کشور به ویژه منابع آب زیرزمینی اصلاح کنیم، افزود: حال ما تا امروز بیشتر تمرکزمان را بر روی احیای ذخایر زیرزمینی آب کشور قرار دادیم ولی مدیریت و تلاش ما در این زمینه تنها مختص به این بخش نیست.
وی ادامه داد: ما در ذخیره آب‌های سطحی اوضاع بهتری از ذخایر پنهان و زیرزمینی نداریم و همان مشکلات و اضافه برداشت‌ها، برداشت‌های غیرمجاز، مصارف غلط و مصارف غیر بهره‌ور نیز وجود دارد.
این مقام مسئول در وزارت نیرو تصریح کرد: البته ذخایر آب زیرزمینی کشور یک عوارضی از خود نشان داده که حساسیت‌ها بر روی آن بیشتر شده است، بنابراین ما باید مدیریتمان را در این بخش اصلاح کنیم.
میدانی افزود: اینکه چگونه باید وضعیت خود را در این بخش اصلاح کنیم طبق محاسباتی که ما انجام دادیم، نشان داده که در طول برنامه ششم باید نسبت به امروز ۱۱ میلیارد متر مکعب برداشت و مصرف آب زیرزمینی کشور را کاهش دهیم.
وی با اشاره به اینکه چرا به این عدد رسیدیم؟ گفت: ما حدودا هر سال به طور متوسط می‌بینیم که ۵۸ میلیارد متر مکعب بیش از توان سفره‌ها آب از زمین خارج می‌کنیم؛ پس اولا باید این میزان برداشت را متوقف کنیم تا در همان سطحی که ذخایر وجود دارد، باقی بماند.
معاون وزیر نیرو بیان داشت: با این حال این موضوع کافی نیست و ما ۱۱۰ میلیارد مترمکعب سفره را خالی کردیم که از بخش غیرقابل تجدید و بازگشت آن بوده که اصطلاحا به آن ذخیره آبی استاتیک گفته می‌شود که دیگر قابل جبران و بازگشت نیست.
مصرف ذخایر جبران ناپذیر آب
میدانی ادامه داد: ما تلاش‌های خود را بر روی بخش تجدیدپذیر و ذخایر دینامیک آب متمرکز کرده‌ایم و ما سالیانه بیش از ۸۰ درصد از ذخایر قابل تجدید آب کشور را مصرف می‌کنیم و باید این میزان مصرف را به شرایطی برسانیم که سطح ایستایی آب در درازمدت ثابت بماند و به صورت سالیانه کاهش نیابد.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر ما بیش از توان آب‌دهی سفره‌های زیرزمینی بارگذاری و برداشت می‌کنیم و این موضوع باعث خالی شدن سفره از آب می‌شود و از بین خواهند رفت.
معاون وزیر نیرو با اشاره به ایجاد پدیده فرونشست و فروچاله‌ها در برخی نقاط کشور اظهار داشت: در بسیاری از مناطق چاه‌ها دیگر توان آب‌دهی ندارند که این مسئله هم در مورد ذخایر آب شرب و هم کشاورزی مشاهده می‌شود.
میدانی افزود: کشاورزان امروز می‌بینند که یا چاه‌ها توان آب‌دهی ندارند و یا اینکه کیفیت آب افت کرده و شور شده است، بنابراین در این شرایط، کشاورز کار را رها کرده و کشاورزی را تعطیل می‌کند.
وی تاکید کرد: بنابراین مابه‌التفاوت ۱۱ و ۵۸ میلیارد مترمکعب برداشت آب که قبل از این توضیح داده شد، برای ترمیم سفره‌های آبی استفاده می‌شود که طبق محاسبات صورت گرفته، اگر موفق شویم ۱۱ میلیارد متر مکعب کاهش برداشت را محقق کنیم، امیدواریم در طول ۲۰ سال اگر همه چیز طبق پیش‌بینی‌ها انجام شود، خشکسالی بدتر از این نشود، جلوی چاه‌های غیرمجاز گرفته شود و همه کارها طبق برنامه پیش برود، در این دوره زمانی سفره به حالت طبیعی خود بازخواهد گشت.
این مقام مسئول در وزارت نیرو تاکید کرد: در این صورت نیز فرونشست زمین دیگر قابل جبران نیست و ضریب ذخیره آنها کاهش یافته است. وقتی خاک فشرده می‌شود، دیگر توان ذخیره‌سازی آب در آن کاهش می‌یابد.
میدانی در پاسخ به این سئوال که با توجه به شرایط موجود و اوضاع نامناسب ذخایر آبی کشور، چگونه می‌توان تضمین کرد که تا دو دهه دیگر همه دولت‌ها و مدیران طبق برنامه امروز عمل کنند؟ گفت: ما برای گروه‌های بعدی وزارت نیرو از حالا نمی‌توانیم بگوییم چه برخوردی با این قضیه خواهند داشت.
راهی جز نجات منابع آب نداریم
وی افزود: گذشته ما نشان می‌دهد که برخورد ما نسبت به احیا، علاج‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور رفتار سینوسی بوده یعنی با افت و خیز همراه بوده است، بنابراین ادامه این رفتار جواب نمی‌دهد، ولی همه باید بدانند که ما هیچ راهی غیر از این نداریم.
معاون وزیر نیرو ادامه داد: ساده‌ترین کار این است که ما بیاییم شرایط بحرانی آبی کشور را به گردن تغییرات اقلیم و خشکسالی بیندازیم ولی به نظر من فرافکنانه‌تر و راحت‌تر از اینکه بخواهیم مسائل این بخش را نادیده بگیریم، وجود ندارد که بیاییم مدیریت مستمر و توام با نوعی مداومت و مقاومت پایدار را در محاسبات نبینیم.
میدانی تاکید کرد: یکی از مهمترین مصادیق اقتصاد مقاومتی که اتفاقا نجات ذخایر آبی کشور جزو پروژه‌های این بخش قرار گرفته را دنبال می‌کنیم. مقاوم سازی اقتصاد یعنی اینکه یک تولیدکننده سالیان طولانی بتواند به فعالیت خود ادامه دهد و تولید کند.
وی تصریح کرد: ما باید برداشت از ذخایر زیرزمینی کشور را کاهش دهیم و آنهایی که گاهی درست و یا عوام‌فریبانه با عنوان دلسوزی از کشاورز می‌گویند چاه غیرمجاز را نبندید و مصارف نباید در این بخش کم شود، ما باید از آنها سئوال کنیم که بالاخره چه کار باید انجام دهیم؟
این مقام مسئول در وزارت نیرو گفت: نجات ذخایر آب کشور راهی است که آنها باید جواب بدهند. این روند به کجا می‌خواهیم برسیم و بیایند جواب بدهند؟ وگرنه همه ما به کشورمان علاقه داریم و کشاورزی نیز برای همه مهم است، ولی ما نمی‌توانیم دوستی خاله خرسه داشته باشیم.
میدانی با بیان اینکه دوستدار واقعی کشاورز کسانی هستند که دنبال احیای سفره‌های آبی کشور هستند، اظهار داشت: ما در این زمینه حساب مشخص داریم و مانند این است که از مخزن یک سد بیشتر از توان ذخیره آن امکان برداشت آب وجود ندارد.
وی تاکید کرد: سفره‌های آبی کشور دارند از رمق می‌افتند و شرایط بی‌آبی برای همه روشن است و ما نمی‌توانیم بیش از توان ذخیره آب سفره‌ها آب برداشت کنیم.
سفره‌های آب خالی شد
معاون وزیر نیرو درباره اینکه آیا فاجعه خشکی رودخانه‌ها و نابودی ذخایر آب سطحی کشور در زیرزمین نیز اتفاق افتاده است؟ گفت: خالی شدن سفره‌ها ممکن است در بسیاری از مناطق با تاخیر خود را نشان دهند و فرونشست‌ها در یک دوره زمانی دورتری اتفاق بیفتد.
میدانی با اشاره به اینکه عدم فرونشست دشت در برخی مناطق که برداشت بالای آب صورت می‌گیرد به معنی دور شدن از خطر نیست، افزود: در این مناطق بیشتر نوعی پدیده زمین‌شناسی اتفاق می‌افتد به نحوی که بعد از خالی شدن سفره‌ها فرونشست یکباره اتفاق می‌افتد و دهانه زمین باز می‌شود.
وی تصریح کرد: ما روند افت کیفیت آب را در مناطق مختلف کشور مشاهده می‌کنیم و در برخی بخش‌ها آب نه تنها برای شرب مناسب نیست، بلکه در بخش کشاورزی نیز امکان استفاده ندارد و ذخیره آبی کاملا شور شده است.
معاون وزیر نیرو با تاکید بر اینکه در بخش‌هایی حتی کیفیت آب برای آبیاری نخل‌ها نیز دیگر امکان استفاده ندارد، افزود: آب به میزانی شور شده که حتی درخت نخل هم که می‌تواند تا حدود زیادی شوری آب را تحمل کند، دیگر امکان استفاده از آن وجود ندارد.
میدانی ادامه داد: هیچ کارشناس و غیرکارشناسی نباید در این مسئله تردید کند که ما باید مصارف آب را کاهش دهیم. البته در این زمینه همکاری خوبی بین وزارت نیرو و کشاورزی ایجاد شده که یکی از مهمترین تصمیمات مشترک این است که وقتی به یک راه‌حل می‌رسیم، آن را با کمک تشکل‌های بهره‌برداری انجام می‌دهیم.
وی با بیان اینکه با کمک تمامی بخش‌ها نسخه نجات و علاج‌بخشی دشت‌ها را اجرا می‌کنیم، تصریح کرد: اگر خود کشاورزان با ما همراهی نکنند، ممکن است به مسائل و مشکلاتی برخورد کنیم. البته نشست‌هایی با مقامات قضایی داشته‌ایم که اعلام آمادگی کرده‌اند در این زمینه همکاری‌های خوبی داشته باشند.
این مقام مسئول در وزارت نیرو گفت: تاکنون حدود ۶ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور بسته شده ولی این مقدار کافی نیست و اضافه برداشت همچنان وجود دارد که در این زمینه چاه‌های غیرمجاز و برداشت بیشتر از حد در چاه‌های مجاز دو عامل تشدیدکننده نابودی ذخایر آب زیرزمینی کشور است.
اجرای نسخه نجات بخشی منابع آب
میدانی با اشاره به اینکه از این به بعد ما حتی نباید اجازه ایجاد یک حلقه چاه غیرمجاز را بدهیم، افزود: آنهایی که دارای پروانه برداشت آب هستند نیز باید به میزان مشخص شده استفاده کنند و حتی در مناطقی ما مجبور هستیم درصدی از مجوزهای برداشت آب از طریق چاه‌ها را کاهش دهیم و راهی غیر از این نداریم.
وی با بیان اینکه مجبوریم بار اضافه برداشت آب از ذخایر کشور را حذف کنیم و کل حیات را از نابودی نجات دهیم، بیان داشت: وقتی چاه‌های غیرمجاز همچنان در حال فعالیت باشند، چاه‌های دارای پروانه نیز در برابر کاهش میزان برداشت مقاومت می‌کنند.
معاون وزیر نیرو اظهار داشت: یکی از مهمترین پروژه‌های ما در این بخش، نصب کنتورهای اندازه‌گیری بر روی چاه‌ها است و ما در این خصوص حدود ۳۸ هزار کنتور هوشمند نصب شده داریم ولی کافی نیست و ما باید بر روی تمام ۴۶۵ هزار چاه دارای مجوز وسایل اندازه‌گیری نصب کنیم.
میدانی با اشاره به تامین منابع مالی نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها افزود: دریافت هزینه نصب کنتورها به صورت اقساطی از کشاورزان انجام خواهد شد و ما امکان ساخت کنتورها را در داخل کشور خواهیم داشت و امیدواریم در یک دوره سه ساله بتوانیم ادوات اندازه‌گیری را بر روی چاه‌ها نصب کنیم و گام اول انجام مدیریت آب، داشتن وسایل اندازه‌گیری است.