خبرگزاری مهر، گروه استان ها: هر منطقه با توجه به سبقه تاریخی خود و فرهنگ و خرده فرهنگ ها و روش های زندگی که در طول تاریخ داشته است، خصوصیات منحصر به فرد خود و همچنین محصولات خاص خود را برای عرضه دارد.
این خصوصیات منحصر به فرد عموما در نحوه زندگی، صنایع دستی و سوغات های هر منطقه تجلی می یابد و ذوق و سلیقه مردم آن دیار را برای مسافران و گردشگران نمایان می سازد.
استان مرکزی با توجه به قرار گرفتن در مرکز کشور و با توجه به تنوع جمعیتی و فرهنگی که در آن از دیرباز تاکنون وجود داشته است، میزبان فرهنگ های مختلف و به دنبال آن سلیقه های و سوغات های خوراکی متنوعی است که شیرینی طعم سفر به مناطق مختلف این استان را دو چندان می کند.
فتیر، انگور، شیره انگور، ترخینه، باسلق، کف لمه، جوز قند، حلوا ارده، انار و رب انار و عسل برخی از سوغات های خوراکی شهرهای مختلف استان مرکزی هستند.
| اراک | فتیر و گوشفیل |
| آشتیان | فتیر سنتی- لبنیات- محصولات باغی- کشمش-گردو- بادام- شیره انگور |
| تفرش | شيره انگور- باسلق- ترخينه- فتير- گوشفيل- کف لمه |
| خمین | عسل- زعفران-گردو و بادام-کشمش-شیره انگور |
| دلیجان | جوزقند- حلوا شکری- ارده-زعفران |
| زرندیه | باسلق-کشمش- پسته- بادام- گردو |
| ساوه | انار- رب انار- باسلق-شیرینی سنتی ساوه |
| شازند | کشمش- شیره انگور- سنجد- بادام- گردو |
| کمیجان | ترخینه- کشمش-گردو-بادام-شیره انگور |
| محلات | حلوا ارده- حلوا شکری- گل و گیاهان زینتی |
از دیگر سوغات های استان مرکزی که در زمره صنایع دستی جای می گیرند می توان به فرش ساروق، قالیچه، گلیم، جاجیم و گیوه که توسط زنان و دختران عشایر و روستایی بافته می شود و همچنین فرش ساروق، اراک و محلات، قالیچه ساوه، گلیم و جاجیم تفرش، گیوه سنجان و محصولات مسی که در شهرهای مختلف استان تولید می شود اشاره کرد.
فتیر، سوغات خوش عطر و طعم شهر اراک
پخت نان موسوم به فتیر در اراک و سایر شهرهای استان مرکزی از دیرباز در این استان رواج داشته است و در حال حاضر فتیر به عنوان سوغات شهر اراک شناخته می شود.
نان فتیر طعم و عطر دلنشینی دارد که همواره مورد توجه مردم و مسافران این شهر قرار می گیرد. این نان در روزگار گذشته با فرارسیدن عید نوروز به عنوان یک شیرینی برای پذیرایی پخت می شد و با توجه به علاقه مردم به این نان سنتی، پخت آن تا امروز ادامه یافته است.
نان شیرینی فتیر از آرد، شکر، تخم مرغ و مواد دیگر تشکیل شده است و مانند نان آن را در تنور پخت می‌کنند. فطیر انواع مختلفی از جمله کسمه و شیرمال دارد و انواع مختلفی از این نان شیرینی محلی در نقاط مختلف ایران پخته می‌شود که از معروف‌ترین آنها فتیر اراک است.
انواع مشابهی از این نان شیرینی را در شهرهای استان مرکزی می‌توان با نام‌های گوناگون یافت. این نان یکی از نان‌های تنوری و سنتی است، طعم آن دارای شیرینی ملایمی است و با مواد گوناگون مانند کره، پنیر، مربا، عسل، خامه و ... قابل خوردن است.
جوزقند نراق، مقوی ترین شیرینی محلی
با شروع فصل پائیز پشت بام های شهر نراق دلیجان، شاهد سبد هایی است که زنان برای عمل آوری جوزقند در معرض آفتاب از آن استفاده می کنند. این سوغات نوعی شیرینی است که به طرز خاصی با دستان هنرمند زنان و دختران نراق برای پذیرایی از میهمانان به خصوص برای ایام عید آماده می شود.
طرز ساخت این محصول بدین گونه است که نوعی هلوی محلی را پوست کنده در معرض آفتاب قرار می دهند تا نیمه خشک شود. بعد از چند روز آفتاب خوردن هسته آن را خارج کرده و به جای آن مخلوطی از آرد، مغز بادام، گردو، شکر، هل و بعضا آرد نخودچی قرار داده و درب آن را می بندند. بعد از چند روز دیگر آفتاب خوردن و خشک شدن آنها را به وسیله سوزن با یک رشته نخ به شکل دانه های تسبیح به هم متصل کرده و آن را در محل خشک و خنک برای مصرف آجیل شب عید و ایام زمستان ذخیره می کنند.
این محصول مقوی و دارای ارزش غذایی بسیار بالایی است تا جایی که بعضا در شرایط سخت از آن به عنوان یک وعده غذایی استفاده می کنند.
ترخینه، نخستین غذای سنتی نیمه آماده
ترخینه در واقع ماده اصلی مورد استفاده در آش ترخینه دوغ بوده که از غذاهای سنتی و بومی استان مرکزی است. برای درست کردن ترخینه بلغور گندم یا جو را به مدت چند ساعت در دوغ می پزند تا کمی سفت شود. سپس قطعاتی از این مخلوط خمیر مانند را گلوله کرده و گاهی با افزودن اندکی گیاهان خشک همچون پونه آنرا زیر نور آفتاب خشک می کنند. در مواقع استفاده ترخینه های خشک شده را با افزودن حبوبات و سبزی خشک به‌عنوان آش ترخینه دوغ آماده می کنند. شاید ترخینه را بتوان به‌عنوان اولین غذای سنتی نیمه آماده شناخت.
ترخینه خشک در بسیاری از شهرهای استان مرکزی برای فروش عرضه می شود و به دلیل طعم خوش آشی که با این ماده پخته می شود و همچنین مغذی بودن آن طرفداران بسیاری دارد.
حلوا ارده محلات
حلوای سنتی محلات با نام حلوا ارده یکی از سوغات های معروف این شهر است که مسافران و گردشگران می توانند این ره توشه مقوی را برای اقوام خود به سوغات ببرند. این حلوا که تولید صنعتی نیز دارد از کنجد آسیاب شده یا همان ارده به علاوه شکر، هل و با ترکیب یک عصاره گیاهی تولید می شود و بیشتر در وعده غذای صبحانه جای می گیرد.
ارده به کنجد بدون پوست، بوداده و آسیاب‌شده‌ای گفته می‌شود که روغن‌گیری نشده باشد. کنجد حاوی پروتئین، ویتامین B، D و E و شامل اسیدهای پرچرب اشباع‌شده مثل اسید اولئیک است. ارده خود به تنهایی یک ماده غذایی کامل برای هر وعده غذایی است.
ابداع و نحوه دستیابی به تولید حلوا ارده را به شیخ بهایی نسبت می‌دهند. به طوری که در تاریخ آمده است شاه عباس به دنبال جیره غذایی مناسبی برای سربازانش بود که مقوی بوده، حمل و نقل آن آسان و برای مصرف نیاز به گرم کردن نداشته باشد و به دنبال این قضیه بود که مرحوم شیخ بهایی، این ماده غذایی پرخاصیت را تولید کرد.
عسل، سوغات خمین
خمین به عنوان قطب تولید عسل در استان مرکزی و کشور شناخته شده است و سالانه بیش از ۳۰ تُن عسل تولیدی این شهرستان به خارج از کشور صادر می شود. مسافرانی که از این شهر عبور می کنند یا در خمین حضور می یابند شاهد وجود فروشگاه های بزرگ و کوچک عرضه انواع عسل هستند.
عسل به عنوان یک ماده غذایی مقوی علاوه بر طعم خوشایند و همچنین انرژی زایی، خاصیت های درمانی و دارویی بسیاری دارد و برای درمان عفونت ها، سرفه، تقویت حافظه، درمان زخم، از بین بردن باکتری‌های مقاوم در برابر آنتی بیوتیک‌ها و موارد درمانی دیگر استفاده می‌شود.
عسل به دلیل مقدار بسیار اندک آب، به سختی فاسد می‌شود و از همین روی نگهداری و انتقال آن آسان است و می تواند توشه و سوغاتی خوب برای مسافرانی باشد که از استان مرکزی و شهر خمین عبور می کنند.
کف لمه سوغات خوش طعم و پرخاصیت تفرش
کف لمه یکی از خوراکی‌های بومی و بسیار مقوی استان مرکزی و به ویژه شهرستان تفرش است.
البته کفلمه در بسیاری از مناطق کشور از جمله استان خراسان و کرمان نیز با نام قوتو یا قاووت به عنوان معجونی سنتی و بومی، تهیه و مورد استفاده قرار می‌گیرد. این خوراکی بومی، بسیار مقوی، مغذی و سرشار از انرژی است که با مصرف آن، بسیاری از مواد مورد نیاز بدن، تامین خواهد شد.
بانوان و مادران استان مرکزی با ترکیب موادی همچون آرد نخودچی، پسته خام، بادام خام، خرفه، شکر، فندق خام و بادام هندی خام، کفلمه را تهیه و اکثرا به عنوان تنقلات ایام نوروز مصرف می‌کنند.
از خواص و ویژگی‌های منحصر به فرد کفلمه می‌توان به طبیعت گرم این ماده غذایی، افزایش قدرت جسمی، سرشار بودن از ویتامین‌ها و املاح معدنی (کلسیم، فسفر، آهن)، برطرف کننده کم‌خونی، هضم کننده غذا و خون‌ساز بودن اشاره کرد.