خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: آیا سال ۹۴ سال پرباری در حوزه نشر بود؟ برای پاسخ به این سوال باید نیمه پر لیوان را دید یا نیمه خالی از آن را؟
این گزارش نه هیچ کدام از این دو نیمه که نمایی نزدیک از هر دو نیمه آن را به تصویر کشیده است تا مخطاب آن مختصر اما مفید با آنچه بر حوزه کتاب و کتابخوانی رفته آشنا شود.
سال نمایشگاه کم رمق
در اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۴ و پس از اختتامیه نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، هیچ کس حتی شهردار تهران نیز تصور این را نداشت که مجموعه اتفاقات به شکلی رقم بخورد که در پایان سال خبر کوچ نمایشگاه کتاب از مصلی به شهر آفتاب به صدر اخبار فرهنگی در حوزه تاتر مبدل شود.
نمایشگاه کتاب بیست و هشتم در مصل اما از یک منظر دیگر هم قابل توجه بود و آن برگزاری حداکثری آن توسط تشکل‌های نشر به ویژه تشکل اصلی و محوری نشر کشور یعنی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران بود.
بر اساس آنچه در این نمایشگاه اعلام شد، پس از ده روز فعالیت این نمایشگاه در مجموع بیش از ۷۰ میلیارد تومان کتاب در این نمایشگاه به فروش رفت که بیش از ۵۰ درصد رشد نسبت به سال‌های قبل را نشان می‌داد. در کنار این مساله و بنا بر اعلام رئیس نمایشگاه کتاب میزان رضایت نسبی بازدیدکنندگان از نمایشگاه کتاب تهران در مجموع ۳۴ درصد و میزان رضایت نسبی غرفه‌داران از نمایشگاه کتاب امسال در مجموع ۳۳ درصد نسبت به سال گذشته بهبود یافت.
در این میان اما آمار تخلفات در نمایشگاه نیز در نوع خود قابل توجه بود. آمار رسمی حاکی از ثبت و اعلام تخلف ۱۱۶ ناشر داشت که میزانش در حدی بود که از حضور در نمایشگاه سال بعد منعشان می‌کرد اما در همان زمان آمار و گزارش‌های غیر رسمی حاکی از حضور و ثبت متخلفانی تا شش برابر این آمار را می‌داد.
با این همه نمایشگاه کتاب امسال یکی از خلوت‌ترین دوره‌های خود را سپری کرد که می توان آن استدلالی برای کم رمقی نشر و فروش کتاب در سال جاری به شمار آورد. با وجود اعلام رسمی فروش ریالی بالای کتابها در این دوره از نمایشگاه امسال هیچ آماری از تعداد افراد حاضر در نمایشگاه اعلام نشد تا این محاسبه که افزایش نسبی قیمت کتابها به ویژه در حوزه نشر آثار درسی که بیشترین مخاطب را در نمایشگاه دارند می تواند تعداد نفرات کم حاضر در نمایشگاه امسال را با فروش بالای اعلام شده توجیح کند
سال خانه تکانی
زمانی که خبرگزاری مهر در شهرویرو ماه سال جاری بازدید و گزارشی از مجموعه نمایشگاهی شهرآفتاب را در شهریور ماه سال جاری منتشر کرد، گمان بر این نبود که سه ماه بعد زمزمه‌های جدی از انتقال نمایشگاه کتاب به این مرکز بلند شود و در نهایت رای به این اتفاق داده شود.
شهرآفتاب مجتمع نمایشگاهی بزرگی است در سه فاز که برای برگزاری نمایشگاه کتاب تنها یک فاز از آن به بهره‌برداری خواهد رسید؛ این خواهد یعنی افتتاح ایستگاه مترویی که هنوز خبری از افتتاح آن نیست، جابجایی عوارضی اتوبان تهران قم که هنوز از آن خبری نیست، اصلاح معابر ورودی به شهر آفتاب که هنوز از آن هم خبری نیست و البته چندین اما و اگر دیگر.
با این همه فشار مالی ناشی از اجاره مصلی امام خمینی(ره) که سال گذشته رمقمی بالغ بر سه میلیارد تومان را به وزارت ارشاد تحمیل کرد و پیشنهاد اغواکننده شهرداری تهران مبنی بر واگذاری نمایشگاه شهر آفتاب به مجموعه نمایشگاه کتاب در ایام مشخص برگزاری آن در هر سال به صورت رایگان، چیزی نبود که علی جنتی و معاون فرهنگی او به سادگی از کنارش بگذرند و به هر تقدیر آن را پذیرفتند.
تا لحظه تنطیم این گزارش با وجود اینکه مجموعه مصلی امام خمینی(ره) در چند روز گذشته اعلام کرده که آماده برگزاری نمایشگاه بین‌المللی کتاب است، برگزاری این نمایشگاه در شهرآفتاب نهایی شده است.
با این همه علی اکبر اشعری عضو شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب در روزهای پایانی اسفند زبان به اعتراض گشوده که روند اجرایی ساخت شهرآفتاب از سرعت کافی برخوردار نیست و همین شاید کورسویی باشد از تردید‌ها و ترس‌هایی که به دنبال این تصمیم در ساختمان سیمانی بهارستان برپاست و برایش هنوز مرهمی وجود ندارد.
سال جوایز کم رمق
اگر مصاحبه روزهای اخیر احمد غلامی دبیر جایزه کتاب سال خبرنگاران مبنی‌بر اینکه انتخاب اثر برتر در این جایزه به عنوان یکی از اصلی‌ترین جوایز ادبی دهه هشتاد، تنها بر اساس عنصر رفاقت و نه کیفیت ادبی بوده است را به عنوان یکی از مهمترین و جنجال برانگیزترین رویدادهای ادبی در سال ۹۴ بدانیم که نشان از کم مایگی ادبی این جوایز داشت، در بخش دولتی و شبه دولتی نیز سال ۹۴ را به جرات می‌توان سال انتخاب‌های کم رمق در جوایز دانست.
نخستین جایزه ادبی از این دست که در این زمینه می‌توان از آن یاد کرد، جایزه همیشه پرحاشیه جلال آل احمد بود که با انتخاب اثری به عنوان برگزیده بخش رمان اقدام کرد که به باور بسیاری از منتقدان حتی در زمره ضعیفترین آثاری است که این نویسنده در کارنامه خود داشته است.
در جشنواره بین‌المللی شعر فجر نیز در کنار تمامی اقداماتی که برای برگزاری محافل داخلی و خارجی این جشنواره صورت پذیرفت در نهایت در بخش شعر بزرگسال به عنوان مهمترین بخش این جایزه هیچ کتابی از خیل نامزدهای بسیار این جایزه شایسته کسب عنوان برگزیده نشدند.
در بخش جوایز مستقل نیز امسال وضعیت به همین منوال بود. حوزه هنری در انتخاب آثار دهمین جشنواره داستان انقلاب نتوانست بار دیگر اثری شاخص را به عنوان برگزیده معرفی کند و تنها شمعی کم سو در افق تعریف داستان انقلاب گشود. برگزار کنندگان جایزه ادبی شهید غنی‌پور نیز دست به انتخاب‌هایی زدند که به سادگی می‌شد از میان کاندیداها و حتی کتاب‌هایی که در سال ۹۳ منتشر شده بود آن را حدس زد.
جایزه ادبی هفت اقلیم نیز امسال دست به انتخاب رمان‌ها و مجموعه داستان هایی زد که پیش از برگزیده شدن در این جایزه نتوانسته بودند جریان زیادی پیرامون خود ایجاد کنند. دیگر جایزه ادبی مستقل با عنوان «واو» نیز معرفی برگزیدگان خود در سال جاری را به سال بعد موکول کرد. جایزه مهرگان ادب نیز امسال به انتخاب اثر برگزیده خود اقدام نکرد.
فضای کم رمق جوایزه ادبی در حالی امسال کماکان ادامه داشت که گزارش مهر حاکی از بی‌تاثیری عجیب این جوایز در فروش آثار برگزیده شده توسط آنها داشت.
سال آمارهای متناقض
بر اساس آمار موسسه خانه کتاب که مرجع اصلی آمارهای نشر کتاب به شمار می‌رود تا روز ششم بهمن ماه سال جاری ۷۵۶۰۰ عنوان کتاب در کشور چاپ شده که از میان آنها ۵۷۳۷۶ عنوان در تهران منتشر شده است و این یعنی رکود مطلق در بازار نشر کشور در سراسر کشور!
از سوی دیگر در سال جاری این موسسه جشنی را برای انتشار بیش از ۹۵۰ عنوان کتاب از ابتدای انقلاب تا سال ۹۴ برگزار کرد که با عنوان جشن انتشار بیش از یک میلیون نسخه کتاب مشهور شد. ارائه این آمار در کنار گزارش‌ها و آمارهای موجود در پایگاه اطلاع رسانی خانه کتاب حاکی از این بود که رقم نزدیک به یک میلیون نسخه کتاب متعلق به کتابهای چاپی و تجدید چاپی و نه عناوین بوده است. به بعارت دیگر آمار واقعی نشر کتاب در سال‌های پس از پیروزی انقلاب عددی بسیار کمتر از ۹۵۰ هزار نسخه بوده است.
در سال جاری تیراژ کتابهای عمومی یا به‌اصطلاح غیردرسی (کلیات، فلسفه، ادبیات، هنر، علوم اجتماعی و ...) عمدتا تنها در حدود ۱۰۰۰ نسخه است. درحالی که میانگین شمارگان کتابهای کمک‌درسی یا آموزشی در آمار خانه کتاب ۳۷۴۶ نسخه بوده است.
به عبارت دیگر گردش مالی و فروش بیش از ۱۵۰ میلیارد تومان در شرایطی که مبلغی بیش از یک هزار و ۳۵۰ میلیارد تومان مجموع قیمت پشت جلد کتابهای منتشر شده در سال ۹۴ ذکر می‌شود در کنار ۵۹ هزار و ۱۵۸ عنوان کتاب در تیراژ میانگین ۱۹۹۷ نسخه دورنمایی از حوزه کتاب و فرهنگ کشور در سال ۹۴ است.
سال کتابهای کم ادعا و پرفروش
در سال ۹۴ کم نبودند کتابهای که با انبوهی از آگهی‌های تبلیغاتی و جریان‌سازی و مصاحبه و یادداشت و نقد نتوانستند به فروشی چشمگیر در میان مخاطبان دست پیدا کنند و در مقابل بودند کتابهای کم ادعایی که تنها به پشتوانه درون مایه خود توانستند به چاپ‌های قابل توجهی دست پیدا کنند.
با این همه پویش‌های و کمپین‌های کتابخوانی که امسال با موضوع ارزان سازی و توزیع سراسری کتاب در کشور روی داد نشان دادکه هنوز می‌توان به دنبال راهی بود که کتاب را با با شکلی ویژه در خدمت مخاطب بسیار رساند.
در سال ۹۴ مسابقه کتاب خوانی کتاب و زندگی با محوریت کتاب «دختر شینا» توانست یک جریان اجتماعی بالقوه را در حوزه کتابخوانی با خود خلق کند که حاصلش فروش بیش از ۱۵۰ هزار نسخه از این کتاب بود.
در پویش کتابخواین روشنا نیز رمان نامیرا با وجود شش سال گذشت زمان از انتشارش با تغییر ساختار انتشار و ارزان شدن قیمت انتشار توانست بیش از ۱۲۰ هزار نسخه در سراسر کشور فروش داشته باشند تا نشان دهد هنوز هستند راه‌هایی که بتوان با اتکا به آن و با کترین هزینه فروش بالایی در حوزه نشر را رقم زد.